روایتی خانگی از محرم/ نذر و نوحه در سقاخانه‌های بروجرد
خانه‌ها در کوچه‌پس‌کوچه‌های بروجرد با پرچم‌های سیاه، چراغ‌های نفتی و عطر اسپند، به سقاخانه‌های خانگی تبدیل می‌شوند. اینجا در محرم هر خانه محرابی است برای نذر، اشک و خاطره.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بروجرد، کوچه‌پس‌کوچه‌های بروجرد با ماه محرم رنگ عزا به خود می‌گیرد؛ بوی اسپند در هوا پیچیده، و پرچم‌های سیاه بر سردر خانه‌ها آویخته شده‌اند.
محرم، در این شهر نه یک مناسبت تقویمی، بلکه یک تجربه جمعی، یک زیست آیینی و یک حافظه زنده است. در میان این مظاهر آشکار عزاداری، سنتی هست که عمیق‌تر از همه در تاروپود زندگی مردم تنیده شده: سقاخانه.
در بروجرد، خانه‌ها در ایام محرم به عزاخانه‌ای کوچک تبدیل می‌شوند و هر سقاخانه‌ای که در آن دایر می‌شود، نشانی از وفاداری مردم این دیار به عاشورا، به سنت، به خاطره و به ایمان است.
در معماری سنتی ایران، سقاخانه مکانی برای رفع عطش رهگذران بود. امروزه اما در بروجرد، سقاخانه مفهومی فراتر از آب دارد؛ نماد نذر، توسل و عزاداری است.
سقاخانه در بروجرد به‌مرور زمان به پدیده‌ای منحصربه‌فرد تبدیل شده که نه‌فقط یک نماد مذهبی، بلکه عنصری از هویت شهری و آیینی مردم این دیار است.
حسینیه کوچک در سقاخانه
سقاخانه‌های بروجرد درون خانه‌ها برپا می‌شوند؛ اتاقی یا گوشه‌ای از حیاط، که با پارچه‌های سیاه پوشانده می‌شود و پرچم‌هایی با اشعار عاشورایی و اسامی مقدس زینت آن را تشکیل می‌دهند.
در دل این فضا منبر چوبی، چراغ‌های نفتی، قاب‌هایی از شمایل امامان، تصاویر شهدا و درگذشتگان، شمع، استکان و گلاب گرد هم می‌آیند تا خانه را به حسینیه‌ای کوچک بدل کنند.
در بروجرد، برخلاف عرف رایج، در ایام محرم درِ خانه‌ها به‌روی همه باز است. مردم، خانه خود را به میزبانی اهل بیت (ع) می‌گشایند و خود را خادمان امام حسین (ع) می‌دانند.
در محله‌های بروجرد، هنگام ورود به سقاخانه، رسم است که از صاحبخانه می‌پرسند: «قلیچه؟» اگر پاسخ مثبت باشد، به معنای باز بودن درِ سقاخانه است.
میهمان هنگام ورود، بلند می‌گوید: بر قاتلان سیدالشهدا لعنت! و صاحبخانه پاسخ می‌دهد: بیش باد! آن‌گاه با احوال‌پرسی، حضور میهمان رسمیت می‌یابد.
حیاط‌های تابستانی، دیوارهای سیاه، درختان تاک
پذیرایی در سقاخانه‌ها شامل نوشیدنی‌های گرم و سرد، خرما، شکلات، نقل، و چای معطر با گلاب است. اسپند دود می‌شود، نوحه‌ها پخش شده و بوی محبت در فضا می‌پیچد.
بیشتر میهمانان سقاخانه‌ها را زنان، کودکان و سالمندان تشکیل می‌دهند، زبرا در این ساعات مردان اغلب در هیئت‌ها و مساجد مشغول عزاداری‌اند. جالب آن‌که سقاخانه‌ها فضایی امن برای حضور شبانه زنان در سطح محله فراهم کرده‌اند؛ تجربه‌ای که در دیگر ایام سال به‌ندرت ممکن است.
در ایام تابستان، سقاخانه‌ها اغلب در حیاط خانه‌ها برپا می‌شوند. حیاط‌هایی که معمولاً درخت تاک در آن‌ها سایه گسترده و دیوارهایی با پارچه‌های مشکی پوشانده شده‌اند.
نور کم‌رنگ چراغ‌های نفتی، صدای آرام نوحه و حضور صمیمی همسایگان، فضایی معنوی و روح‌نواز ایجاد می‌کند برای عزاداری و گفت‌وگوهای درباره نذر، حاجت، و دلتنگی.
اگرچه بیشتر سقاخانه‌ها پس از دهه اول محرم بسته می‌شوند، اما یک سقاخانه هست که در تمام طول سال باز می‌ماند: سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) در سه‌راه جعفری بروجرد.
خانه آقا بزرگ؛ سقاخانه‌ای با آوازه ملی
این سقاخانه در سال 1315 توسط حجت‌الاسلام شیخ محمدحسین غروی (ره)، استاد آیت‌الله بروجردی، بنا شده و طبق وصیت او محل دائمی دریافت نذورات و کمک‌های مردمی است.
در دهه اول محرم، بیش از چهار هزار چراغ نفتی در این سقاخانه روشن می‌شود. روز عاشورا، چراغ‌ها به حاجتمندان داده می‌شود و اگر حاجتشان روا شد، سال بعد چراغی نو به سقاخانه اهدا می‌کنند.
مراسم «چراغ‌گردانی» نیز در عصر عاشورا برگزار می‌شود و به‌مثابه آیینی خاص، میان متقاضیان و بانیان نذر توزیع و و نام امام حسین (ع) همچون نوری در دل شب‌های محرم جاری می‌شود.
یکی از مشهورترین و پربازدیدترین سقاخانه‌های بروجرد، خانه آیت‌الله مواهبی بروجردی است؛ خانه‌ای که به «خانه آقا بزرگ» شهرت دارد. این خانه در دهه اول محرم، به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، میزبان عزادارانی از سراسر کشور است.
حوض بزرگ خانه، که پر از استکان است، آیینی خاص دارد؛ مردم استکانی را با نیت حاجت‌خواهی برمی‌دارند، و اگر حاجتشان روا شد، سال بعد دسته‌ای استکان نو به سقاخانه اهدا می‌کنند.
سقاخانه، میراثی بی‌تاریخ اما ماندگار
روشن‌کردن شمع، اشک، لمس دیوارها و نشستن در سایه درختان کهن در خانه آقا بزرگ، همه بخشی از آیین بی‌کلام توسل و نیاز و عزاداری در محرم بروجرد است.
سید نصرالله موسوی، رئیس اداره تبلیغات اسلامی بروجرد، درباره آیین سقاخانه گفت: تعداد دقیق سقاخانه‌ها مشخص نیست، اما در دهه اول محرم، بیش از 4 هزار سقاخانه خانگی در سطح شهر برپا می‌شود.
وی از وجود 750 هیئت مذهبی و بیش از 1200 مداح در بروجرد خبر داد که در کنار حسینیه‌ها و مساجد، موکب‌ها و تکیه‌هایی در سطح شهر برپا می‌کنند و حال‌وهوای شهر را دگرگون می‌سازند.
محرم در بروجرد فقط یک مناسبت نیست؛ آیینی است جاری در جان مردم. در این شهر، عزاداری نه‌فقط بر در و دیوار، که در دل‌ها و نگاه‌ها حک شده است. سقاخانه‌ها روایت‌گر وفاداری مردمی‌اند که هنوز پس از قرن‌ها، لب تشنه کربلا را فراموش نکرده‌اند.
گزارش از: فاطمه پیرزادی
انتهای پیام/
