آیا مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی در سال ۲۰۲۲ حل و فصل خواهند شد؟
عرصه سیاست جهانی در سال ۲۰۲۲ می‌تواند شاهد تحولات زیادی باشد: امکان احیای برجام وجود دارد، رقابت آمریکا و چین نقشی بسیار تعیین کننده داشته و روند اوضاع پیرامون اوکراین نیز به نتیجه مذاکرات امنیتی بین روسیه و آمریکا بستگی خواهد داشت.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، خبرگزاری «نووستی» روسیه در گزارشی بررسی کرده که در سال 2022 در جهان سیاست چه تحولاتی را می‌توان انتظار داشت: بالاخره سرنوشت برنامه جامعه اقدام مشترک (برجام) چه خواهد شد؟ آیا جنگی بین روسیه و اوکراین درخواهد گرفت؟ رقابت شدید بین آمریکا و چین به کجا خواهد انجامید؟ و اینکه آیا سیاستمدارانی مانند ولادیمیر زلنسکی، الکساندر لوکاشنکو و نیکول پاشینیان می‌توانند در اوکراین، بلاروس و ارمنستان همچنان بر سر قدرت باقی بمانند؟
با وجود مواضع سازش ناپذیر ایران و آمریکا، امکان احیای برجام بعید نیست
در منطقه خاورمیانه موضوع امکان احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) درباره برنامه هسته‌ای ایران در مرکز توجه قرار دارد. اگر مذاکرات وین در جهت احیای این توافقنامه موفقیت آمیز نباشد، عواقب منفی این مسئله در روند اوضاع منطقه احساس خواهد شد. البته همه با این نظریه موافق نیستند که از سر گیری اجرای برجام که در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ شکسته شد، بتواند منجر به بازدارندگی تهران شود. ایران در حال حاضر نیز در حال توسعه برنامه هسته‌ای این کشور است و مواضع دولت "ابراهیم رئیسی" قاطع‌تر از قبل شده است. البته دولت جو بایدن نیز حاضر به دادن امتیازی به جمهوری اسلامی نیست. این در حالی است که جمهوری خواهان او را به خیانت متهم می‌کنند و همین وضعیت روند مذاکرات آغاز شده درباره سرنوشت برجام در وین را کُند خواهد کرد.
ضمن اینکه در هر صورت مذاکرات پیرامون برجام همچنان ادامه خواهد داشت و هیچیک از طرفین مایل نیستند که وضعیت به سمت وخامت پیش رفته و رویارویی تهران و واشنگتن افزایش پیدا کند.
روسیه همچنان به امکان دستیابی به توافق قابل قبول همه طرفین امیدوار بوده و با خوش‌بینی به تلاش خود در این جهت گیری ادامه می‌دهد. به عقیده مقامات روس، اکنون همه شرایط لازم برای موفقیت آمیز بودن مذاکرات وین که مدتهاست همه منتظر آن بودند، فراهم شده است. "میخائیل اولیانوف" مذاکره کننده ارشد روس یادآور شده که "پیشرفت غیرقابل انکاری" در روند رایزنی‌های وین بوجود آمده و طرفین ممکن است در اوایل ماه فوریه سال 2022 (بهمن-اسفند) به توافق برسند.
خط قرمزهای واشنگتن و پکن در منطقه هند و اقیانوس آرام
بسیاری از مسائل جهانی به چگونگی روابط آمریکا و چین بستگی خواهد داشت. مقامات واشنگتن و پکن همچنان در حال تعیین خطوط قرمز مورد نظر خود در منطقه هند و اقیانوس آرام هستند. مسئله وضعیت تایوان بسیار جدی‌تر شده است. چینی‌ها لفاظی‌های خود علیه این استان جدا شده از کشورشان در سال 1949 را افزایش داده‌اند و "شی جین پینگ" بطور علنی گفته که خواستار اتحاد مجدد است، مقامات تایپه از سناریوی نظامی وحشت داشته و از متحدان خود در غرب کمک خواسته‌اند.
