نویسنده اسرائیلی در متروی تهران!

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ طرح کتابخوان از  آذر ماه  سال جاری در متروی تهران به بهره‌برداری رسیده است،‌ در این طرح  بیش از 30  جلد کتاب منتخب از کتاب‌های چاپ شده نویسندگان داخلی و خارجی توسط کارگروهی متشکل از کارشناسان انتخاب و گزیده‌ای از کتاب‌ها بررسی به رای‌گیری گذاشته شده و پس از تایید نهایی در قالب کتیبه و استیکرهای فرهنگی در داخل قطارهای مترو نصب و در معرض دید مسافران  قرار گرفته است.

اما نکته جالب توجه این است که در این طرح، گزیده هایی از کتاب‌های «انسان خردمند» و «21 درس برای قرن 21» نوشته یووال نوح هراری تاریخ‌دان اسرائیلی و استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم ،‌ نیز به عنوان کتیبه در قطارهای مترو نصب شده است. این در حالی است که مجوز نشر این دو کتاب در پاییز 1398 توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به علت مواضع نویسنده لغو شده و بنا به گفته ظریفیان مدیر اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم‌چنان نیز لغو مجوز است.

معرفی و تبلیغ این کتاب در طرح کتابخوان مترو  آن هم 3 سال پس از لغو مجوز کتاب‌های این نویسنده نشان می‌دهد که نه نظارت چندانی بر کتاب‌هایی که در این طرح معرفی شده‌اند،‌ وجود دارد و نه کارشناسان انتخابی اشرافی به حوزه کتاب و کتابخوانی در کشور دارند.

ورود شرکت بهره‌برداری مترو تهران ـ حومه به حوزه کتاب و کتابخوانی در سال‌های اخیر قابل تقدیر است،‌ اما به نظر می‌رسد، در ورود به این حوزه قبل از هر چیز باید از کارشناسانی که شناخت کافی نسبت به این موضوع دارند،‌ بهره برد.

سرانه مطالعه در ایران از دیرباز موضوع مناقشه‌برانگیزی در حوزه فرهنگ به شمار می‌رفته است‌. آمارهای ضد و نقیض بسیاری در سال‌های اخیر از مطالعه ایرانیان منتشر شده، که چندان نمی‌توان به صحت و اعتبار آن‌ها دل خوش کرد. با این حال آمارهای اعلام شده از دو دقیقه تا 120 دقیقه متغیر است. اگرچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی اصلی فرهنگ کتاب و کتابخوانی در کشور به شمار می‌رود،‌ اما تجربه ثابت کرده است که دامنه نهادهای فعال در این حوزه هر چه وسیعتر باشد و در هماهنگی بیشتری با سایر اجزا فعالیت کنند،‌ در رسیدن به هدف غایی که همان افزایش سرانه مطالعه و کتاب و کتابخوانی در کشور است،‌  موثرتر خواهیم بود. از این رو در سال‌های اخیر نهادهای مختلف در زیرمجموعه‌های فرهنگی خود تلاش کردند تا به ارتقای فرهنگ مطالعه کمک کند.

شرکت بهره‌برداری مترو تهران ـ حومه نیز از جمله نهادهایی است که در سال‌های اخیر با طرح‌های مختلفی هم‌چون «کتاب‌رو»،‌ «کتاب در گردش» و اخیرا‌ً طرح «کتابخوان» به این مهم بپردازد. اگرچه عمده مسافران در مترو در مسیرهای شهری  سر در گوشی‌های خود دارند و وقت خود را به گردش در شبکه‌های اجتماعی یا گوش دادن به موسیقی می‌گذرانند،‌ اما کم نیستند،‌ افرادی که ترجیح می‌دهند همین فرصت چند دقیقه‌ای تا رسیدن به مقصد را به مطالعه کتاب اختصاص دهند. بنابراین استفاده از ظرفیت مترو برای پیشبرد اهداف کتاب و کتابخوانی بسیار حائز اهمیت است. اما علاوه بر انتخاب اشتباه در طرح کتابخوان مترو،‌ عملکرد متروی تهران در زمینه ورود به حوزه کتاب و کتابخوانی با چند اشکال جدی دیگر نیز مواجه است.

مهمترین انتقادی که اهالی فرهنگ از ورود مترو به حوزه کتاب و کتابخوانی دارند،‌ عرضه کتاب‌ها با تخفیف 50 درصد در ایستگاه‌های مترو است،‌ سال‌هاست که اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از عرضه کتاب‌های ناشران کتاب‌ساز با تخفیف‌های عجیب و غریب 50 درصدی در ایستگاه‌های مترو گلایه دارند. این کتاب‌ها توسط برخی ناشران سودجو با کپی کردن کتاب‌های پرفروش ناشران دیگر منتشر شده‌اند و در میان آن‌ها کتاب‌های بدون مجوز و قاچاق نیز دیده می‌شود. اما این انتقادات تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته و پیگیری‌های اتحادیه تهران نیز راه به جایی نبرده است.

