چه خبر از نشست‌های نمایشگاه کتاب؟ / از تکثر فرهنگی تا بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی

به‌گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در دو روزی که از سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گذشت نیز مثل هرسال نشست‌های مختلفی برگزار شد  یا برخی کارشناسان عرصه چاپ و نشر کتاب نقطه نظرهایشان را مطرح کردند که به بررسی مهمترین آنها می‌پردازیم.

نمایشگاه کتاب نشان‌دهنده تکثر فرهنگی است

منصوره اتحادیه؛ مورخ سرشناس معاصر و مدیر نشر تاریخ   با اشاره به اینکه حُسن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران این است که تنها یک رشته فکر در آن جریان ندارد، گفت: تنوع ناشران در این نمایشگاه خود نشان‌دهنده تکثر فرهنگی است و مردم می‌توانند در نمایشگاه حضور پیدا کرده و با آن‌ها آشنا شوند.

اتحادیه، ضمن بیان اینکه فرهنگ انواع رشته‌ها و روش‌ها را دارد و تکثر فرهنگی امری طبیعی است، بیان کرد: مخاطبانی که از نمایشگاه کتاب تهران استفاده می‌کنند باید متوجه باشند که تنها یک رشته فکر در آن جریان ندارد. فکر ابعاد مختلفی دارد و حسن، زیبایی و غنای برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز در همین است.

وی به حضور ناشران مختلف کشور در نمایشگاه کتاب اشاره و اضافه کرد: برخی از ناشران کشور فعالیت تخصصی انجام می‌دهند و لزوما آثاری در همه زمینه‌ها منتشر نمی‌کنند؛ به همین دلیل نیز مخاطبی که وارد نمایشگاه کتاب تهران می‌شود با وسعت فرهنگ آشنا می‌شود. درواقع‌ می‌توان چنین گفت که تنوع ناشران در این نمایشگاه خود نشان‌دهنده تکثر فرهنگی است و مردم می‌توانند در نمایشگاه حضور پیدا کرده و با آن آشنا شوند.

اتحادیه با تاکید بر اینکه خواندن یک نوع عادت است، به قیمت کتاب اشاره و مطرح کرد: کتاب خواندن باید رواج پیدا کند و این کار را باید از سنین کودکی آغاز کرد؛ اما اکنون میزان مطالعه جوانان و نوجوانان در کشور پایین است و از طرفی هم کتاب برای بودجه خانواده‌های ایرانی گران است و خود این امر مزید برعلت مطالعه کمتر می‌شود. اما برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و ارائه یارانه به مخاطب یک مزیت است. از طرفی نیز برپایی این رویداد فرهنگی لازم است از این جهت که مردم پویایی کتاب را ببینند.

نویسنده کتاب «نقش تجار در توسعه تهران: معاملات ملکی بر پایه اسناد تجارتخانه اتحادیه» افزود: برخی ایراد می‌گیرند که نمایشگاه محلی برای نشان دادن کتاب است که در ایران به فروشگاه تبدیل می‌شود. من فکر می‌کنم برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بدین شکل بسیار خوب است. به این دلیل که بسیاری از کتاب‌ها به شهرستان‌ها نمی‌رسد و برخی از شهرها و روستاها نیز کتابفروشی ندارند.

او با اشاره به لزوم توجه آموزش و پرورش به مطالعه و جلب نظر دانش‌آموز به سمت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، درباره نقش این نمایشگاه در دیپلماسی فرهنگی، بیان کرد: هرچقدر میزان حضور آثار دیگر کشورهای جهان و از طرفی هم میزان حضور ناشران خارجی در نمایشگاه کتاب تهران بیشتر باشد ما به دیپلماسی فرهنگی نزدیک‌تر خواهیم شد.

منصوره اتحایه در پایان ضمن طرح این نکته که وقتی به نمایشگاه‌های کتاب مختلف توجه کنید از لحاظ علمی و فرهنگی غنی‌تر خواهید شد، گفت: به‌واقع حضور ناشران خارجی در نمایشگاه کتاب تهران و از سویی حضور ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های کتابی که در سراسر جهان برپا می‌شود، باعث می‌شود تا هرچه بیشتر با فرهنگ دیگر کشورها آشنا شویم. به‌واقع باید به لحاظ فرهنگی با سایر کشورها ارتباط داشته باشیم. 

نمایشگاه کتاب فرصتی برای تنفس فرهنگی جامعه است

در همین حال،  مجتبی ‌‌رحماندوست؛ نویسنده، مدرس دانشگاه و عضو فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، درباره تأثیر و نقش نمایشگاه‌‌ کتاب در جریان‌سازی فرهنگی، گفت: از طرفداران برگزاری نمایشگاه‌‌های کتاب هستم و چنین رویدادی را فرصت تنفس فرهنگی جامعه می‌‌دانم. نمایشگاه‌‌ها فرصتی برای تضارب آراء و آشنا شدن مردم با کتاب‌ها و نویسنده‌‌ها فراهم می‌‌‌کنند. برگزاری سالانه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، زمینه‌ای برای تنفس فرهنگی جامعه ‌ایجاد می‌‌کند و باید از آن استقبال کرد.

