گزارش| نخستین نقاشی‌های ایران در میان یادگارهای زغالی/ رنگ از رخ سنگ‌نگاره‌های ۴ هزار ساله رفت + عکس و فیلم
سنگ‌نگاره‌های ۴ هزار ساله میرملاس در کوهدشت میراث رازورمزِ انسان‌های نخستین است که در کمرکش کوه‌ها خلق شده و حالا این ماندگار کهن در حال ناپدیدشدن از تاریخ است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از کوهدشت، مسیر رسیدن به صخره‌های میرملاس از بلوط‌زارهای کوه سرسویرِن می‌گذرد و از شیب‌های تند. درختان درهم تنیدۀ بلوط نقاشی‌های سنگی را میان ریشه‌های دیرینه خود پروبال داده‌است.
میرملاس 500 متر از زمین ارتفاع دارد و در میان فراخنای دشت و کنده‌کاری کوهستان پرده‌ای رنگین از زندگی انسان‌های بدوی را ترسیم کرده‌است.
نقاشی‌های میرملاس آن زمان که انسان هزاران سال پیش به غارها پناه می‌برد و حیوانات را صید می‌کرد که زنده بماند، جاودان شد و اسب انسان‌های کهن بر کمرکش کوه‌ها تاخت تا شیهه خیال رازآفرین‌شان ستبر سنگ‌ها را رام کند.
خالقان سنگ‌نگاره‌ها قهرمانان روایت‌هایی سربه‌مُهر بودند که آن تکه از تاریخ را با تنه درختان، چربی‌های حیوانی و شیره گیاهان به یادگاری ماندگار سپردند تا تعبیر روایی از نخستین نقاشی‌های ایران وجهی تاریخ‌گونه به صخره‌های میرملاس در 16 کیلومتری کوهدشت بدهد.
نقاشی‌های نخستین در ستبر صخره‌ها
رازهای سنگ‌نگاره‌های میرملاس تا قرن‌ها پیش پرده‌در نشده بود تا اینکه حمید ایزدپناه رئیس وقت فرهنگ و هنر با راهنمایی حمید خسروی آزادبخت و غلام‌حسین عباسی گراوند از نقاشی‌های صخره‌ای کوهدشت در سال 1348 تصویربرداری می‌کنند و این تصاویر را به انجمن آثار ملی ایران اطلاع می‌دهند.
هیئتی مرکب از پروفسور مک بورنی از دانشگاه کمبریج انگلستان و نمایندگان اداره‌کل باستان‌شناسی ایران در پی گزارش انجمن آثار ملی ایران به وزارت فرهنگ و هنر یازدهم تیرماه 1348 برای تحقیق و بررسی به خرم‌آباد سفر می‌کنند و پس از آن عازم رنگین‌نگاره‌های کوهدشت می‌شوند.
نقوش میرملاس از آن زمان به پژوهش‌های باستان‌شناسان راه یافت و زندگی رازآلود انسان‌های غارنشینی که هنوز به کشت و زمین روی نیاورده بودند در میان نقاشی‌های در حال گریز آنان روی سنگ نمایان شد.
وعده‌های حفاظت میرملاس
تکثیر رنگ روی سنگ، رهگذران را کم‌کم به تماشای هزارتوی تاریخ برد و نقش‌ها زیر یادگاری‌نویسی‌ها، گزند باد و باران و انفجار جست‌وجوگران گنج رنگ باخت، شبیه آهویی که از تیر صیادی رمیده باشد.
تخریب بوم‌سنگ رنگین میرملاس با نقش‌های گونه‌های حیوانی مانند گوزن، گاو، بز و اسب‌هایی که بر کمرکش کوه می‌تازند عباس گودرزی مدیرکل وقت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان را بر آن داشت که در تیرماه 1391 از نصب دیواره شیشه‌ای برای حفاظت از سنگ‌نگاره‌های میرملاس خبر بدهد.
او گفته بود که قول می‌دهیم نصب دیواره‌های نشکن را اسرع وقت در شورای فنی معاونت اداره‌کل میراث‌فرهنگی لرستان در دستور کار قرار دهیم و از افراد کارشناسان خبره در این زمینه استفاده کنیم.
