۲۰ هزار نفر مفقودی در حکومت رضا خان

به گزارش خبرگزاری تسنیم، کتاب «ننگ سالی» یکی از تازه‌ترین آثار انتشارات راه یار با نگاهی به روایت‌های مختلف از دوره‌ای از حکومت رضا شاه است. کتاب حاضر که با محوریت خاطرات مردم محله علی قلی آقای اصفهان از دوران کشف حجاب، ممنوعیت روضه و قحطی نوشته شده است، تلاش دارد بخشی از تاریخ معاصر ایران را به روایت مردم عادی بیان کند. 

کتاب حاضر پس از انتشار در این مدت کوتاه مورد استقبال مخاطبان و منتقدان قرار گرفته است. محمدرضا کائینی، پژوهشگر تاریخ معاصر، در مراسم رونمایی از این کتاب با بیان اینکه وقتی کتاب را مطالعه کردم، دیدم اندکی از ماجرای  اتفاق افتاده و با حداقل امکانات هم ثبت شده است، گفت: من سال‌هاست که دست‌اندرکار جمع‌آوری خاطرات هستم. معمولاً وقایعی مانند کشف حجاب را باید از زبان نسل دوم و سوم باقی‌مانده شنید و البته وقتی وارد فرآیند جمع‌آوری اطلاعات می‌شوید به این نتیجه می‌رسید که چقدر هنوز اطلاعات ناب و واگویه نشده وجود دارد و ما به تبلیغات رسمی و کلیشه‌ای بسنده کردیم.

این تاریخ‌پژوه ادامه داد: من وقتی در ماجرای شهید مدرس، میرزا کوچک‌خان یا آیت‌الله کاشانی وارد شدم، دیدم وقتی وارد تبار و خانواده‌ این افراد می‌شویم و به اسناد دسترسی پیدا می‌کنیم، به مقولاتی که سینه به سینه و حدود چهار، پنج نسل به این‌ها رسیده، می‌بینم که چقدر عرصه‌ تبلیغات ما به کلیشه و تکرار و حرف‌های واقعاً زننده بسنده و عادت کرده و عرصه تولید را واقعاً رها کرده است.

«ننگ سالی» دست‌مایه کار محققان می‌شود

کائینی با بیان اینکه محله علی‌قلی آقای اصفهان و برخی از راویان کتاب را می‌شناسد، اظهار داشت: به دست آوردن فقط یک قطعه از تاریخ کشف حجاب آن هم منحصراً به یک محله، کار بسیار با ارزشی و سختی است. کار با ارزش به خاطر اینکه اینها دست‌مایه‌ تحلیل محققان می‌شود؛ چون به این‌ها استناد می‌شود. به نویسنده و ناشر برای انتشار این اثر تبریک می‌گویم، کار ارزنده‌ای است؛ مخصوصاً به این دلیل که در مورد کشف حجاب، کتاب به مفهوم واقعی کلمه خیلی کم منتشر شده است.

وی در همین‌باره افزود: مقصودم آن‌هایی نیست که به کلیشه و بازپروری اطلاعات تکراری و بازنویسی نکات کلیشه‌ای بسنده کردند. قبل از این، من یک کتاب خوب در مورد کشف حجاب می‌شناختم و آن کتاب «گوهرشاد» آقای سینا واحد است که کتاب پر نکته‌ای است، دیگر آثار عمدتاً تکرار مکررات است. من بیشتر پژوهش درباره قیام گوهرشاد را از این جنس می‌بینم و به رسمیت می‌شناسم تا تکرار حرف‌های ناگفته، از این خلأ طرف مقابل استفاده می‌کند و به هر حال واگویی‌ها، دست نوشته‌ها و مقولات چهره‌های شاخص متجدد از زنان را جمع می‌کند و  با این فضایی که ایجاد کرده این حرف‌ها را کار می‌کند، در این حالت، بهترین راه، رفتن سراغ سرچشمه است؛ یعنی کسانی که خودشان قضیه را دیدند؛ البته عده‌ بسیار کمی زنده هستند، اما مقولاتی و اسنادی از آنها موجود هست. جمع کردن این مجموعه‌ی بسیار ارزشمند از لابه‌لای غبار زمان و مرگ‌ها و فراموشی‌ها امکان و توفیق بسیار محترمی است.

کائینی در بخش دیگری از سخنانش درباره اهمیت پرداختن به مسئله کشف حجاب گفت: کشف حجاب به این دلیل مهم است که همچنان ادامه دارد و مسئله‌ روز است. مقدمات گرایش به کشف حجاب قبل از سال 1314 چیده شده بود، در یکی از اسناد مربوط به شیخ فضل‌الله نوری دوره مشروطه دیدم که نوشته: «مشروطه مقدمه‌ کشف حجاب بود». مقدمات این کار، به نظر من از نقش آفرینی روشنفکران در ماجرای مشروطه و تبلیغات ضد دینی و سست کردن مناسک و ایمان و عقاید مردم شروع شد.