‌‌وی افزود: زمانی که در مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت داشتم، یکی از مهمترین موضوعات مورد بررسی ما توسعه کتابخوانی بود. در همان مقطع زمانی، مجموع بررسی‌‌ها نشان ‌‌داد که از روش‌‌های مؤثر کتابخوان کردن جامعه، تکثیر مراکز توزیع است و ‌این تکثیر باید در همه‌حا اتفاق بیفتد. هر اقدامی‌‌ در زمینه تکثیر مراکز توزیع کتاب، مثبت و قابل دفاع  است. ‌نمایشگاه‌‌های کتاب باید در شهرستان‌‌ها، دانشگاه‌‌ها، مساجد و مدارس نیز برگزار شود که می‌‌تواند جامعه را به سمت علاقه‌مندی به کتاب هدایت کند.‌‌
این نویسنده و شاعر ادامه داد: زمانی به آموزش و پرورش برپایی غرفه‌‌های نمایش و فروش کتاب در مدارس را پیشنهاد کردیم تا هم دانش‌آموزان با تازه‌‌های نشر آشنا شوند و هم مشاهده کتاب‌‌ها آنها را برای تهیه و مطالعه کتاب به وجد آورد. مدارس به سادگی می‌‌توانستند میزی برای معرفی کتاب‌های تازه منتشرشده اختصاص دهند و هر هفته کتاب‌های جدید را جایگزین کنند.

فیلمسازی که کتاب نمی‌‌خواند، فیلم ‌‌سطحی می‌‌سازد

‌این فعال فرهنگی در بخش دیگری از سخنانش، تأکید کرد: یکی از کارکردهای مهم نمایشگاه‌‌های کتاب، یعنی آشنا شدن فعالان فرهنگی با تازه‌‌های نشر باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و فعالان فرهنگی ‌این فرصت را از دست ندهند. ‌اینکه فیلمساز و کارگردان تئاتر اشتیاق و اراده برای مطالعه نداشته باشد، نتیجه آن تولیدات سطحی خواهد بود. هر کار فرهنگی و هر تولید محتوایی باید با منابع دست‌اول و دانش عمیق نهفته در کتاب‌‌ها همراه باشد و یک فیلمساز، فعال حوزه تئاتر، موسیقی‌دان، تجسمی‌‌کار و ... بدون مطالعه نسبت به تولید اثر اقدام نکند. علت ‌اینکه برخی تولیدات فرهنگی مطلوب نیست، به خلأ‌‌های مطالعاتی باز می‌‌گردد و متأسفانه تنبلی موجب می‌‌شود که تولید فرهنگی بدون توجه به پشتوانه فکری لازم صورت گیرد.

این نویسنده همچنین با اشاره دلیل کمتر شناخته شدن نشر و نویسندگان ایرانی در بازارهای جهانی، افزود: بخش خصوصی می‌تواند اتحادیه‌ای را تشکیل دهد و نسبت به معرفی و فروش کتاب‌های نویسندگان در بازارهای بین‌المللی اقدام کند. در ترکیه شاهد بودم که از کتاب‌های تاریخ شفاهی جنگ و آثار مرتبط با سردار سلیمانی استقبال می‌‌شد و‌ این موفقیت به‌سادگی با رونق فعالیت ناشران خصوصی عملیاتی می‌شود.

رحماندوست در پایان درباره آثار جدیدش که در نمایشگاه کتاب عرضه شده است، بیان کرد: کتاب «رأی حلال» یادداشت‌‌های روزانه من در دوران نمایندگی است که سال گذشته از سوی انتشارات سروش منتشر شده و اکنون در نمایشگاه کتاب عرضه می‌شود. کتاب «طوفان بمبی» نیز شامل هفت سفرنامه من از سفر به کشورهای مختلف است که توسط انتشارات سوره مهر در نمایشگاه عرضه شده است. همچنین مجموعه داستان «اشک فولاد» نیز توسط انتشارات صریر در‌این دوره از نمایشگاه کتاب تهران عرضه شد.

مرکز فقهی ائمه اطهار؛ یکی از مراکز موفق حوزه علمیه قم

از سوی دیگر شست «معرفی و بررسی تازه‌های نشر مرکز فقهی ائمه اطهار» با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجعفر طبسی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدامین‌ پورامینی در نخستین روز نمایشگاه کتاب تهران و در سرای ملل برگزار شد. 

امتداد اجتماعی دانش دینی مهم است
در ابتدای نشست، مجری به معرفی مهمانان برنامه پرداخت و گفت: حضرت حجت‌الاسلام‌والمسلمین طبسی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج آقای پورامینی از حوزه علمیه مقدسه قم، از مرکز فقهی ائمه اطهار علیه‌السلام هستند و تحت نظارت حاج آقا فاضل لنکرانی، قریب به سی سال فعالیت‌های تخصصی فقهی انجام داده‌اند که با شعار امتداد اجتماعی دانش دینی گسترش یافته است. دانش دینی اگر فردی باشد، اگر تنها در حجره‌ها و مدارس علمیه باشد فایده ندارد؛ امتداد اجتماعی دانش دینی بسیار مهم است و با همین شعار این مرکز تاسیس شده است که فقه را به مویرگ‌های نظام مقدس اسلامی وارد کند‌.

وی افزود: این مرکز سی سال است شروع به کار کرده و توانسته است افراد را در 10 گروه تربیت کند؛ گروه‌هایی چون فقه جامعه و فرهنگ، فقه پزشکی فقه رمان و حدیث، فقه شهرسازی، فقه اقتصاد، فقه سیاسی، فقه ارتباطات و رسانه، فقه کودک و دو سه گروه مهم دیگری در مرکز وجود دارد که طلاب را جذب و به صورت تخصصی تربیت می‌کنند. کتاب‌هایی نیز در بخش‌های مختلفی چون تفسیری و کلامی وجود دارد.