کمپینی برای نجات سنگ‌نگاره‌ها
سخنان عباس گودرزی مأمنی برای سنگ‌نگاره‌ها نشد و زخم تیشه اسب هنر را بدون سوار کرد و همین کافی بود تا کمپین نجات سنگ‌نگاره‌های میرملاس و هومیان در سال 1391 راه‌اندازی شود.
کمپین نجات میرملاس به واکنش سید قاسم قربانی مدیرکل وقت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در شهریور 1392 ختم شد و او از عدم تأمین اعتبار برای حفاظت این سنگ‌نگاره خبر داد.
قربانی گفته بود که یک میلیارد ریال اعتبار سال 1391 برای حفاظت از سنگ‌نگاره‌های میرملاس و هومیان و نصب حفاظ شیشه‌ای مصوب شد، اما در اثر سیاست‌های انقباضی دولت دهم این اعتبار از ناحیه استانداری لرستان در اختیار میراث‌فرهنگی این استان قرار نگرفت.
ناپدیدشدن نقش‌ونگارهای 4 هزار ساله
حفاظت از سنگ‌نگاره‌های میرملاس موضوع تازه‌ای در سال‌های اخیر نیست. نگهبانی از رنگین‌نگاره‌های باستانی بار دیگر در سال 1393 تکرار شد و عبدالرضا مهاجری نژاد مدیرکل وقت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان از ساماندهی میرملاس خبر داد.
او گفته بود طرح مطالعاتی صخره‌های میرملاس و هومیان بعد از گذشت 40 سال انجام شده‌است و به مرحله اجرایی می‌رسد. استمرار وعده‌های حفاظت از میرملاس به نصب یک نرده فلزی در دورتادور صخره ها منجر شد و محفظه‌ای شیشه‌ای سنگ‌نگاره‌ها را ایمن نکرد.
نقاشی‌های کهن ایران رنگ می‌بازد
ناپدیدشدن سنگ‌نگاره‌های میرملاس در حالی رخ می‌دهد که یونسکو برای حفاظت از سنگ‌نگاره‌ها می‌گوید که هرگز آن‌ها را لمس یا خیس نکنید، چون بسیار ضربه‌پذیرند و هرگز روی سنگ‌نگاره‌ها اثر نگذارید و چیزی اضافه نکنید.
سید امین قاسمی مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در واکنش به تخریب میرملاس 19 تیر 1397 گفته بود که اجرای فاز دوم نصب نرده‌های محافظ با اعتباری بالغ بر 300 میلیون ریال در دستور کار این اداره‌کل قرار گرفته است.
نرده‌های دیرپای حفاظتی که باد و باران را گذر می‌دهد بوم‌سنگ رنگین از شکار و سوارکاری را در امان نگه نداشت و نقاشی‌های کهن ایران همچنان در حال رنگ‌باختن است.
تیشه کاشفان گنج بر پیکر میرملاس
امیر منصوری کونانی باستان‌شناس و پژوهشگر در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که عوامل انسانی مانند کنده‌کاری و عوامل طبیعی در تخریب سنگ‌نگاره‌های کوهدشت نقش داشته‌است.
او اعلام کرد که کاشفان گنج با ضربات تیشه و مواد منفجره‌ای که بر پیکر سنگ‌نگاره‌های میرملاس وارد کرده‌اند مهم ترین عامل نابودی این بوم‌سنگ هستند.
منصوری تأکید کرد که یادگاری‌نویسی بازدیدکنندگان نیز از جمله عوامل انسانی برای تخریب سنگ‌نگاره های کوهدشت است که نقاشی‌ها را در میان زغال‌نویسی محو کرده‌است.
منصوری اعلام کرد که مواد تشکیل‌دهنده سنگ‌نگاره‌ها و قدمت آن تاکنون توسط باستان‌شناسان و پژوهشگران به‌درستی مورد واکاوی قرار نگرفته و تخمین ما براساس احتمالات و مقایسه با موارد هم‌سان است.
قدیمی‌ترین نشانه‌های اهلی‌کردن اسب
این باستان‌شناس قدمت سنگ‌نگاره‌های میرملاس را با توجه به حضور اسب، اسب‌سوار و استفاده از تیروکمان در نقاشی‌ها به 4 هزار سال پیش نسبت داد و گفت که قدیمی‌ترین اسناد مرتبط با اهلی‌کردن اسب از این تاریخ بیشتر نیست.