این در حالی است که ظرفیت موجود در ایستگاه‌های مترو را می‌توان در اختیار ناشران و کتابفروشان مجوزدار صنفی قرار داد،‌ چرا که می‌توان بر آن‌ها و آنچه که عرضه می‌شود،‌ نظارت کرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال‌های اخیر بالغ بر 11 هزار مجوز نشر صادر کرده است که قاعدتا نمی‌تواند نظارتی بر فعالیت این ناشران داشته باشد،‌ اما فعالیت آن دسته از ناشران که مجوزهای صنفی دریافت کرده‌اند،‌ قابل نظارت است.

حتی می‌توان با ایجاد ظرفیت برای معرفی و تبلیغ کتاب‌های مناسب‌، ناشران و حتی قائل شدن درصدی تخفیف برای خرید در ایستگاه‌های مترو به ارتقای مطالعه در کشور کمک کرد. طرح کتاب در گردش مترو که به صورت موقت و در برخی ایستگاه‌ها اجرا می‌شود‌، اگر به تمام ایستگاه‌های مترو اشاعه پیدا کند در این زمینه کمک بزرگی خواهد بود،‌ البته به شرط اینکه در انتخاب کتاب‌ها هم از مشارکت نهادهای فرهنگی متولی و هم از ناشران کمک گرفته شود.

مشابه این طرح سال‌ها پیش توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ایستگاه‌های اتوبوس اجرایی شد و نتایج قابل توجهی داشت،‌ حتی اگر مردم کتاب‌ها را با خود به منزل ببرند و در منزل هم استفاده کنند،‌ هدف غایی طرح که همان مطالعه کتاب و کتابخوانی است اجرا خواهد شد.

در حالی که مترو تهران چند طرح مرتبط با کتاب و کتابخوانی را در سال‌های اخیر در کارنامه کاری خود ثبت کرده است،‌ سایر کشورها در این زمینه چندین گام جلوتر هستند،‌ اکنون بسیاری از متروهای جهان با ایجاد کتابخانه‌های مجازی و حقیقی به‌دنبال ترویج فرهنگ کتابخوانی در میان مسافران خود هستند.

برای نمونه در مسکو،‌ با تجهیز ایستگاه نووسلوبودسکایا به‌عنوان شاهکار هنر مدرن و یکی از پر‌رفت‌وآمدترین ایستگاه‌های مترو در مسکو و دیگر ایستگاه‌های پایتخت روسیه به کتابخانه مجازی، مسافران می‌توانند محتوای کتابخانه مذکور را به‌صورت رایگان دانلود و استفاده کنند. در این کتابخانه مجازی بیش از 100 اثر از ادبیات کلاسیک روسیه قرار داده ‌شده و با یک اسکن ساده توسط گوشی هوشمند یا تبلت، قفسه‌های این کتابخانه در دسترس انواع سیستم‌عامل‌ها قرار می‌گیرد. 

در ایستگاه مترو پکن چین نیز کتابخانه‌ای ایجاد شده است. در این کتابخانه 2هزار نسخه چاپی، 30 نوع روزنامه و نیز امکان دسترسی به رایانه‌‌ها برای مسافران فراهم شده است. در یکی از خطوط متروی پکن مسافران می‌توانند با اسکن کردن یک کد QR که درون واگن‌ها قرار داده شده است به کتابخانه‌ای از کتاب‌های الکترونیک رایگان دسترسی داشته باشند.

به نظر می‌رسد،‌ ما هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های شهر زیرزمینی برای ارتقای سرانه کتاب و کتابخوانی بهره ببریم. ورود مترو و سایر نهادهای فرهنگی به حوزه کتاب و کتابخوانی و معرفی کتاب‌، فرصت مغتنمی برای حوزه فرهنگ به شمار می‌رود،‌ اما بسیاری از این طرح‌ها در سطح مانده و به اثرگذاری بر مخاطب چندان توجه نداشته است،‌ چرا که کمتر محتمل است مخاطب امروز با دیدن گزیده‌ای یک خطی از یک کتاب تشویق به مطالعه آن شود. به نظر می‌رسد برای ورود به حوزه فرهنگ باید با خلاقیت‌های بیشتری گام برداریم.

انتهای پیام/