شب دارالفنون؛ در سوگ و بزرگداشت میراثی تاریخی
شب بزرگداشت «دارالفنون» تبریز در بنیاد ایرانشناسی آذربایجانشرقی برگزار شد.
به‌گزارش خبرگزاری تسنیم از تبریز، براساس مستندات تاریخی، آذربایجان و مردمان فهیم آن، در گستره فرهنگ و ادب، نقش بسیار برجسته‌ای در راه بسط و تعمیم فرهنگ داشته و در پی‌ریزی بنای فرهنگ و ادب و دانایی و آگاهی، پیشقدم بوده‌اند.
پس از ایجاد دارالفنون تهران، با هزینه دولت و تقاضای مظفرالدین میرزا که دوران ولیعهدی خود را می‌گذرانید، مدرسه‌ای در تبریز تأسیس شد که در سالنامه‌های آن دوره به نام مدرسه دولتی و یا مدرسه مظفری معروف شد که امروزه به دارالفنون موسوم است.
پس از گذشت سال‌ها، متأسفانه این پدیده فرهنگی بسیار برجسته، در دوره ما، چنانکه باید، محل توجه قرار نگرفته و هم‌اکنون در وضعیت بسیار بدی به سر می‌برد و ضرورت دارد در جهت زدودن غبار فراموشی از چهره این اثر تاریخی و علمی، گام‌های بلندی برداشته شود.
برای ارج نهادن به تلاش پیشینیان برای بسط و توسعه علم و دانش و تربیت فرزندان ایران، بنیاد ایرانشناسی با همکاری انجمن ایرانی تاریخ، در نشستی تخصصی به بررسی علل و دلایل تأسیس و کارکرد ویژه دارالفنون تبریز و بررسی وضعیت کنونی آن پرداخت.
باید به وسواس علمی متولیان دارالفنون توجه داشت
محمد طاهری خسروشاهی، رییس بنیاد ایرانشناسی آذربایجانشرقی در ابتدای این نشست، اظهار کرد: در راستای اهداف پژوهشی به‌مناسبت هفته کتاب و بزرگداشت ساحت پژوهش و در تداوم سلسله‌نشست‌های تخصصی، نشست تخصصی برای این اتفاق مهم تاریخی برگزار شد تا غبار فراموشی از چهره دارالفنون تبریز زدوده شود.
وی درخصوص وضعیت فعلی دارالفنون تبریز که در خیابان دارایی و در حوالی ورودی بازار کفاشان تبریز واقع شده، گفت: دارالفنون، در وضعیت فعلی تبدیل به انبار شده و دغدغه برگزاری چنین نشست‌هایی، توجه به تاریخ تبریز پدیده‌های تاریخ معاصر آذربایجان است.
رییس بنیاد ایرانشناسی آذربایجانشرقی خاطرنشان کرد: دارالفنون تبریز، محل حضور چهره‌ه‌های برجسته تاریخ معاصر از جمله ایرج میرزا بوده که روزگاری در کسوت معاون دارالفنون در تبریز خدمت کرده است.
طاهری به حضور و تدریس سیدحسن تقی‌زاده در این مدرسه اشاره کرد و گفت: نشریه ورقه نیز در دارالفنون تبریز منتشر می‌شد و از سویی باید به وسواس علمی متولیان دارالفنون توجه داشت که هرسال، بین 50 الی 70 دانش‌آموز برای تحصیل در این مدرسه پذیرش می‌شد.
وی ادامه داد: مسئلهٔ موردتوجه در مراکز آموزشی روزگار امروز، نگاه صرف مادی است که تلنگری برای جامعه امروزی است.
رییس بنیاد ایرانشناسی آذربایجانشرقی با اشاره به جایگاه علمی تبریز در ادوار مختلف تاریخ، گفت: تبریز، میراث‌دار مجموعه عظیم ربع رشیدی بوده اما این مجموعه اکنون رها شده و مجموعه علمی شنب‌غازان یکی از دیگر مراکز علمی مهم تبریز در دوره طلایی سده هشت و هفت هجری در دوره ایلخانان مغول بود.
