رودخانه‌های زرجوب و گوهررود؛ از شریان حیاتی تا کانون بحران زیست‌محیطی+تصویر و فیلم
آلودگی گسترده زرجوب و گوهررود ناشی از ورود فاضلاب خانگی و صنعتی، چهره شهر رشت را دگرگون کرده و به تهدیدی برای سلامت عمومی، اقتصاد محلی و اکوسیستم تالاب انزلی بدل شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از رشت، رودخانه‌های زرجوب و گوهررود، 2 شریان حیاتی در قلب شهر رشت، سال‌هاست که به نماد بحران زیست‌محیطی در استان گیلان بدل شده‌اند، این رودخانه‌ها که روزگاری منبع آب زراعی، تفریحی و زیباشناختی بودند، اکنون با حجم عظیمی از فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و بیمارستانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و چهره‌ای تلخ از بی‌توجهی به محیط زیست را به نمایش گذاشته‌اند، بوی نامطبوع، افزایش حشرات و حیوانات خطرناک برای سلامت انسان تا کیلومترها اطراف این آبراهه‌ها، زندگی مردم رشت را مختل ساخته است.
آلودگی این رودخانه‌ها نه‌تنها سلامت اکوسیستم‌های آبی را تهدید می‌کند، بلکه به‌طور مستقیم بر سلامت شهروندان، کیفیت زندگی و حتی اقتصاد محلی اثرگذار است، ورود آلاینده‌ها به تالاب انزلی از طریق این رودخانه‌ها، یکی از پیامدهای نگران‌کننده‌ای است که زنجیره‌ای از تخریب‌های زیست‌محیطی را در پی دارد.
با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان و فعالان محیط زیست، قوانین بالادستی در حوزه مدیریت منابع آب و کنترل آلودگی، نتوانسته‌اند پاسخگوی بحران موجود باشند، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 1353، اگرچه چارچوبی کلی برای مقابله با آلودگی‌ها ارائه می‌دهد، اما در اجرا با ضعف‌های جدی مواجه است؛ از جمله نبود ضمانت اجرایی کافی و عدم هماهنگی میان نهادهای مسئول.
قانون مدیریت پسماند مصوب 1383 نیز در زمینه تفکیک زباله از مبدا و ساماندهی دفن‌گاه‌ها، اهدافی بلندپروازانه دارد، اما در عمل دفن‌گاه سراوان رشت همچنان یکی از منابع اصلی آلودگی رودخانه‌ها باقی مانده است، این در حالی است که طبق ماده 7 این قانون، شهرداری‌ها موظف به ساماندهی دفن‌گاه‌ها و جلوگیری از نفوذ شیرابه به منابع آبی هستند.
از سوی دیگر قانون توزیع عادلانه آب مصوب 1361 که باید بر تخصیص و بهره‌برداری از منابع آبی نظارت کند، در مورد رودخانه‌های شهری مانند زرجوب و گوهررود، فاقد سازوکارهای اجرایی مشخص است، این خلأ قانونی موجب شده تا بهره‌برداری‌های غیرمجاز و ورود فاضلاب بدون تصفیه، بدون برخورد قانونی ادامه یابد.
از سال‌های قبل اقداماتی نظیر احداث تصفیه‌خانه فاضلاب زندان لاکان، شهر صنعتی رشت و مسکن مهر آغاز شده، هر چند این اقدامات امیدبخش است، اما هنوز فاصله زیادی تا رفع کامل آلودگی وجود دارد و نبود یک برنامه جامع و الزام‌آور در سطح ملی برای احیای رودخانه‌های شهری، یکی از دلایل اصلی کندی پیشرفت در این حوزه است.
رودخانه‌های زرجوب و گوهررود، به‌عنوان منابع آبی شهری، باید تحت پوشش قوانین خاصی قرار گیرد که به‌طور مستقیم به مدیریت رودخانه‌های آلوده شهری بپردازد، در حال حاضر چنین قانونی وجود ندارد و همین موضوع باعث شده تا مسئولیت‌ها میان سازمان محیط زیست، شهرداری، وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب تقسیم شود، بدون آن‌که هماهنگی مؤثری میان آن‌ها برقرار باشد.
در ماده 90 قانون برنامه ششم توسعه، دولت موظف به کاهش آلودگی منابع آبی و بهبود کیفیت آن‌ها شده است، با این حال در مورد رودخانه‌های زرجوب و گوهررود، هیچ گزارش رسمی از میزان تحقق این ماده منتشر نشده و شفافیت عملکرد دستگاه‌ها در این زمینه جای سؤال دارد.
از منظر حقوق شهروندی، آلودگی این رودخانه‌ها نقض آشکار حق برخورداری از محیط زیست سالم است و اصل 50 قانون اساسی ایران نیز حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ای عمومی می‌داند که هرگونه فعالیت اقتصادی یا صنعتی مخل آن ممنوع است، با این حال، ورود فاضلاب‌های صنعتی به این رودخانه‌ها همچنان ادامه دارد، بدون آن‌که برخورد قضایی مؤثری صورت گیرد.
در سطح محلی، نبود مشارکت مؤثر مردم و نهادهای مدنی در فرآیند تصمیم‌گیری و نظارت، یکی دیگر از عوامل تداوم بحران است. اگرچه دانشجویان و فعالان محیط زیست بارها دغدغه‌های خود را مطرح کرده‌اند، اما پاسخ‌های مسئولان اغلب کلی و فاقد ضمانت اجرایی بوده‌اند.
از منظر توسعه پایدار، احیای رودخانه‌های زرجوب و گوهررود نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک فرصت برای بازآفرینی شهری و ارتقای کیفیت زندگی در رشت است. تجربه شهرهای موفق در احیای رودخانه‌های آلوده نشان می‌دهد که با اراده سیاسی، مشارکت مردمی و قوانین کارآمد، می‌توان این مسیر را طی کرد.
در حال حاضر، نبود بودجه کافی، ضعف در نظارت، و عدم اجرای دقیق قوانین موجود، سه مانع اصلی در مسیر احیای این رودخانه‌ها هستند، بدون اصلاح قوانین بالادستی و تدوین مقررات خاص برای رودخانه‌های شهری، نمی‌توان انتظار داشت که اقدامات پراکنده به نتیجه مطلوب برسند.
با توجه به شرایط فعلی نیاز است که مجلس شورای اسلامی با همکاری سازمان محیط زیست، اقدام به تدوین «قانون احیای رودخانه‌های شهری» کند؛ قانونی که ضمن تعیین وظایف نهادهای مختلف، ضمانت اجرایی قوی داشته باشد و منابع مالی مشخصی برای اجرای پروژه‌ها در نظر بگیرد.
رودخانه‌های زرجوب و گوهررود، آینه‌ای از وضعیت مدیریت محیط زیست شهری هستند، اگر این بحران به‌درستی مدیریت نشود، نه‌تنها سلامت مردم رشت، بلکه اعتبار نظام مدیریت منابع طبیعی کشور زیر سؤال خواهد رفت و زمان آن رسیده که از نگاه‌های شعاری فاصله بگیریم و با اصلاح قوانین، گام‌های عملی برداریم.
انتهای پیام/ 616/
