گتوند؛ افتخار ایران ـ ۶| "بمب ساعتی نمک" پشت سد گتوند زاییده خیال منتقدان است یا واقعیت دارد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سد «گُتوند»، ابرسازه‌ای است که به‌همت مهندسان ایرانی، طراحی و اجرا شده است و وجود این سد، طی 10 سالی که از آبگیری آن می‌گذرد، نقش مؤثری در تأمین آب خوزستان داشته است.

همواره طی 10 سال گذشته، انتقادات گاه و بی‌گاه به پروژه سد و نیروگاه گتوند وجود داشته است، اما در جریان مشکلات آبی تابستان امسال خوزستان، این انتقادات به‌شدت افزایش یافته است تا جایی که برخی به‌ناحق، مدعی نقش مخرّب سد گتوند در بروز اتفاقات اخیر خوزستان شده‌اند.

در دهمین سالروز آبگیری سد گتوند، به‌منظور پاسخگویی به شبهات و انتقاداتی که به پروژه سد و نیروگاه گتوند مطرح شده است، میزگردی با عنوان "گتوند؛ افتخار ایران" با حضور «علیرضا سعیدی»، معاون فنی و مهندسی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، «ناصر کامجو»، کارشناس باسابقه مدیریت منابع آب کشور و «محمد مرادی»، مجری سد و نیروگاه گتوند در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.

در بخش اول میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" مشخص شد که سد گتوند بیش از 4 دهه سابقه مطالعاتی دارد و محور فعلی ساخت سد گتوند محوری است که مورد قبول تمامی متخصصان برتر جهان که در جریان مطالعات این پروژه حضور داشتند بوده است.

در بخش دوم میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" جزئیات مطالعه بر روی سازند گچساران و هدف از اجرای پتوی رسی تشریح شده و مشخص شد که ایجاد پتوی رسی به این منظور بود که نرخ انحلال را کاهش دهد؛ نه اینکه انحلالی صورت نگیرد.

در بخش سوم میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" مشخص شد که سد گتوند از نظر جانمایی، طراحی و اجرا، یک شاهکار بزرگ در سدسازی جهان محسوب می شود. این ابرساز، در 10 سال گذشته بیش از 1.2 میلیارد دلار درآمد در بخش تولید برق و 80 میلیارد مترمکعب تنظیم آب برای پایین دست و بارها مهار سیلاب را در کارنامه خود دارد.

در بخش چهارم میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" مشخص شد که نه‌تنها با احدث سد گتوند، کیفیت آب رودخانه کارون بدتر نشده؛ بلکه وجود این سد موجب شده کیفیت آب کارون در محل سد تنظیمی گتوند نسبت به گذشته (زمان نبودن این سد) افزایش یابد.

در بخش پنجم میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" مشخص شد که اتفاقی در پایین دست گتوند در کیفیت آب کارون در حال رخ دادن است که همه مقصران آن در حال قایم شدن پشت سد گتوند هستند.

بخش ششم این میزگرد در ادامه آورده شده است.

* نقش سد گتوند در مهار شوری آب رودخانه‌های آب‌شوری که به کارون می‌ریزند

ناصر کامجو، کارشناس مدیریت منابع آب کشور با بیان اینکه "ما مدعی هستیم که از زمان آبگیری سد گتوند، آب را با کیفیت بهتری نسبت به قبل از احداث سد گتوند برای مصرف کنندگان پایین دست رهاسازی کردیم"، گفت: حدفاصل سد مسجد سلیمان تا سد گتوند، رودخانه‌های جاری غیرفصلی، به‌طور میانگین با دبی 30 مترمکعب در ثانیه، آب را با EC 3000 تا 4000 واحد وارد جریان طبیعی رودخانه کارون می‌کردند و از آنجایی که هیچ عامل کنترل کننده‌ای نبود، در همان مقطعی که این آب وارد رودخانه کارون می‌شد تأثیر خودش را می‌گذاشت و از محل سد تنظیمی گتوند عبور می‌کرد.

وی افزود: با احداث سد گتوند، آب شور به کف مخزن می رود و از آن‌جایی که ما از لایه‌های بالا آب را رها می‌کنیم، بنابراین آب را به صورت یکنواخت‌تر و با کیفیت بهتر به پایین رهاسازی می‌کنیم؛ آب با دامنه انحراف محدودتری رهاسازی شده و حداکثر EC‌ آب رهاسازی شده از سد گتوند، 1800 واحد بوده است.

* حدود 7 تا 8 میلیون تن نمک در پایین مخزن سد گتوند وجود دارد

کامجو در خصوص میزان آب شور کف مخزن سد گتوند گفت: اگر جریان عبوری از محل سد تنظیمی گتوند، 10 میلیارد مترمکعب در سال باشد، و EC آن 1000 واحد باشد، TDS آن حدود 750 میلی‌گرم بر لیتر می‌شود که برابر 7 تا 7.5 میلیون تن می‌شود؛ کسانی که مدعی هستند یک اژدها، یک بمب بزرگ یا یک کوه نمک در کف مخزن سد گتوند هست، از آنها بپرسید که حجم آن چقدر است.