او اعلام کرد که سنگ‌نگاره‌های میرملاس ممکن است در چند دوره تاریخی و توسط افراد گوناگونی خلق شده باشد که در آن زمان هنوز خط اختراع نشده‌است و بشر برای بیان افکار خود به نقاشی روی آورده که این زمان مصادف با آغاز ادبیات و آغاز نگارش در ایران است.
این باستان‌شناس گفت که سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری می‌تواند با برش صخره‌های میرملاس و هومیان این آثار را در موزه کوهدشت و یا یک مکان مناسب انتقال دهد تا از گزند عوامل طبیعی و انسانی در امان بماند.
موزه سنگ در کوهدشت احداث شود
وی بر راه‌اندازی یک موزه سنگ در کوهدشت تأکید و اعلام کرد که این موزه در لرستان تاکنون تأسیس نشده‌است و علاوه بر آن مراقبان آثار میراث‌فرهنگی باید از سنگ‌نگاره‌ها بنا بر وظیفه‌ای که دارند محافظت کنند.
منصوری همچنین به ایجاد یک پایگاه پژوهشی در کوهدشت برای سرآغاز مطالعات، تحقیقات و حفاظت از رنگین‌نگاره‌های کوهدشت با مجوز رسمی از وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تأکید کرد.
روند تخریب میرملاس برخلاف وعده‌های 10 ساله حفاظت به‌گونه‌ای پیش می‌رود که بسیاری از نقاشی‌های عهد کهن را نابود و این میراث بی‌همتا را به صخره‌ای شکسته و بی‌سوار تبدیل کرد.
تخریب‌گران آثار باستانی در کمین میرملاس
زهرا بهاروند معاون اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که محافظت از سنگ‌نگاره‌های میرملاس از طریق نصب نرده‌های حفاظتی توسط این اداره‌کل انجام شده‌است، اما برخی مردم رعایت نمی‌کنند و نرده‌ها را خارج می‌کنند.
وی با اشاره به نصب نرده‌های حفاظتی در دو فصل برای حفاظت از سنگ‌نگاره‌های میرملاس اعلام کرد که علاوه بر حفاظت‌های فیزیکی لازم، مأموران یگان حفاظت میراث‌فرهنگی نیز به‌صورت مرتب از این سنگ‌نگاره‌ها بازدید می‌کنند.
معاون اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان به صعب‌العبور بودن مسیر سنگ‌نگاره‌های میرملاس اشاره کرد و گفت که خارج‌کردن نرده‌های حفاظتی توسط تخریب‌گران آثار باستانی یکی از مشکلاتی است که همواره با آن مواجه هستیم و همین باعث شده تا به‌دنبال یافتن راهی برای محافظت بهتر از این آثار باشیم.
ریشه‌های حیرت تاریخ در حال خشکیدن
بهاروند تأکید کرد که اعتباراتی برای مرمت مجدد نرده‌های حفاظتی سنگ‌نگاره‌ها در بخش‌هایی که از بین رفته پیش‌بینی شده‌است و عملیات مرمت این نرده‌ها به‌زودی انجام می‌شود.
وی اعلام کرد که برنامه‌هایی برای محافظت از تمام نقاشی‌ها و سنگ‌نگاره‌های تاریخی لرستان توسط کارشناسان و باستان‌شناسان میراث‌فرهنگی این استان تدوین و به وزارت میراث فرهنگی ارسال شده‌است تا برای محافظت از این آثار در سال 1401 به‌صورت ویژه اعتبار اختصاص یابد.
معاون اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان گفت که یک برنامه مطالعاتی و اجرایی بهتر را برای محافظت و پیشگیری از آسیب به آثار ارزشمند میرملاس به‌کار می‌گیریم.
گونه‌های حیوانی صخره‌های میرملاس که با رنگ‌های سیاه اخرایی، زرد و قرمز خلق شده‌است حالا بی‌رنگ شده و ریشه‌های حیرت تاریخ در میان سنگ‌های رنگین در حال خشکیدن است.
گزارش از فاطمه نیازی
انتهای پیام/ 644/ش