تفسیر، آموزش و پژوهش در نشر مرکز فقهی ائمه اطهار
در ادامه نشست حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجعفر طبسی به معرفی کتاب «تمسک العتره الطاهره بالقرآن الکریم» پرداخت و گفت: مرکز فقهی ائمه اطهار یکی از مراکز موفق حوزه علمیه قم است. حدود سه دهه از عمر آن می‌گذرد و بیش از دویست عنوان کتاب در رشته‌های فقهی، اصولی، فلسفی، فقه پزشکی، فقه سیاسی، فقه اجتماعی و فقه‌های دیگر تاکنون از این مرکز منتشر و چاپ شده است. این مرکز در سه شعبه و سه زمینه مشغول فعالیت است؛ اولین بخش تفسیر است که خروجی‌های بسیار خوبی داشته است، بخش دوم آن، آموزش است و یک طبقه این مرکز مخصوص آموزش در رده‌های بالا و عالی یعنی اجتهاد است، اما بخش سوم بخش پژوهش است. این بخش، یکی از بخش‌های موفق حوزه علمیه قم است. درباره دو کتابی که بنده تالیف کرده‌ام، اولین آن‌ها کتابی است که دوازده سال کامل، پای آن زحمت کشیده‌ام و به زبان عربی و در شش جلد نوشته شده است. 

وی ادامه داد: کتاب «تمسک العتره الطاهره بالقرآن الکریم» یعنی هرکجا امامان و ائمه ما به قرآن تمسک کرده‌اند، جمع‌آوری شده است. این تمسکات در سه بخش تقسیم‌بندی شده است. اول تمسکات اهل بیت در فقه است. بنده در این کتاب توفیق پیدا کرده‌ام و به ٧٧4 آیه رسیده‌ام و اگر بیشتر پژوهش شود ممکن است به هزار آیه نیز برسد. بخش دوم استنادات اهل بیت در اصول دین است؛ توحید، نبوت، امامت و معاد. هرکجا ائمه در اصول دین به قرآن تمسک کرده‌اند، جمع‌آوری کرده‌ایم. اول آیه، بعد روایت و سپس شرح‌الحدیث را آورده‌ایم؛ یعنی برای هر آیه در این کتاب یک شناسنامه آمده است. بخش سوم این کتاب نیز اخلاقیات است، یعنی اینکه اهل بیت در مسائل اخلاقی تا چه اندازه به قرآن استناد کرده‌اند.

او در ادامه با اشاره به عنوان و موضوع کتاب دوم خود «الرواه عن الائمه الهداه من اهل السنه» گفت: این کتاب کمتر از یک هفته است که به بازار نشر آمده و موضوع آن، راویان اهل سنت از امامان شیعه است. کتابی که ما را با این مسئله آشنا می‌کند که راویان اهل سنت با اهل بیت ما، تا چه اندازه رابطه تنگاتنگ داشته‌اند. عمده این کتاب راویانی‌اند که از امام علی روایت کرده‌اند؛ لذا در این کتاب یک منبع شیعی پیدا نمی‌کنید. کتابی که باز هم عربی است و پنج سال نوشتن آن طول کشیده است.

امیرالمومنین؛ معرف تاریخ اسلام
در بخش دیگر این نشست، محمدامین پورامینی به معرفی کتاب خود «المروی من کتاب علی» یعنی آنچه که از کتاب علی علیه‌السلام نقل و روایت شده است پرداخت و با اشاره مختصری به تاریخ اسلام گفت: از امام علی(ع) به عنوان اولین معرف تاریخ اسلام یاد شده است، سه اثر از زمان حضرت امیر وجود دارد. یک اثر، در طول 23 سال نبوت حضرت پیامبر(ع) است که ایشان آیات قرآن را می‌نوشت؛ توضیحات مربوط به آیات را نیز نگاشته و آنچه را در قالب تفسیر می‌گنجد، نیز انجام داده که متاسفانه مورد بی‌مهری قرار گرفته است و آن قرآن به رسمیت شناخته نشد. 

وی همچنین مطرح کرد: کتاب دوم با عنوان «مصحف الفاطمه» است که در دوره بعد از رسول اکرم(ص)، در فاصله 75 روز، از سوی جبرائیل بر حضرت فاطمه نازل می‌شود و مطالبی را برای ایشان می‌گوید. گوینده جبرائیل است، شنونده حضرت فاطمه(س) و فاطمه زهرا برای حضرت علی(ع) بازگو می‌کرد و ایشان آن‌ها را می‌نوشت. کتابی که یک آیه قرآن نیز در آن نیست. اما کتاب سوم، مطالبی است که رسول اکرم(ص) بیان کرده‌اند و امیرالمومنین(ع) نوشته‌اند. گوینده رسول اکرم(ص) است، شنونده و کاتب حضرت علی(ص) و با عنوان «کتاب علی» مشهور است. اصل این کتاب امروز نیز وجود دارد و در دست حضرت حجه است. اما در طول تاریخ 250 ساله ائمه، مطالبی را خود ایشان برای مردم بیان کرده‌اند؛ مطالبی که به طور عمده در کتب روایی شیعی وجود دارد و مقداری هم در کتب روایی برادران اهل سنت. ما تتبعی کردیم و هرچه از حضرت علی نقل شده است، استخراج کرده و موضوع‌بندی کردیم. این کتاب در واقع، یک جور بازسازی کتاب علی است، بر طبق آنچه در اختیار ماست. 

