نگاه استراتژیست ترکیه به پیامدهای کمبود آب در ایران

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تغییرات اقلیمی و خشکسالی در منطقه، علاوه بر حوزه‌های کشاورزی و آبخیزداری، نقشه‌های امنیتی و سیاسی جدید را با خود به همراه آورده است.

در این میان، ایران و ترکیه، دو کشور مهم منطقه هستند که هر دوی آنها در معرض کمبود آب قرار دارند. این موضوعیست که دریادار پروفسور جهاد یایجی، فرمانده سابق نیروی دریایی ترکیه، درباره آن یک تحلیل راهبردی ارائه داده که توجه جراید و رسانه‌های ترکیه را به سوی خود جلب کرده است.

دریادار یایجی به عنوان مغر متفکر و استراتژیست دکترین موسوم به «وطن آبی» (mavi vatan) شناخته می‌شود و نظریات او درباره ضرورت توجه ترکیه به افزایش قدرت در شرق مدیترانه، تاثیر به سزایی بر سیاست خارجی و استراتژی دفاعی ترکیه گذاشته است.

حالا جهاد یایجی، سراغ بررسی موضوع بحران آب در ایران آمده و به این نکته اشاره کرده که رژیم صهیونیستی، با درک اهمیت و حساسیت موضوع آب، چه بازی‌ها و توطئه‌های جدیدی را پیش کشیده است.

دیدگاه این استراتژیست مشهور ترکیه را با هم مرور می‌کنیم:

نقشه اسرائیل برای سوء استفاده از خشکسالی ایران

ایران در سال‌های اخیر یکی از شدیدترین بحران‌های آبی تاریخ خود را تجربه کرده است. خشکسالی، تغییرات اقلیمی و برخی برنامه‌ریزی‌های غلط، باعث نگرانی در مورد آینده منابع آبی در این کشور شده است.

دو سال پیاپی سال‌های 2024-2025 به عنوان خشک‌ترین دوره ایران در 57 سال گذشته ثبت شده و میزان بارندگی در سراسر کشور 50 درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است.

ظرفیت 14 سد بزرگ در 10 استان ایران، به شکل آشکاری کاهش یافته است. البته کمبود آب، صرفاً به خاطر خشکسالی نیست. سدسازی در برخی مناطق، جریان رودخانه‌ها را مختل کرده و تالاب‌ها را خشک کرده است.

در همین حال، بعضی از پروژه‌های آبی بدون برنامه‌ریزی و انتقال آب، به اکوسیستم‌ها آسیب جدی وارد کرده است. به عنوان مثال، رودخانه‌ زاینده رود در مرکز کشور که زمانی حیات‌بخش بود، اکنون به زمین خشک تبدیل شده‌ است.

برخی از کارشناسان ایرانی نیز به این موضوع اشاره کرده‌اند که «پروژه‌های غیرعلمی و سدسازی‌های کنترل‌نشده، عامل اصلی کمبود آب هستند.» در نتیجه، ایران در حال حاضر با کمبود شدید آب مواجه است و تقاضا برای آب، بسیار بیشتر از تأمینِ پایدار منابع آبی است.

درباره وضعیت آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی ایران نیز، نگرانی‌هایی وجود دارد. چرا که دهه‌ها استخراج بیش از حد، بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی را به آستانه تخلیه رسانده است.

در بسیاری از مناطق، سطح آب‌های زیرزمینی سالانه چندین متر کاهش یافته و منجر به مشکلات فرونشست خاک و شور شدن آن شده است. به عنوان مثال، در تهران پایتخت ایران، تهران، زمین سالانه چندین سانتی‌متر نشست می‌کند و در برخی محلات شهر، خطراتی برای ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها ایجاد می‌کند.

خشک شدن برخی از دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، مشهودترین جنبه بحران آب ایران است و در استان‌هایی همچون اصفهان، اعتراض کشاورزان محلی را برانگیخته است.

یکی از بارزترین نمونه‌های کمبود آب، دریاچه ارومیه است. ارومیه، بزرگترین دریاچه خاورمیانه و دومین دریاچه نمک بزرگ جهان، از دهه 1990 به سرعت در حال کوچک شدن بوده است. سطح آب دریاچه که در سال 1995 به بالاترین سطح خود رسید، طی 20 سال بعدی بیش از 7 متر کاهش یافت و باعث شد دریاچه تقریباً 90٪ از مساحت خود را از دست بدهد. این دریاچه با مساحتی تقریباً 5200 کیلومتر مربع، تا اوایل دهه 2020 به چند صد کیلومتر مربع آب کم‌عمق تبدیل شد. تا پاییز 2023، دریاچه ارومیه تقریباً به تمامی خشک شد.

هنگامی که دریاچه عقب‌نشینی کرد، میگوی آب شور و پلانکتون، منبع غذایی پرندگان آبزی، تقریباً از بین رفتند و پرندگان مهاجر نیز مسیر خود را تغییر دادند و درآمد گردشگری منطقه نیز کاهش یافت.

البته یکی از ابعاد مهم این موضوع برای ترکیه، این است که انتظار می‌رود تأثیرات زیست‌محیطی آن بر برخی استان‌های ما نیز اثر بگذارد. چرا که ممکن است باد، بخشی از نمک و لجن خشک شده را حرکت دهد و باعث طوفان‌های نمکی ‌شود.

دانشمندان ایرانی هشدار می‌دهند که حرکت رسوبات نمکی بر اثر وزش باد، بهره وری اراضی کشاورزی را کاهش داده و برای دستگاه تنفسی انسان‌ها نیز خطراتی دارد. گرد و غبار ریز و نمکی باعث ایجاد بیماری‌هایی مانند آسم و برونشیت می‌شود و سلامت مردم محلی را تهدید می‌کند.