طاهری با تأکید بر ضرورت برگزاری یک نشست تخصصی درخصوص دوره تاریخی حکومت مغول بر ایران، گفت: درخصوص تاریخ مغول بدبینی درمیان نویسندگان معاصر وجود دارد و باوجود حواشی پیرامون تاریخ مغول، با میراث عظیم علمی و فرهنگی مواجهیم که بازنویسی و بازروایت این دوره ضرورت دارد.
دارالفنون تبریز منجر به تربیت شخصیت‌های بزرگ تاریخ ایران شد
فاطمه اروجی، رییس انجمن ایرانی تاریخ شعبه آذربایجانشرقی در ادامه درخصوص پیشینه دارلفنون، گفت: این مرکز آموزشی، دومین مرکز آموزش عالی ایران پس از تهران است که توسط امیرکبیر ساخته شد و هم‌زمان در اصفهان نیز در دوره ناصری با فرمان دولتی پایه‌گذاری شد.
وی خاطرنشان کرد: دارالفنون تبریز، مدت طولانی محل تعلیم و تعلم نبود اما در همان مدت اندک، مصدر خدمات بسیار و منجر به تربیت شخصیت‌های بزرگ تاریخ ایران شد که در این مرکز علمی، به تحصیل و تدریس پرداختند.
رییس انجمن ایرانی تاریخ شعبه آذربایجانشرقی درخصوص تدریس سیدحسن تقی‌زاده در دارالفنون تبریز، گفت: تقی‌زاده در خاطرات در کتاب زندگی طوفانی چنین نوشته که در حدود 1316 قمری در دارالفنون مظفری به تدریس فیزیک می‌پرداخت و پیش از آن در همان دارالفنون در هندسه حساب جغرافیا و فیزیولوژی و... تعلم کرده بود.
اروجی یادآور شد: در دوره رضاشاه برای گسترش خیابان دارایی فعلی، قسمتی از بنای فعلی دارالفنون تخریب و سپس مرمت شد اما این مرمت نیز به درستی صورت نگرفت.
دارالفنون با بی‌مهری و بی‌کفایتی نهادهای متولی مواجه شده است
مسعود برزگر جلالی، روزنامه‌نگار تبریزی در ادامه با اشاره به اینکه چراغ فضل و فرهنگ با دست‌های خالی در بنیاد ایرانشناسی شعبه آذربایجانشرقی، روشن مانده است، گفت: در روزهایی که شاهد مرگ فرهنگ و زوال محافل فرهنگی مؤثر در غیاب نهادهای متولی هستیم، چنین نشست‌هایی گام مهمی در پاسداشت فرهنگ و تاریخ برمی‌دارد.
وی ادامه داد: شب بزرگداشت دارالفنون، الهام‌بخش حس مثبت و پیشوند بزرگداشت‌هاست و باید به این مهم نیز توجه داشت که در این نشست، هم شب بزرگداشت و هم شب غربت و شام غریبان دارالفنون برگزار می‌شود.
این روزنامه‌نگار تبریزی با تأکید به اینکه امروز باید جایگاه تبریز در تاریخ و فرهنگ احیا شود، گفت: امروز مطالعات تاریخی، اینگونه اثبات می‌کند که تبریز تاریخ دیرینه‌ای دارد و باتوجه شیوه سبک زندگی مردمان تبریز کهن، تبریز شهری باعظمت است.
برزگر ادامه داد: در سال 1500 میلادی تبریز پنجمین شهر جهان بود اما امروز نمودهای آن دیرینگی برجای نمانده و جز به آثار و اماکن تاریخی با بیش از 700 800 سال قدمت نمی‌توان دست یافت و یک خلا تاریخی در این میان احساس می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در تبریز حتی درختی 200 ساله نیز پیدا نمی‌شود، گفت: ما حتی نتوانسته‌ایم از این میراث محافظت کنیم؛ تبریز یکی از گزینه‌های تحقیقاتی بهشت عدن بود اما از آن بهشت هیچ نمانده است.