او در ادامه به معرفی کتاب دیگر خود پرداخت و بیان کرد: کتاب دوم، کتاب موسوعه «اعتکاف» است. به کتاب‌های چندجلدی موسوعه گفته می‌شود و این کتاب هشت جلدی است که شش جلد آن تاکنون چاپ شده و موضوع آن یک موضوع ریز فقهی یعنی اعتکاف است. موضوع اعتکاف بر حسب ظاهر مطالب مهمی ندارد، اما عمقی و ژرف به آن نگاه کنیم نکات زیادی را دربردارد. 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدامین‌ پورامینی در پایان به بررسی جلدهای مختلف این کتاب پرداخت و گفت: ما در نیمی از جلد اول، بحث اعتکاف در قرآن را داریم. آیات مربوط به اعتکاف و بحث اقوال مفسران در ذیل آیات را نیز آورده‌ایم. از نیمه جلد اول تا انتهای جلد دوم، روایت شیعی و سنی درباره اعتکاف، احکام اعتکاف و آداب اعتکاف را جمع‌آوری کرده‌ایم. فکر می‌کنم حدود دوهزار مسئله درباره اعتکاف به‌دست آورده‌ایم که از مزایای پویایی فقه ماست، چیزی که به ذهن بسیاری از افراد خطور نمی‌کند. از جلد سوم این کتاب، ما وارد فقه اعتکاف می‌شویم که بر اساس هشت مذهب اسلام نوشته شده است، دو مذهب شیعه و شش مذهب سنی. ریزموضوع مطالب مربوط به اعتکاف بر اساس این هشت مذهب را استخراج و تدوین کردیم وآن‌ها را بر اساس فتوا مرتب کردیم. 

نمایشگاه کتاب تهران بخشی از فرهنگ معاصر ایران است

از سوی دیگر یورام عبدالله وایلر ؛ نویسنده و محقق آمریکایی معتقد است: نمایشگاه کتاب تهران با گستره وسیعی از کتاب‌ها در زمینه‌های مختلف، می‌تواند به‌عنوان بخشی از فرهنگ معاصر ایران تلقی شود.

 وایلر؛ که سفرهایی نیز به ایران داشته است. وایلر معتقد است که کتاب‌های منتشر شده داخل ایران قابل اعتماد هستند. وی درباره آشنایی خود با نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: من و همسرم حدود یازده سال پیش که در ایران بودیم، از نمایشگاه کتاب تهران دیدن کردیم. 

وی افزود: کتاب‌ها نقش فرهنگ نویسنده را دارند و بنابراین به عنوان انتقال‌دهنده و حافظ آن عمل می‌کنند. از این رو نمایشگاه کتاب تهران با گستره وسیعی از کتاب‌ها در زمینه‌های مختلف، می‌تواند به‌عنوان بخشی از فرهنگ معاصر ایران تلقی شود.

وایلر در ادامه در پاسخ به این سوال که «اگر فرض کنیم امسال شرایط بازدید از نمایشگاه کتاب تهران را پیدا کنید، اولین دلیل این بازدید چیست؟ آیا صرف نام ایران و پیشینه تمدنی و فرهنگی آن شما را برای حضور در نمایشگاه جذب می‌کند یا این دلیل وسوسه آشنایی با کتاب‌های تولید شده در صنعت نشر ایران است؟» گفت:  قطعا نام ایران، تمدن کهن و تنوع فرهنگی غنی آن مرا جذب خود می‌کند. با تاسف عمیق، متاسفانه امسال نمی‌توانم در این نمایشگاه شرکت کنم.

این پژوهشگر همچنین اشاره کرد که اگر بخواهد کتابی درباره وضعیت معاصر ایران در زمینه‌های فرهنگی، سیاسی و مذهبی تهیه کند، اساسا بر تحقیقات داخل ایران تکیه می‌کند تا آثار منتشر شده در دیگر کشورها. 

اگر انقلاب اسلامی نبود، به سمت ظهور نمی‌رفتیم

در همین حال، نشست معرفی و بررسی کتاب «انقلاب اسلامی و آینده جهان» پنجشنبه 22 اردیبهشت با حضور حجت‌الاسلام محمد شجاعی، نویسنده اثر، در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام شجاعی در ابتدای این جلسه با بیان مقدمه‌ای در خصوص جایگاه مهم و تعیین‌کننده آینده در زندگی انسان‌ها و نیز در مکاتب و اسلام گفت: در آینده زندگی بشر دولت کریمه ایجاد خواهد شد با فضای عدالت و امنیت که در آن فضا مردم می‌توانند استعدادهای بی‌نهایتشان را شکوفا کنند. این همان دولت کریمه‌ای است که خداوند بشارتش را به همه انبیا داده است.

شجاعی افزود: تمام انبیا متوجه بودند که باید آینده‌ای را که تمام انسان‌های روی زمین می‌توانند در نهایت آرامش به هدف خلقتشان برسند، ایجاد کنند. خداوند نیز برای اینکه این انبیا محصول عملشان را ببینند، بعضی از آنها را با رجعت برمی‌گرداند.

شجاعی در ادامه به سراغ انقلاب اسلامی ایران رفت و بیان کرد: امام خمینی انقلاب اسلامی را بخشی از ظهور امام زمان می‌دانست و فرمود انقلاب اسلامی نقطه شروع انقلاب بزرگ به پرچمداری حضرت حجت است. پس این انقلاب آمده تا برای دولت کریمه زمینه‌سازی کند.

این نویسنده عنوان کرد: انقلاب اسلامی باعث شد در طول چهل سال بی‌نظیرترین انسان‌های تاریخ به وجود بیایند و در طول تاریخ بشر تا این حد صالح‌سازی نشده. در واقع آنچه آن 13 معصوم دیگر نداشتند، همین انقلاب اسلامی و این ملت بود. تا جایی که امام خمینی فرمودند ملت ایران از ملت حجاز در عهد رسول الله بالاتر است.