شرکای غربی در وضعیت پیچیده‌ای قرار گرفته‌اند. از یک سو آمریکا و اتحادیه اروپا این جزیره را جزئی از خاک چین می‌دانند و از سوی دیگر، به اصل یک کشور، با دو سیستم حکومتی پایبند هستند. در حالیکه مقامات پکن روی یکپارچگی اقتصادی و سیاسی اصرار می‌ورزند. ضمن اینکه ائتلاف سه‌جانبه "آکوس" بین ایالات متحده، انگلیس و استرالیا، آشکارا به سمت بازدارندگی چین جهت گیری شده و تایوان می تواند به یکی از مشکلات اساسی تبدیل شود که این ائتلاف جدید باید تأثیر خود را در آنجا نشان دهد. کشورهای غربی به همان اندازه که از ادعای پکن درباره تایپه عصبانی هستند، نگران تقویت توان نظامی-دریایی چین نیز بوده و این مسئله را تهدیدی برای کل منطقه هند و اقیانوس آرام می‌داند.
به عقیده برخی کارشناسان، چین در سال 2022 مشکلات زیادی را برای ایالات متحده بوجود خواهد آورد. با وجود لحن مثبت مذاکرات اخیر ویدئویی بین روسای جمهوری دو کشور، وضعیت تایوان می تواند اصلی‌ترین عامل تحریک کننده در روابط چین و آمریکا باشد، هرچند جو بایدن وعده داده که آمریکایی‌ها در جریانات سیاسی داخلی در چین مداخله نخواهند کرد. ولی آنها در هر صورت نمی توانند در خصوص تایپه سکوت کرده و از طریق ائتلاف آکوس ممکن است سعی کنند در روند اوضاع تأثیر بگذارند.
در عین حال کارشناسان بر این عقیده‌اند که پکن و واشنگتن روی مشکلات داخلی متمرکز خواهند بود: در چین، در پاییز سال 2022 "شی جین پینگ" باید جانشین خود را تعیین کند، ولی ظاهراً قصد دارد برای سومین دوره در رأس قدرت بماند و سیستم تغییر حکومتی که در دهه 1970 ایجاد شده را بشکند. نخبگان سیاسی چین برای این اقدام آمادگی دارند، ولی عواقب آن بعداً مشخص خواهد شد.
برای آمریکایی‌ها، مهمترین رویداد سیاست داخلی، انتخابات میان دوره‌ای در کنگره است که در اصل بعنوان یک همه پرسی رأی اعتماد به حزب دموکرات و شخص جو بایدن تلقی می‌شود. رئیس جمهوری آمریکا در سال 2021 اشتباهات زیادی مرتکب شده که باعث کاهش محبوبیت وی شد: او به موضوع رویارویی اعراب و اسرائیل دیر واکنش نشان داد، در خارج کردن نظامیان آمریکایی از افغانستان شتاب کرد و ناکامی در مقابله با اپیدمی کرونا، تورم و بیکاری نیز محبوبیت وی را کاهش بیشتری داد. به نظر می‌رسد که دموکرا‌تها نتوانند اکثریت در کنگره آمریکا را حفظ کنند.
غربی‌ها ممکن است اوکراین را به سمت جنگ با روسیه سوق دهند
مقامات مسکو بعید نمی‌دانند که کشورهای غربی سعی دارند به تمایلات جنگ افروزانه مقامات کی‌یف دامن زده و با اقدامات تحریک آمیز جنگ کوچکی در منطقه براه بیاندازند تا از این طریق بتوانند روسیه را متهم کرده و تحریم‌های جدیدی را برای سرکوب کردن توانایی رقابتی این کشور اعمال کنند. در حالیکه روسیه کوچکترین تمایلی برای حمله نظامی به اوکراین نداشته و بارها این مسئله را اعلام کرده است.
به نظر می‌رسد طرف اوکراینی در حال آماده سازی خود برای سومین عملیات نظامی در منطقه دونباس در شرق اوکراین است و می‌خواهد به روسیه در این خصوص هشدار دهد. در منطقه دونباس صدها هزار شهروند روسی زندگی می‌کنند و به همین دلیل طرف روسی نمی تواند نسبت به سرنوشت آنها بی‌تفاوت باشد و قطعاً تمامی اقدامات لازم برای دفاع از آنها را انجام خواهد داد.