این روزنامه‌نگار تبریزی به بی‌کفایتی در رسیدگی به آثار تاریخی و هویتی اشاره و اظهار کرد: دارالفنون یکی از آثار تاریخی و هویتی است که با بی‌مهری و بی‌کفایتی نهادهای متولی مواجه شده است.
برزگر خاطرنشان کرد: تبریز قدیم در زیر خاک مانده‌است و اگر بخواهیم به اصالت و هویت تاریخی تبریز پی ببریم، باید به زیر خاک برویم.
وی با اشاره به اینکه بناها و تاریخ تبریز زیر خاک است، گفت: مقبره‌الشعرا نیز در هجوم بی‌مهری‌ها، بلاتکلیف ماند و با هیچ سرمایه‌ای سامان نمی‌یابد.
این روزنامه‌نگار تبریزی اظهار کرد: تا زمانی‌که نگاه و اولویت متولیان تاریخی و فرهنگی و مدیریت شهری، فرهنگ نباشد، این شهر، شهر نخواهد شد.
برزگر با اشاره به حذف نام تبریز در یونسکو و ماجرای قطع اشجار باغ گلستان تبریز، گفت: تبریز، روزگاری مرکز جاده ابریشم بود اما امروز دیگر عظمت گذشته را ندارد.
وی خاطرنشان کرد: تبریز با اجرای پروژه‌های کلان عمرانی، تبریز نخواهد شد و باید تاریخ و فرهنگ تبریز را دریابیم و اولویت مدیریت شهری فرهنگ باشد.
نام بردن از ایران بدون نام آذربایجان روایت ناقصی است
محمد عزیزی، پژوهشگر تبریزی نیز در ادامه با اشاره به اینکه صحبت از دارالفنون، نیاز به پرداخت به پیشینه تاریخی تبریز دارد، گفت: تبریز دوره ایلخانان، جهان‌شهر بود و مرکزیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی داشت.
وی با اشاره به اینکه نام بردن از ایران بدون نام آذربایجان روایت ناقصی است، گفت: ردپای آذربایجان و تبریز در تاریخ ایران هنوز وجود دارد و تبریز دارای روح بزرگ و قابل احترامی است که در اثر بی‌مهری روزگار، به تماشای زوال آن ایستاده‌ایم.
این پژوهشگر تبریزی با اشاره به اینکه تبریز در قاجار دوباره ساخته می‌شود، گفت: در موزه خاندان ملک‌قاسمی، سندی درخصوص سابقه تأسیس آموزش‌وپرورش در ایران وجود دارد که مربوط به دوره محمدشاه قاجار است.
عزیزی، رشدیه را بانی مدارس نوین با شیوه آموزش جدید دانست و اظهار کرد: قاجاریه نسبت‌به برخی مسائل جامعه دید نزدیک به فهم عامه داشت و به این مهم پی برده بود که باید با مردم مماشات کرد.
دارالفنون یک اتفاق محکوم به شکست در جامعه ایرانی بود
کریم میمنت‌نژاد، تاریخ‌پژوه تبریزی با اشاره به اینکه در جامعه ایرانی، در طول دوره‌های تاریخی مختلف، جایگاهی برای آموزش وجود نداشته، گفت: در طول تاریخ، علومی که به رشد فردی می‌انجامید، همواره مورداقبال بود اما علومی که همچون ربع رشیدی لازمه رشد جامعه باشد، سرانجام خوبی نداشته است.
وی ادامه داد: دارالفنون یک اتفاق محکوم به شکست در جامعه ایرانی بود که کل عمر آن 20 سال بود.
این تاریخ‌پژوه تبریزی گفت: 150 سال از تأسیس دارالفنون می گذرد د براساس اسناد در سال 1293 قمری ابتدا توسط جوادخان سعدالدوله تأسیس شده است.
میمنت‌نژاد ادامه داد: این مدرسه در بخش ویژه شاهزادگان و خواص تحت عنوان دولتی با مواد درسی مختص و بخش ویژه فرزندان تجار، بزرگانان و علمای خاص که ملی نامیده می‌شد دانش‌آموز می‌پذیرفت.
