تاملی در مفهوم خویشتن داری

خبرگزاری تسنیم - زهرا میرزائی دکترای مطالعات زنان

تقوا در نظام فکری الهی ملاک برتری انسان‌­ها بوده و حلقه اتصال بین بسیاری از ارزش‌های انسانی است تا جایی که بدون تقوا بسیاری از اعمال و مناسک دینی فرد مقبول نخواهد بود. خویشتن داری در قرآن به معنی حلم و همراه با مهم­ترین کلید واژه­ قرآن یعنی ایمان است. ایمان از ریشه­ امن به معنی آرامش و خلاصی از ترس و اندوه است. این رهایی نتیجه­ پذیرش دستور خداوند و آرامش یافتن روان است. در آیه 112 سوره بقره آمده است که کسانی که خود را تسلیم خداوند کنند و نیکوکار باشند، پاداش آنان نزد پروردگارشان است و نه ترسی دارند و نه غمگین می‌­شوند.

خویشتن­داری همچنین به عنوان یک فضیلت اخلاقی در فرهنگ ایرانی به معنی عفاف، زهد، کنترل نفس، حلم، بردباری، تمالک نفس، خودداری از شهوت و پرهیزکاری است؛ که خودداری کرده و خویشتن را از شهوات حفظ و پرهیزکاری می‌کنند (فرهنگ دهخدا و عمید). از سوی دیگر در دانش روانشناسی خویشتن­داری توانایی انتخاب پاداش بزرگ­تر و با تاخیر، در مقابل پاداش کوچک­تر و بدون تاخیر است.

در کنار خویشتن­داری آرامش روان مطرح است که حالت خاصی همراه با آسودگی خاطر، ثبات و هماهنگی تپش قلب است و این حالت شخص را در برابر رویدادهای خطیر زندگی و حوادث و چالش­‌ها محکم می­‌دارد. به عبارتی دقیق‌­تر در خویشتن­داری فرد سبک زندگی‌­ای انتخاب می­‌کند که شامل انتخاب رفتارهای مبتنی بر انتخاب اعمال با توجه به نتایج بلند مدت و مدبرانه است که جایگزین تکیه بر انگیزه‌­های آنی و هیجانات زودگذر است.

دانشمندان علوم اجتماعی، این تدبیر و به تاخیر انداختن هیجانات و لذات لحظه‌­ای را یک بالندگی مهم می­‌دانند که اساس بینش و توجه به زندگی پس از مرگ است. این سبک رفتاری شامل اعمالی است که افراد می­‌توانند مهار نفس خود را به دست گرفته و یا به امیال درونی خود مسلط شوند. این افراد تمایلات خود را به شکلی تغییر می‌­دهند که هدفی را به خاطر یک هدف بزرگ­تر و مهم­تر کنار زده و بتوانند از مزایای هدف ­بزرگتر استفاده کنند. البته این موضوع بیشتر در انسان­‌های ارزش‌­مدار صدق می­‌کند که از سطح بالاتری از نیازهای خود مثل آرمان، ارزشمندی، اخلاق‌مداری و انتظارات اجتماعی را مدنظر دارند.

خویشتن­داری در میان فلاسفه به معنی سلامت نفس متکی بر کسب فضایل اخلاقی و پرورش انسانیت است. یا همان حاکمیت بر نفس که حاصل حاکمیت عقل بر قوای شهوت و غضب به‌وسیله نظم و هماهنگی درونی آدمی است که وی را با نیروی بازدارنده در برابر تمایلات در زندگی هدایت می‌­کند. انسان خویشتن­دار همواره دارای آرامش و تعادل رفتاری است که از اضطراب و تنش بیرونی متاثر نشده و از رفتار منطقی و ترس و اندوه به دور است. در این دیدگاه روح بر جسم تقدم داشته و زندگی با خویشتن­داری برترین نوع زندگی است.

در دنیای امروزه مباحث متنوعی درباره دست­یابی به آرامش و انگیزش معنوی از سوی مکاتب و روانشناسان مطرح می‌­شود. البته اکثر این دیدگاه‌­ها زیربنای ماتریالیستی داشته و بیش از آنکه به نیروی درونی فرد تاکید کنند بر دنیای بیرون تمرکز دارند. از سوی دیگر عدم ارائه­‌ یک الگوی رفتاری صحیح و راه حل مناسب برای فطرت انسان معضل اصلی ایشان است. این جریانات و علوم از رفع معضل ناآرامی روحی انسان مدرن ملول مانده و بدین جهت است که افراد به سمت مکاتب الهی دست دراز کرده و اهمیت تقوا یا خویشتن­داری با رویکرد الهی و معنوی امروزه مورد توجه قرار گرفته است چرا که در نهایت به فرد قدرت و آرامش بخشیده و دنیای پس از مرگ ارزشی بی­‌بدیل برای انسان است.

انتهای پیام/