در چنین شرایطی، آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو دائماً در حال تأمین تجهیزاتی ارتش اوکراین و اعزام متخصصان نظامی به این کشور هستند. بدین ترتیب اوکراین در حال تبدیل شدن به یک عرصه نظامی مناسب علیه روسیه است.
دقیقاً برای همین منظور است که مسکو پیشنهادات جدیدی در زمینه تضمین‌های امنیتی به طرف‌های غربی ارائه داده تا یک سیستم جدید توافقات حقوقی به منظور خودداری از تلاش‌ها در جهت دستیابی به برتری نظامی در منطقه اورآسیا شکل بگیرد. بدین ترتیب وضعیت پیرامون اوکراین نیز در گرو نتیجه مذاکرات ماه ژانویه روسیه با آمریکا و ناتو درباره تضمین‌های امنیتی خواهد بود.
دست‌هایی برای کنار زدن زلنسکی از قدرت در اوکراین در تلاش است
در اواخر سال 2021 وضعیت در مرزهای روسیه و اوکراین بشدت متشنج بوده و هر لحظه امکان اقدامات تحریک آمیز و بروز درگیری نظامی نیز وجود داشت، اوضاع سیاسی در داخل اوکرین نیز به یک بن‌بست جدی رسیده است. توافقنامه مینسک درباره حل و فصل مناقشه دونباس اجرا نمی‌شود، ترکیب مذاکرات چهارجانبه نرماندی متوقف مانده و کشورهای غربی نیز در حرف از مقامات کی‌یف حمایت کرده، ولی در عمل اقدامی برای حل و فصل مشکلات داخلی در اوکراین نمی‌کنند.
در چنین شرایطی، زمزمه‌هایی در خصوص تلاش برای کنار گذاشتن "ولادیمیر زلنسکی" رئیس جمهوری اوکراین شنیده می‌شود. اعتراضات اخیر خیابانی در کی‌یف می‌تواند تازه اول ماجرا باشد. مردم به خودی خود به خیابان‌ها نیامده، بلکه دست‌هایی، از جمله از سوی تجار بزرگ اوکراینی، از پشت پرده، اوضاع را هدایت می‌کنند.
برخی کارشناسان امکان برگزاری یک انتخابات ریاست جمهوری پیش از موعد در اوکراین را بعید نمی‌دانند. میزان رضایت مردم اوکراین از زلنسکی مرتباً در حال کاهش است، البته دیگر سیاستمداران اوکراینی نیز محبوبیت زیادی ندارند. بطور کلی شهروندان اوکراینی از مقامات سیاسی کشورشان دیگر خسته شده‌اند که تنها به افزایش مشکلات اجتماعی و اقتصادی اوکراین دامن زده و هیچکدام کاری برای حل و فصل اوضاع نمی‌کنند.
برگزاری همه پرسی به سبک بلاروسی می‌تواند باعث مشروعیت مجدد لوکاشنکو شود
در جمهوری بلاروس مهمترین موضوع سیاسی در سال 2022 ، انجام همه پرسی درباره قانون اساسی این کشور است که مرحله اولیه آن قرار است در ماه فوریه (بهمن-اسفند) برگزار شود. "الکساندر لوکاشنکو" رئیس جمهوری بلاروس شخصاً روی متن قانون اساسی جدید کار کرده است. مخالفان وی از این مسئله که او در خصوص این سند با کسی مشورت نکرده، بسیار خشمگین هستند و این موضوع می‌تواند بهانه جدیدی برای از سر گیری اعتراضات خیابانی در بلاروس شود.
به عقیده کارشناسان، همه پرسی قانون اساسی آخرین امکان برای مخالفان دولت لوکاشنکو است تا به گونه‌ای بر روند آن تأثیر بگذارند. هرچند بعید است که موفقیتی داشته باشند و تاکنون که همه چیز طبق برنامه پیش رفته است. این امکان وجود دارد که لوکاشنکو پس از همه پرسی قانون اساسی یک انتخابات پیش از موعد برگزار کند و هیچ رقیبی نیز برای او وجود ندارد، چرا که رهبران مخالفان همگی به خارج از بلاروس گریخته‌اند.