نویسنده کتاب «انقلاب اسلامی و آینده جهان» گفت: رهبر انقلاب فرمودند برای قیام مهدی یک شرط اساسی لازم بود و آن انقلاب اسلامی بود که ما انجام دادیم و اگر انقلاب اسلامی نبود، به سمت ظهور نمی‌رفتیم.

او با بیان اینکه این کتاب تبیین جایگاه قدسی انقلاب اسلامی در تغییر مسیر تاریخ و انجام این پیچ تاریخی و  زمینه‌سازی برای نظم نوین جهانی است، گفت: ما باید از این دریچه به انقلاب اسلامی توجه کنیم که یک قدسیت دارد و همان چیزی است که مسیر تاریخ را عوض خواهد کرد. به همین دلیل رهبر انقلاب در طول این سال‌ها مقوله پیچ تاریخی را مطرح کردند و به‌تازگی هم مسئله نظم نوین جهانی که داریم به آن سمت می‌رویم.

شجاعی ادامه داد: اگر کسی می‌خواهد بداند انقلاب اسلامی چقدر اهمیت دارد و موفق بوده، باید از این جهت انقلاب را ارزیابی کند که آیا توانسته در سطح جهان مردمی را برای دولت کریمه آماده کند یا نه. انقلاب اسلامی توانست علاوه بر اینکه ملت خودش را برای پذیرش دولت کریمه آماده کند، ده‌ها میلیون انسان دیگر را خارج از مرزهایش آماده کند که نمونه‌اش پیاده‌روی اربعین است که تمام ادیان و ملل حول یک متخصص معصوم جمع می‌شوند.

این پژوهشگر در پایان ضمن بیان این نکته که ما داریم در یک مسیر کاملا طبیعی به سمت آن قله حرکت می‌کنیم گفت: طبق فرمایش رهبر، حرکت به سمت این قله گرفتاری‌ها و مشکلاتی دارد. احزاب و گروه‌هایی می‌آیند و مسئولیت‌هایی را می‌پذیرند که گروهی از اینها با اهداف انقلاب هماهنگ‌اند و گروهی هم همراهی نمی‌کنند و دردسرهایی ایجاد می‌کنند که این طبیعی است و جزو فتنه‌های آخرالزمان است تا همه بتوانند سرسپردگی‌شان را به دولت کریمه ثابت کنند. در این مسیر سنت غربال خداوند نیز در حال اجراست و افرادی که با دولت کریمه سنخیت ندارند ریزش خواهند کرد.

جای تجارب داخلی در زمینه ترویج کتابخوانی خالی است

از سوی دیگر مریم چهرقانی در آیین رونمایی از «پیش پرده کتاب» و «ترویج کتاب» بیان کرد:  با رصد تجارب متوجه شدیم که جای تجارب داخلی در زمینه ترویج کتابخوانی خالی است، زیرا ناشران داخلی به فکر مستندسازی کارشان نیستند.

ویژگی‌های پیش پرده خوب برای کتاب
مریم چهرقانی در این آیین رونمایی گفت: ما سعی کردیم روش‌های جدید و بدیع برای ترویج کتاب را رصد کنیم. نکته‌ای که برای ما مهم بود، تاثیرگذاری روش‌های ترویج کتابخانی بود. ما با رصد تجارب متوجه شدیم که جای تجارب داخلی در زمینه ترویج کتابخوانی خالی است، زیرا ناشران داخلی به فکر مستندسازی کارشان نیستند.

او ادامه داد: جرقه تالیف کتاب «پیش پرده کتاب» دقیقا همزمان با آغاز پاندمی کرونا زده شد. در آن روزها ناشران به فضای مجازی روی آوردند ولی تلاش‌هایشان چندان موفق نبود.

وی افزود: به نظر من فرهیختگی‌زدگی در حوزه کتاب یک کم زیادی پر رنگ است، زیرا اگر ما فقط فرهیختگان را مخاطب کتاب بدانیم، دیگران را که اتفاقا بخش زیادی از مخاطبان کتاب را تشکیل می‌دهند، نادیده می‌گیریم.

مولف کتاب «پیش پرده کتاب» گفت: اگر ما کتاب را در تلویزیون تبلیغ کنیم در واقع یک کالای فرهنگی را به مردم معرفی کرده‌ایم و ممکن است که باعث خوانده شدن کتاب‌ها شود.

چهرقانی بیان کرد: می‌گویند جمعیت کتابخوان‌ها ثابت است و من نمی‌دانم این خوب است یا بد. زمانی که ما درباره مخاطب‌شناسی صحبت می‌کنیم باید بدانیم احتمالا مخاطبانی را داریم که نمی‌دانند باید چه کتابی بخرند. موضوع دیگر این است که کتاب چقدر در دسترس مخاطبانش قرار می‌گیرد. ما سعی کردیم در کتاب «پیش پرده کتاب» بگوییم یک پیش پرده خوب برای کتاب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد.

 به زودی کتاب به یک خدمت تبدیل می‌شود
یوسف عابدی، یکی از مولفان کتاب‌ در این نشست گفت: کتاب یک کالای استحقاقی است؛ یعنی همه بچه‌ها حق دارند که به کتاب دسترسی داشته باشند. البته مخاطب کتاب‌های «پیش پرده کتاب» و «ترویج کتاب»، ناشران هستند گرچه ترویج کتابخوانی وظیفه خانواده‌ها و دولت است.

او همچنین مطرح کرد: ما در کتابمان به مثلث آتش اشاره کردیم. آتش مطالعه وقتی شکل می‌گیرد که محتوایی برای خواندن وجود داشته باشد. گاهی رفتار مردم در حوزه خرید کتاب تغییر می‌کند و ما باید رفتارهای جدید را بشناسیم.