کارشناسان هشدار می‌دهند که گرد و غبار نمکی از دریاچه ارومیه می‌تواند در شرایط باد مساعد تا منطقه آناتولی شرقی ترکیه برسد.

پروفسور دکتر فاروق علاءالدین‌اوغلو از دانشگاه یوزونجو ییل در استان وان ترکیه، بر این باور است که حرکت نمک به سوی استان‌های وان، آغری و ایغدیر، می‌تواند بر تولیدات کشاورزی تأثیر منفی بگذارد و خطر وخامت کیفیت آب آشامیدنی را ایجاد کند. گرد و غبار نمکی می‌تواند خاک و منابع آبی را آلوده کند و شوری را افزایش دهد که می‌تواند منجر به کاهش عملکرد در اکوسیستم‌های حساس کشاورزی در آناتولی شرقی شود.

بحران آب در ایران نه تنها پیامدهای زیست‌محیطی، بلکه پیامدهای اجتماعی و جمعیتی نیز دارد. مهاجرت داخلی از مناطق روستایی، به ویژه مناطقی که بیشترین آسیب را از خشکسالی دیده‌اند، به شهرها تسریع شده است. در بعضی از استان‌های ایران، جمعیت‌های روستایی که به کشاورزی و دامداری متکی هستند، به دلیل خشک شدن زمین‌های کشاورزی و کمبود آب مجبور به ترک خانه‌های خود می‌شوند.

یکی دیگر از تاثیرات مهم بحران آب در ایران، در وضعیت پناهندگان و مهاجران افغان قابل مشاهده است. به نظر می‌رسد، با تشدید مشکلات اقتصادی و کمبود آب،، نگرش ایران درباره افغان‌ها تا حدودی تغییر کرده و اختلافات آبی بین ایران و افغانستان نیز در این تغییر موضع نقش داشته است.

به ویژه، قطع جریان رودخانه هیرمند از افغانستان به ایران به خاطر سیاست سد سازی طالبان، سیستان و بلوچستان در شرق ایران را دچار خشکسالی کرد و تهران خشمگین شد. همچنین در 27 مه 2023 میلادی، درگیری بین مرزبانان ایرانی و نیروهای طالبان بر سر آب هیرمند رخ داد که منجر به تلفات شد.

بحران آب در ایران و تأثیر منطقه‌ای آن اخیراً منجر به تنش‌های دیپلماتیک و بیانیه‌های متقابل در روابط ترکیه و ایران شده است. به ویژه موضوع آب‌های فرامرزی باعث شده که دو کشور گهگاه مواضع عمومی متفاوتی اتخاذ کنند.

طرف ایرانی از پروژه‌های سدسازی ترکیه در حوضه فرات-دجله (که بر عراق و سوریه تأثیر می‌گذارد) و رودخانه ارس انتقاد کرده است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر وقت امور خارجه ایران، در سخنرانی خود در مجلس ایران در ماه مه 2022 گفته بود: «ساخت سد توسط ترکیه بر روی رودخانه‌های فرامرزی دجله و ارس، برای ایران غیرقابل قبول است».

از سوی دیگر، اسرائیل با رویکردی سیاسی و بر اساس منافع و اهداف تبلیغاتی خود به دنبال سوء استفاده از کمبود آب در ایران است. همچنان که پس از جنگ 12 روزه دیدیم، حالا بنیامین نتانیاهو تلاش می‌کند تا اسرائیل را به عنوان یک «کاشف راه‌حل منطقه‌ای تأمین آب» معرفی کند!

او به طور مستقیم مردم ایران را مورد خطاب قرار داده و با تبلیغات گسترده درباره فناوری‌های شیرین‌سازی آب، بازیافت فاضلاب و بهره‌وری آبیاری کشاورزی، به ظاهر درباره یک رویکرد فنی و راهبرد آبی حرف می‌زند. اما در پشت کلمات او، یک معنا و مقصود سیاسی و امنیتی نهفته است. نتانیاهو می‌خواهد به مردم ایران وعده دهد که اگر رژیم خود را ساقط کنند، کارشناسان اسرائیلی، به همه جای ایران سفر می‌کنند و با ارائه مشورت علمی، مشکل کمبود آب را برایشان حل می‌کنند!

به عبارت دیگر، اسرائیل از موضوع آب، سوء استفاده و بهره برداری سیاسی – امنیتی کرده و به دنبال شکاف انداختن بین مردم ایران و نظام حکمرانی این کشور است.

تلاش نتانیاهو این است که مسئولان حکومتی را به عنوان مسئول مشکلات اساسی و مقصر کمبود آب معرفی کند و به این ترتیب، نگرانی درباره آب و خشکسالی، به یک کارزار جنگ روانی تبدیل شود.

با این رویکرد، اسرائیل پیامی را نیز به جامعه بین‌المللی می‌فرستد. از یک سو، دولت ایران را به عنوان عامل بحران زیست‌محیطی معرفی کرده و از سوی دیگر، خود را به عنوان دولتی معرفی می‌کند که ظاهراً «آماده کمک به دیگران و مشتاق به ارائه و اشتراک‌گذاری فناوری است». به عبارت دیگر، کمبود آب و خشکسالی نه تنها برای مردم منطقه، بلکه برای دولت‌ها و حکومت‌ها نیز به یک مسئله حیاتی و چالش سیاسی – امنیتی تبدیل شده است.

بنابراین، بیایید از آب‌های خود محافظت کنیم و از آنها به طور مؤثر، مولد و پایدار استفاده کنیم. چرا که به نظر می‌رسد که آب اکنون در منطقه، به اندازه نفت یا حتی بیشتر از آن، ارزش پیدا کرده است.
انتهای پیام/