وی افزود: مسئله‌ کشف حجاب همیشه به نوعی در کانون توجه و اجرا بوده است. بعضی وقت‌ها شدیدتر، بعضی وقت‌ها نرم‌تر و کندتر؛ بنابراین کتاب «ننگ سالی» خیلی به موقع رسیده است، یعنی الان فضای اجتماعی ما کاملاً پذیرای این مسئله است. کاش کتاب گسترده‌تر بود و چند گانه‌ای داشت و مثلاً از محلات دیگر یا خاطرات دیگر شهرها هم جمع‌آوری می‌شد.

کشتار «گوهرشاد» مقدمه کشف حجاب

این تاریخ پژوه در ادامه با اشاره به قیام گوهرشاد اضافه کرد: مسئله‌ گوهرشاد اصلاً ربطی به کشف حجاب نداشت؛ یعنی ماجرای کشتار گوهرشاد مربوط به تغییر لباس بود، اما هوشمندی مردم و علمای مشهد مخاطب را به این‌جا رسانده بود که این مقدمه‌ کشف حجاب است؛ بنابراین واقعه‌ مسجد گوهرشاد اساساً در اعتراض به مسئله‌ کشف حجاب نبود که در آن تاثیر داشته باشد؛ ولی به کشف حجاب آمیخته است به خاطر اینکه به عنوان مقدمه‌ای بر کشف حجاب مورد توجه قرار گرفت.

کائینی درباره نقش رضاخان در کشف حجاب اظهار داشت: نظریه‌پردازی استبداد منور، اصلاً رضاخان نبود. رضاخان کاملاً سخت‌افزار این حرکت بود. کسانی که او را آوردند نقش اساسی در تغییر تاریخ داشتند. من نامه‌ای از رضاخان دارم که در چهار خط 19 غلط املایی دارد، اصلاً سواد نداشت. او کف جامعه زندگی کرده بود، به همین دلیل، آن را خیلی خوب می‌شناخت، چنین آدمی اگر بخواهد سلاح دستش بگیرد و برایش خیلی راحت است که بر ملت تسلط داشته باشد.

20 هزار نفر مفقودی در حکومت رضاخان

این تاریخ پژوه در ادامه با اشاره به نقش علی اصغر حکمت وزیر فرهنگ رضاخان در شروع ماجرای مشف حجاب و اثرگذاری علی اکبر داور وزیر عدلیه رضاشاه در این موضوع بیان کرد: چهره‌سازی‌هایی که از این آدم‌ها می‌کنند کاملاً دروغ است. شیب تمام اصلاحات علی اکبر داور در ایجاد دادگستری نوین و سیستم قضایی نوین همه‌اش در جیب رضاشاه می‌رفت. در دو عرصه، یکی اینکه آن برنامه‌ی نوسازی را تصحیح می‌کرد و از همه مهم‌تر هر که با حکومت دعوا داشت، آقای داور محاکمه‌اش می‌کرد و حکمش را می‌داد. حکم‌های اعدام و نفی بلد و این همه مفقود داریم، یک چیز عجیب و غریبی است. آقای موسی حقانی یک تحقیقی کرده است می‌گوید 20 هزار نفر، آقای دکتر تفرشی که کمی لیبرال‌تر است، می‌گوید 10 هزار نفر فقط در زمان رضاشاه مفقود داریم. یعنی معلوم نیست این‌ها چه شدند، کجا رفتند، این‌ها همه با کارگشایی و کارسازی علی اکبر داور انجام می‌شد و از همه مهم‌تر زمین‌های مردم است. رضاخان از بزرگ‌ترین زمین‌خواران دنیاست، در ذیل همین دادگستری آقای داور، زمین‌های مردم به نفع رضاخان مصادره می‌شد و یکی از بانیان دیکتاتوری منور، همین داور هست.

کتاب «ننگ‌سالی» به قلم فائزه دره‌گزنی توسط انتشارات راه یار در سه بخش تدوین شده است؛ نخست «پرده نشین» که پرده بر می‌دارد از روزهای آشوب و اضطراب، دوم؛ «شاه نشین» که کتیبه‌هایی است از ارادت‌های پنهانی به سید و سالار شهیدان و سوم؛ «خاک نشین» که روایت‌هایی است از روزهای قحطی و بیماری.

انتهای پیام/