مولف کتاب‌ «ترویج کتاب» گفت: به زودی کتاب از یک کالا به یک خدمت تبدیل می‌شود و هوش مصنوعی کمک می‌کند که کتاب‌ها شخصی‌سازی شوند.

ناشر باید در تولید و انتخاب کتاب فعال عمل کند
حامد علی‌اکبرزاده؛ مدیر انتشارات جهاد دانشگاهی نیز در این نشست گفت: مجموعه ما از 30سال پیش برنامه‌های جدی در حوزه کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی داشته، بنابراین ما سازمانی هستیم که دغدغه فرهنگی و ترویج کتابخوانی داریم.

وی بیان کرد: به نظر من ناشر باید در تولید و انتخاب کتاب فعال عمل کند، زیرا اگر ناشر در انتخاب کتاب‌ها رویکرد انفعالی نداشته باشد، می‌تواند کتاب‌های خوبی را تولید کند.

علی‌اکبرزاده به سامانه جهاد دانشگاهی برای تک‌فروشی کتاب اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد در آینده فروشگاه‌های فیزیکی کتاب خیلی کم می‌شوند.

مصطفی آهنگر در پایان گفت: پیش پرده کتاب سابقه زیادی ندارد و این موضوع در ایران خیلی کم‌رنگ است؛ یعنی ما در ایران پیش‌پرده کتاب تولید می‌کنیم، اما صرفا به معرفی کتاب می‌پردازیم و به مردم نمی‌گوییم که کتاب چگونه در دسترسشان قرار گرفته است.

دنبال کردن محتوای ناسالم بحث سواد رسانه‌ای را به بی‌هویتی می‌کشاند

در همین حال روح‌الله پورطالب در نشست «آموزش سواد مجازی برای خانواده» با اشاره به اینکه دنبال کردن محتوای ناسالم بحث سواد رسانه‌ای را به بی‌هویتی می‌کشاند، گفت: باید از انواع رسانه شناخت داشته باشیم که چگونه مخاطب را درگیر کنیم، چگونه تبلیغاتمان را گسترش دهیم و از چه رسانه‌هایی برای مخاطب فعال بهره ببریم.

خانواده‌ها نیاز مبرمی‌ به شناخت دنیای رسانه دارند

در این نشست روح‌الله پورطالب با توضیحاتی درباره این کتاب بیان کرد: کتاب «خانواده و سواد مجازی» در سال 1401 در حوزه روابط بین‌الملل منتشر شد. وقتی در این کتاب جامعه را بررسی کردیم، متوجه شدیم خانواده‌ها نیاز مبرمی‌ به شناخت دنیای رسانه دارند و این کتاب در 150 صفحه برای آموزش خانواده‌ها به نگارش درآمد. در این کتاب از بحث دنیای امپریالیسم رسانه صحبت شده است که چگونه از رسانه‌ها استفاده کنیم. آنچه مسلم است دنیا به سمت رسانه‌ای شدن رفته و ما با سرعت در حال تغییر در ارتباطاتمان هستیم.

وی افزود: باید نگاهی به شرایط فعلی دنیای رسانه داشته باشیم و این مثل یک نیاز در جامعه احساس می‌شود که خانواده‌ها چگونه باید با فضای مجازی آشنا شوند. ما می‌توانیم بگوییم رسانه وسیله انتقال پیام است. رسانه‌های نوین و حتی بازی‌های رایانه‌ای که انجام می‌شود در محدوده رسانه می‌گنجند. به مرور زمان در مورد مسائل مختلف از دنیای رسانه‌ای استفاده می‌کنیم که گاهی از این بابت دچار مشکل هم می‌شویم. سواد رسانه‌ای یک مهارت است و ما باید با مراحل آن آشنایی داشته باشیم.

نویسنده کتاب «خانواده و سواد مجازی» در ادامه گفت: من در این کتاب به مراحل کسب سواد رسانه‌ای اشاره کرده‌ام. اولین مورد رژیم مصرف رسانه است. ما باید از انواع رسانه شناخت داشته باشیم که چگونه مخاطب را درگیر کنیم، چگونه تبلیغاتمان را گسترش دهیم و از چه رسانه‌هایی برای مخاطب فعال بهره ببریم.

او ادامه داد: در حقیقت در این کتاب قصد داشتم به مخاطب اثبات کنم که شناخت رسانه چه سودی برای او دارد. تقریبا می‌توان گفت که ما در رسانه‌های جدید غرق شده‌ایم. رسانه‌های جدید عملا تنوع زیادی دارند. مثلا وقتی وارد فضای اینستاگرام می‌شویم، ساعت‌ها وقتمان را تلف می‌کنیم. در این صورت است که باید برای مدیریت زمان در فضای مجازی راهکاری داشته باشیم.

وی پرهیز از گروه‌های مختلف را دومین موردی خواند که در راستای افزایش اطلاعات در این کتاب به آن اشاره شده است و مطرح کرد: ما همزمان می‌توانیم از برنامه‌های کمتری استفاده کنیم و به دنبال تولید محتوای سالم در رسانه‌ها باشیم و بدانیم که دنبال کردن محتوای ناسالم بحث سواد رسانه‌ای را به بی‌هویتی می‌کشاند.

