مکانیسم ماشه؛ فشار تکراری
با نزدیک شدن به مهلت غرب برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مقامات اروپایی بار دیگر از احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران سخن گفته‌اند؛ با این حال این اقدام بیشتر جنبه نمادین دارد چرا که عمده فشارهای اقتصادی پیشاپیش از سوی آمریکا اعمال شده است.
به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، سه‌شنبه 24 تیر ژان نوئل باروت وزیر خارجه فرانسه اعلام کرد اگر پیشرفت «ملموسی» درباره توافق هسته‌ای ایران حاصل نشود، پاریس، لندن و برلین حداکثر تا پایان ماه آگوست (نهم شهریور) مکانیسم ماشه علیه تهران را کلید خواهند زد. فعال‌سازی این مکانیسم که در برجام تعبیه شده به معنای بازگشت شش قطعنامه پیشین شورای امنیت سازمان ملل درباره مسائل هسته‌ای ایران است که در بازه زمانی سال 2006 تا 2010 علیه ایران صادر شده است. 
دو سوال اساسی در پی این اظهارات به ذهن متبادر می شود؛ نخست اینکه فعال سازی مکانیسم ماشه چه تاثیری بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت و دوم اینکه گزینه های ایران در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه چه خواهد بود؟ در پاسخ به سوال نخست باید گفت اقتصاد ایران یک اقتصاد نفتی است و اگر بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت بتواند درآمدهای نفتی ایران را کاهش دهد، این اتفاق به‌صورت دومینووار به افزایش نرخ ارز و تورم در ایران تبدیل می شود و به معیشت مردم آسیب می‌رساند، اما در صورت ثبات درآمد نفتی اثر فعال‌سازی مکانیسم ماشه بر سایر بخش‌ها جدی نخواهد بود .
درآمد نفتی کشور تحت‌تأثیر دو عامل میزان صادرات نفت خام و وصول درآمدهای ارزی حاصل از آن است. درباره اثر بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت بر میزان صادرات نفت ایران، می‌توان به تجربه سال‌های 2006 تا 2010 مراجعه کرد که در این سال‌ها 6 قطعنامه علیه ایران صادر شده بود و مطابق نمودارها میزان تولید نفت ایران در بازه زمانی تغییری نکرده و در مرز 3.8 میلیون بشکه در روز (معادل حداکثر توان تولید نفت) باقی ماند اما به محض اعمال تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه صنعت نفت و بانک مرکزی ایران در سال 2012، میزان تولید نفت وارد روند نزولی شد و درواقع آنچه باعث افت تولید و صادرات نفت ایران شده نه قطعنامه شورای امنیت، بلکه تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بود؛ موضوعی که اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز آن را تایید کرد.
گزارش های اداره اطلاعات آمریکا، تحریم یک‌جانبۀ آمریکا را تنها عامل اثرگذار بر فروش نفت ایران معرفی می‌کند که البته این عامل نیز اکنون از اثرگذاری افتاده است، به‌عنوان‌مثال با وجود اعمال 307 تحریم نفتی جدید ترامپ، میزان صادرات نفت ایران اکنون نسبت به سال 2024 تغییر محسوسی نکرده و طبق آمار موسسه کپلر تنها 100 هزار بشکه در روز معادل 7 درصد کاهش یافته است. برای مقایسه بهتر، باید بدانید در دو تجربه قبلی شامل تحریم‌های فلج‌کننده اوباما در سال 2012 و فشار حداکثری 1 ترامپ در سال 2018، میزان صادرات نفت ایران روندی نزولی به خود گرفت و به ترتیب 56 درصد و 85 درصد کاهش یافت. طبق آخرین آمار موسسه ورتکسا نیز ایران در ماه ژوئن (ماه گذشته میلادی) بیش از 1.7 میلیون بشکه نفت صادر کرده درحالی که در همین ماه و پیش از حمله اسرائیل رقم فروش ایران 2.5 میلیون بشکه در روز ثبت شده است.
در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تحریم‌هایی همچون ممنوعیت فروش تسلیحات متعارف به ایران (برخلاف رفع تحریم در سال 2020)، از سرگیری ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم، تحقیق و توسعه در حوزه هسته‌ای فراتر از سطح توافق‌شده، مسدود شدن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای برخی مقامات ایرانی، ممنوعیت تأمین، فروش یا انتقال فناوری‌های حساس به ایران بازخواهند گشت و این تحریم‌های از سوی سازمان ملل متحد اعمال خواهد شد.
هرچند با توجه به تجربه های پیشین به نظر می‌رسد فعال‌سازی مکانیسم تأثیر چندانی بر صادرات نفت ایران نداشته باشد، اما اثر روانی آن برای تحت‌تأثیر قرار دادن بازار ارز کشور کاملاً محتمل بوده و نیازمند اتخاذ تدابیر لازم از سوی دولت و بانک مرکزی است. همچنین آمریکا می‌تواند برای افزایش اثر روانی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، فشارهایی به ساختار تسویه ارزی ایران در امارات وارد کند. در حال حاضر امارات با 20.9 میلیارد دلار، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده کالاهای وارداتی ایران است و 40 درصد از تسویه ارزی ایران برای واردات کالای اساسی در کشور امارات انجام می‌شود.
اما در خصوص گزینه‌های ایران پس از فعال سازی مکانیسم ماشه، کارشناسان نکات متعددی را مطرح کرده اند. نخست اینکه ایران تاکنون تنها اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را تعلیق کرده و همچنان عضو پیمان NPT باقی مانده است، اما در صورت ادامه فشارها، خروج از این پیمان، افزایش سطح غنی‌سازی فراتر از 60 درصد، تولید و صادرات سانتریفیوژهای پیشرفته و ورود به همکاری‌های گسترده‌تر هسته‌ای می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.
رسانه های خبری اعلام کرده اند که روز شنبه آینده، یعنی 26 ژوئیه 20250، دیداری در سطح معاونان وزیر میان سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) و ایران در استانبول برگزار خواهد شد؛ نمایندگان هر کشور با سطح معاونین وزیر خارجه برای بررسی وضعیت برنامه هسته‌ای تهران به پای میز مذاکره خواهند نشست .عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد: رویکردهای ما در مذاکره با اروپایی ها قوی تر و محکم تر از گذشته است.