با وجود اعمال تحریم‌های کشورهای غربی، اقتصاد بلاروس در سایه حمایت روسیه و چین، همچنان در حال توسعه است، بیکاری در این کشور به پایین‌ترین میزان آن رسیده و شرایط ایده‌الی برای تأیید مشروعیت دولت الکساندر لوکاشنکو فراهم شده است.
البته بحران مهاجرت در مرزهای بلاروس و لهستان، تا زمانی که توافقی بین مینسک و بروکسل درباره لغو حداقل بخشی از تحریم‌ها صورت نگرفته باشد، همچنان حل و فصل نخواهد شد. ضمن اینکه این بحران منجر به نظامی شدن خطوط مرزی لهستان، لیتوانی و بلاروس شده و این منطقه عملاً به خط تماس ناتو با دولت متحد روسیه-بلاروس تبدیل شده است. تاکنون حوادث نظامی کوچکی نیز در مرزهای سه کشور رخ داده و امکان جرقه زدن یک درگیری نظامی وجود دارد.
ایروان و باکو بر سر دو راهی: مذاکره یا رویارویی مجدد
وضعیت در منطقه قفقاز جنوبی همچنان متشنج است، محافل کارشناسی در ایروان امکان بروز درگیری نظامی مجدد بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را بعید نمی‌دانند. مشخص کردن خطوط مرزی و بازگشایی راه‌های ارتباطی منطقه یک روندی طولانی است و ظرف یک سال نمی‌توان آنها را حل و فصل کرد و در این مدت می‌تواند اتفاقات زیادی رخ دهد.
روسیه در این بین می‌تواند نقش سازنده‌ای در روند اوضاع قفقاز بازی کند. حداقل اینکه اجازه نخواهد داد تا باکو و ایوران وارد یک جنگ جدید شوند. البته تعیین خطوط مرزی و باز شدن راه‌های ارتباطی هم به معنای شفافیت کامل اوضاع منطقه نخواهد بود.
این در حالی است که امکان بی ثبات شدن مجدد اوضاع سیاسی در داخل ارمنستان نیز موجب نگرانی برخی کارشناسان شده است. انتخابات پیش از موعد پارلمانی در سال 2021 و پیروزی حزب "نیکول پاشینیان" در آن، نتوانست منجر به بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی ارمنستان شود. مردم این کشور همچنان ناراضی و خواستار انجام اصلاحات اساسی در کشورشان هستند و این خطر وجود دارد که پاشینیان نتواند سمت نخست وزیری خود را حفظ کند. حزب حاکم از هم اکنون در برخی مناطق ارمنستان وضعیت اکثریتی خود را از دست داده است.
این وضعیت در شرایطی است که بی اعتمادی بین مقامات باکو و ایروان بسیار شدید شده است. گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا ممکن است جای خود در حل و فصل مناقشه قره باغ را به ترکیب مذاکرات "3+3" بدهد که در آن به جز سه کشور منطقه قفقاز جنوبی -آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، روسیه، ایران و ترکیه نیز حضور دارند. این سه کشور با توجه به نزدیکی به اوضاع و تأثیر مستقیم اوضاع منطقه بر روابط اقتصادی آنها، خواستار حل و فصل هرچه سریعتر مناقشه بین باکو و ایروان هستند. در این بین تنها گرجستان است که به دلیل اختلافات خود با روسیه، حاضر به همکاری در این ترکیب نیست.
در حال حاضر آنکارا تلاش زیادی برای پیشرفت مذاکرات در ترکیب 3+3 می‌کند، ولی تا زمانی که دو طرف ارمنستانی و آذربایجانی در خصوص تعیین خطوط مرزی به توافقی نرسند، ادامه مذاکرات بی‌معنا خواهد بود. ضمن اینکه روسیه و ترکیه نیز از لحاظ سیاسی و نظامی، بیشترین تاثیر را بر روند اوضاع منطقه قفقاز جنوبی دارند.
انتهای پیام/