این نویسنده اضافه کرد: هدف ما از این موضوع چیست؟ به طور کلی، مخاطبان فضای مجازی دو دسته هستند؛ فعال و غیرفعال. مخاطب منفعل هیچ چیزی از خود ندارد و یک مصرف‌کننده رسانه است و مخاطب فعال، مخاطبی است که گزینشگری می‌کند. این دسته دوم سودمندی‌های بسیاری برای خود دارد و مطالب مفید را ذخیره می‌کند و از آنچه نیازش نیست، پرهیز می‌کند. برای مثال، وبگردی‌های بی‌مورد در خصوص مهم‌ترین رکن‌ها در شبانه‌روز و استفاده از فضای مجازی وقت را هدر می‌دهد. 

او به راهکارهایی برای تربیت فرزندان در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: در این کتاب به این مبحث هم اشاره شده است و خطرات احتمالی و آنچه باید نگران آن باشیم، آمده است. در این دو سه سال اخیر که بحث کرونا مطرح بود اکثریت جامعه فرزندان ما به سمت فضای مجازی سوق پیدا کردند. در حالی که ما باید از زمانی که بچه وارد مهدکودک شد، استفاده از فضای مجازی را به او آموزش دهیم و زمانی که تنها و دور از خانواده است، حتما باید نگران رفتارش باشیم. هر زمان ارتباط با دوستانش افزایش یا کاهش داشت، باید به او مشکوک باشیم.

روح‌الله پورطالب در پایان گفت: متاسفانه در بحث فضای مجازی کتابی نداریم و این کتاب خلاصه‌ای از این بحث است. من سعی کرده‌ام تمام مطالب به صورت تیتروار بیان شود. درباره کتابخانه‌های دیجیتال هم صحبت‌هایی داشتم که به مزیت‌های این کتابخانه‌ها اشاره کرده است و درباره مدیریت فرزندان در فضای مجازی به عنوان یک راهکار نام برده می‌شود. باید یک برنامه فیلترینگ مناسب در این زمینه داشته باشیم که در جمع خانواده‌ها فعال باشد و سعی کنیم این برنامه را در فضایی داشته باشیم که به‌روز باشد. باید زمان و مکان را کنترل کنیم و زمانی را که فرزندمان از فضای مجازی استفاده می‌کند در کنترل و سیطره داشته باشیم.

آستان قدس صاحب بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است

در همین حال، سلسله نشست‌های گوشه نقد در روز نخست نمایشگاه کتاب تهران با موضوع رونمایی از کتاب‌های «فهرست توصیفی کتاب‌های چاپ سنگی آستان قدس رضوی» و «بازشناخت تفاسیر خطی فارسی» به قلم مرحوم سید علی اردلان‌جوان با حضور سید محسن ناجی نصرآبادی، فرید قاسمی، حسن‌‌علی فریدونی، حبیب‌الله عظیمی‌محقق در مصلای امام خمینی(ره)  برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حبیب‌الله عظیمی‌محقق با بیان اینکه تمام کتاب‌های خطی مجموعه آستان قدس رضوی توسط رهبر انقلاب(مدظله‌العالی) به آستان قدس اهدا شده است، گفت: همه این منابع به‌صورت کاملا توصیفی معرفی شده؛ 653 نسخه به زبان فارسی و 343 نسخه به زبان عربی است. 73 نسخه فارسی چاپ ایران و 575 نسخه چاپ شبه قاره هند و دو نسخه هم چاپ کشور عراق است. جلد دوم این مجموعه به زبان عربی است که 168 نسخه از آن چاپ ایران، 13 نسخه چاپ کشور عراق و مابقی چاپ کشور هند است. تهران، تبریز، شیراز و اصفهان شهرهایی بودند که نسخه‌های چاپ سنگی را در ایران پوشش دادند. 

وی افزود: کتب اهدایی رهبری بیشتر در موضوع فقه، کلام، ادبیات، تاریخ، فلسفه، منطق، پزشکی، عرفان، حدیث، حکمت، اصول، نجوم و... است. حدود هزار و یک نسخه چاپ سنگی و نوزده هزار کتاب خطی نیز توسط رهبر انقلاب به کتابخانه آستان قدس رضوی اهداشده است. 
حبیب‌الله عظیمی، استاد دانشگاه شهید بهشتی دیگر مهمان این برنامه نیز گفت: با بررسی وجوه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی که نسخ خطی و سنگی دارد، شیوه یکسان‌نویسی این نسخه‌ها را بررسی کردیم. در این شیوه که به کتابخانه‌ها تحویل دادیم، آن‌ها توانستند تمامی کتاب‌های موجود را با اصول ترتیب‌بندی کنند؛ برخی از نسخ ویژگی انحصاری دارند. در واقع ما باید هم کتب چاپ سنگی را مانند نسخه خطی حفاظت کنیم، هم اینکه فهرست آن‌ها را منتشر کنیم. خوشبختانه آستان قدس کتاب‌خانه مجهزی برای فهرست‌نویسی کتب خطی و سنگی داشت و ما در این مورد به نتایج خوبی رسیدیم. 

وی افزود: به لحاظ تحقیقاتی فیلد جداگانه‌ای برای محققان ایجاد شده که بتوانند علوم اسلامی را به زبان فارسی یا از زبان دانشمندان فارسی پروژه بررسی کنند. صنعت کتاب‌آرایی هندی‌ها متاثر از ایرانیان است و این مجموعه اهدایی رهبر انقلاب قابلیت پژوهش در این مورد را دارد. عمدتا کتب چاپ سنگی موجود در ایران چاپ شده‌اند اما تعداد قابل توجهی از چاپ سنگی‌هایی که توسط رهبری اهدا شده مربوط به هند است. 