وی اظهار کرد: دارالفنون ابتدا داخل حرمخانه در محل ساختمانی فرسوده بود که با فروریختن سقف آن، چندنفر از اطفال مقتول و مجروح شدند که نشان از درجه اهمیت و اولویت آموزش داشت.
این تاریخ‌پژوه تبریزی گفت: دارالفنون برای مدتی تعطیل می‌شود تا اینکه حاکم تبریز عوض می‌شود و کرسی والی‌گری به فتحعلی‌خان صاحب‌دیوان می‌رسد که تصمیم داشت تیمچه صاحب‌دیوان را مدرسه کند اما این تیمچه به دفتر کار و سپس به تیمچه مشهور صاحب‌دیوان تبدیل می‌شود.
میمنت‌نژاد اظهار کرد: این مدرسه در افتتاح دوم در ساختمانی از محل جبه‌خانه تبریز، مدرسه مظفری نامیده می‌شود هرچند که مظفرالدین میرزا در فرامین خود، اسم مظفری را نیاورده و از کلمه معلم‌خانه تبریز استفاده کرده است.
وی با اشاره به انتشار نشریه دارالفنون، گفت: این نشریه به اشتباه به نام نشریه ورقه شناخته می‌شود اما شواهد نشان می‌دهد که ابهام مسئله چنین است که در بالای صفحات این نشریه، ورقه نوشته شده است درحالی‌که چنین باید برداشت شود که ورقه شماره اول، دوم یا سوم نشریه داخلی دارالفنون تبریز بوده است.
این تاریخ‌پژوه تبریزی گفت: ریاست مدرسه دارالفنون در ادامه به میرزامحمد ندیم‌باشی مؤسس روزنامه ناصری و سلطانی می‌رسد و هم‌چنین روزنامه ایران که هم‌اکنون چاپ می‌شود نیز به وی می‌رسد.
میمت‌نژاد گفت: در افتتاح دوم مدرسه، نظام‌نامه‌ای هم برای دارالفنون نوشته می‌شود و سه دوره سه ساله برای دارالفنون مقرر می‌شود.
وی گفت: در دوره سه ساله اول باعنوان اتاق مقدمات، دانش‌آموزان مفتخر به دریافت ستاره مسی به نام سعادت یا نشان سعادت و شش تومان مواجب می‌شوند؛ در اتاق دوم که اتاق تحصیل است، به دانش‌آموزان، نشان نقره یا نشان غیرت و 12 تومن مواجب اعطا می‌شود؛ و پس از سه سال حضور و تحصیل در اتاق تکمیل، ستاره مطلا یا نشان افتخار و 24 تومان مواجب به دانش‌آموزان اعطا می‌شود که یک نسخه از اصل این نظام‌نامه در دست رضا سرابی‌اقدم، مجموعه‌دار تبریزی است.
این تاریخ‌پژوه تبریزی گفت: لباس‌های دانش‌آموزان دارالفنون از جنس ماهوت با استر قرمز و یک برگ بید گلابتون (نخ‌های نقره) بود که یکی از نکات موردتوجه در خصوص دارلفنون است.
میمنت‌نژاد با اشاره به اینکه دارالفنون در سال 1314 قمری و 10 سال پس از صدور مشروطیت بالکل تعطیل می‌شود، گفت: مدارس در مکتب‌خانه‌ها با مطالبی که در طول هزار سال مطرح بوده، ادامه می‌یابد.
وی خاطرنشان کرد: عبدالحسین میرزای فرمان‌فرما جلساتی برای احیای دارالفنون ترتیب می‌دهد تا اعیان و اشراف پای کار بیایند و دارالفنون احیا شود و ثقه الاسلام مکتوب مفصلی می‌نویسد که آموزه‌هایی در دارالفنون ارائه شود که مؤسسه زارعت و فلاحت در کشور بنا شود و آموزش استخراج زغال‌سنگ از معادن در این مدرسه تدریس شود و مسئله تهیه آب شرب برای تبریز و علم ذوب‌آهن را برای تبریز دارای اهمیت می‌شمارد که در احیای دارالفنون موردتوجه باشد.
انتهای پیام/