حسنعلی فریدونی در ادامه بیان کرد: تمامی نسخه‌های چاپ سنگی رهبری در این دو جلد معرفی و فهرست شده است. نسخه‌های دو خطی در قالب چهارده جلد چاپ شده و در اختیار فرهیختگان قرار گرفته. تعداد کتب چاپ سنگی موجود در مخزن کتابخانه آستان قدس حدود پنجاه هزار جلد است که قدیمی‌ترین آن قرآنی است که در سده دوم هجری قمری به رشته تحریر درآمده است. فهرست کتب چاپ سنگی که در دو جلد کار شده، بر اساس حروف الفبا است. 

این محقق حوزه نسخ تاریخی در ادامه تصریح کرد: قدیمی‌ترین کتاب خطی موجود در آستان قدس دیوان تمیم‌ابن‌مقبل در سال سیصد و هشتاد نگارش شده. من این نوید را به جامعه پژوهشگران می‌دهم که با درایت جناب حسینی، برگزاری برنامه سه‌شنبه‌های فرهنگی تمام محققانی که در حوزه نسخ خطی پژوهش می‌کنند مخازن کتابخانه را در اختیار داشته باشند. آستان قدس به منظور حفاظت و مرمت نسخ تاریخی آمادگی دارد که پذیرای نسخه‌های خطی و تاریخی از صاحبان آثار باشد.

عظیمی افزود: تاریخچه فهرست‌نویسی نسخ خطی به قرن چهارم و پنجم برمی‌گردد. کتاب‌هایی تحت عنوان الفهرست طوسی و ابن‌ندیم، اولین فهرست‌هایی بود که نسخه‌های خطی را در آن معرفی کردند که مباحث رجالی و کتاب‌شناسی با هم مطرح می‌شدند. اولین کتابی را که به سبک امروزی فهرست‌نویسی شد کتابخانه آستان قدس رضوی در سال 1305 شروع به نگارش کرد. به لحاظ تاریخی، میرزا صالح تبریزی از جانب عباس میرزا در روسیه یک دستگاه چاپ سنگی را وارد تبریز کرد و سال 1251 اولین کتاب چاپ سنگی نوشته شد. میرزا اسدالله شیرازی، اولین کتاب چاپ سنگی را در تبریز نوشت. کتابخانه آستان قدس بزرگترین مجموعه نسخ سنگی و خطی را در ایران و جهان اسلام دارد. کتابخانه ملی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی و کتابخانه‌ مجلس در رتبه‌های بعدی قرار دارند. هرکدام از این نسخ خطی به جهات مختلفی قابلیت تحقیقات بسیاری دارند. این در  حالی است که روند فهرست‌نویسی مسیر خوبی در راستای حفظ و اطلاع‌رسانی این میراث است. 

فرید قاسمی، عضو دکترای تاریخ دوره علوم اسلامی و محسن ناجی نصرآبادی دکترای ادبیات فارسی و ویراستار علمی کتاب «بازشناخت تفاسیر خطی فارسی» مهمانان بعدی این برنامه بودند. قاسمی در ادامه این برنامه گفت: صد سال پیش شاهزاده اکتایی مشغول فهرست‌نویسی آثار نسخ تاریخی بود که تا امروز ما به فهرست‌نویسی مدرن برسیم. مهم است که بتوانیم سنت فهرست‌نگاری خود را به جهانیان معرفی کنیم. اولین تفاسیر اسلامی قرآن در زمان زندگی پیامبر(ص) نوشته شده. پیامبر خود تفسیرگونه به آیات نگاه می‌کردند. تقریبا هزار سال پیش ابن سلیمان شیخی، اهل بخارا یکی از مهمترین فهرست‌های موجود را نوشت.

وی افزود: سال 1985 یک گردهمایی در هلند برگزار شد که نتیجه این گردهمایی این بود که آرام آرام مکتب شرق‌شناسی غرب در خصوص تفسیرشناسی کاستی دارد؛ بدین ترتیب مکتب هلند چندین کتاب در خصوص تاریخ‌نگاری تفسیرشناسی قرآن پدید آورد. همه این‌ها ماحصل مجموعه تفسیر نگاری قرآن بود. مرحوم اردلان جوان یکصد نسخه را در کتاب خود ذکر کرده است.

ناجی نصرآبادی در ادامه به نکات ذکر شده در این کتاب اشاره کرد و گفت: ما یک پیشینه هزار ساله از تفاسیر به زبان فارسی داریم. تا قرن پنجم علمای ماورانهر مجوز تفسیر و ترجمه قرآن به زبان فارسی را دادند. ما مجموعه‌ای نفیس از یادداشت‌نویسی در قرآن‌های قدیمی داریم. قرآن‌های خطی که در کتابخانه آستان قدس موجود است با تطبیقی که داده شده به معیارهای نسخه‌شناسی مربوط به قرن اول و دوم برمی‌گردد. کاری که دکتر اردلان در این مجموعه انجام داده جمع آوری 114 نسخه خطی تفسیر قرآن به زبان فارسی و بر اساس حروف الفبا بود.

وی تصریح کرد: ما تغییراتی در این کتاب صورت دادیم و بر اساس مبنای تاریخی نسخ را دسته بندی کردیم. برخی از این نسخ بر مبنای قرائن موجود تخمین قرن زده شده بود. دکتر اردلان ویژگی‌های دستوری و زبان‌شناسی این نسخ را بررسی کرده است. ضمن اینکه وی صد در صد پایبند به اصل نسخه بود. مثلا اگر جایی نقطه نبود دست به ترکیب آن نمی‌زد. در اهمیت این کار می‌توانم بگویم که منبع مهمی برای جست و جوی محققان خواهد بود.

انتهای پیام/