وی ادامه داد: کل حجم نمکی که در کف مخزن سد گتوند است برابر با یک‌سال جریان طبیعی رودخانه کارون است؛ در واقع 7 میلیون تا 8 میلیون تن نمک است؛ با حدود EC یکصد و 40 هزار تا 150 هزار واحد در کف مخزن تا EC 5000 واحدی در تراز 123 ؛ بنابراین با مقدار آبی که مخزن سد گتوند دارد، این 8 میلیون تن نمک در کف مخزن، هیچ مشکلی ایجاد نمی کند.

* "بمب ساعتی نمک" در پشت سد گتوند یک تعبیر نادرست است/ در هیچ شرایطی آب سد از تراز 135 پایین‌تر نمی‌آید

کامجو با اشاره به اینکه "کسانی هستند که مدعی‌اند میزان نمک موجود در لایه پایینی مخزن سد گتوند مثل بمب ساعتی عمل می‌کند"، گفت: فرض کنیم که زلزله مهیبی در منطقه رخ دهد و یا به هر دلیلی سد گتوند بشکند، تحت هیچ شرایطی آب پشت سد گتوند از تراز 135 پایین‌تر نمی‌آید؛ چرا که سد تنظیمی گتوند خودش در تراز 110 هست و با حجم مصالحی که در سد گتوند کار شده، هیچ وقت تراز آب از تراز 135 پایین‌تر نمی‌آید؛ پس اینکه عنوان می‌کنند آب شور کف مخزن سد گتوند مثل بمب ساعتی است، ادعایی بی‌معنا است.

وی افزود: از سال 90 که سد آبگیری شده تا امسال چندین بار سد پر و خالی شده است؛ همچنین از سال 93 سازند گچساران عنبل تثبیت شده و رسی که روی سازند ریخته شده، با توجه به اینکه برون زدگی‌های نمک در سازند گچساران عنبل به صورت گل‌میخ بوده، اطراف هر برون زدگی با خاک رس مهار شده است.

کامجو با بیان اینکه "رسی که ریخته شده با هدف کاهش نرخ انحلال نمک بوده نه اینکه هیچ نمکی انحلال پیدا نکند"، گفت: زمانی که این پرچ نمکی، حدود 2 یا 3 متر انحلال پیدا می‌کرده، رس درون سازند با رسی که ما ریخته بودیم برای تثبیت سازند و جلوگیری از انحلال بیشتر کمک می‌کرده و از سال 93 این سازند به طور کامل تثبیت شده است.

* رسوب 8 میلیون تن نمک در کف مخزن سد گتوند از قبل پیش‌بینی شده بود

وی ادامه داد: بررسی‌های اولیه ما نشان می‌داد که 43 میلیون مترمکعب از سازند گچساران عنبل بر اثر آبگیری سد، تحت تأثیر قرار می گیرد که با توجه به اینکه 20 درصد سازند نمک است، حدود 8 میلیون تن نمک خواهیم داشت که این 8 میلیون تن نمکی که اکنون در مخزن سد گتوند هست، همین 8 میلیون تنی است که از اول برآورد شده بود.

این کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: در واقع در مخزن سد گتوند، EC‌ آبی که از بالادست می‌آمده را کنترل کرده، شوری آن را تله‌اندازی کردیم، آب را با کیفیت بهتری رهاسازی کردیم و آنچه از سازند گچساران عنبل انحلال پیدا کرده را در مخزن ذخیره کرده‌ایم و این اطمینان را داریم که مشکلی برای سد ایجاد نمی‌کند.

وی افزود: کسانی که سوال‌ کرده‌اند که نمک موجود در مخزن سد، روی سازه سد، دریچه‌ها، نیروگاه‌ها و غیره تأثیر گذاشته، ما به ابهامات موجود پاسخ داده‌ایم؛ نمونه کارکرد درست سد، موضوع نشست سد است؛ در حالی که تمامی محاسبات و مقالات رسمی نشان می دهد که به صورت استاندارد، سد می تواند 2 تا 3 درصد ارتفاع خود نشست کند، این نشست برای سد گتوند تنها 60 سانتیمتر بوده در حالی که ارتفاع سد 180 متر است؛ همچنین میزان نشت آب در سد گتوند 150 تا 160 لیتر است که نشان می‌دهد بهترین سیستم آب‌بندی در این سد وجود دارد و هیچ تأثیر مخربی از نمک موجود در کف مخزن ندیده است.

* نمک کف مخزن سد گتوند هیچ تأثیری روی آب زیرزمینی منطقه نداشته است

کامجو در خصوص تأثیر سد گتوند روی آب‌های زیرزمینی پایین‌دست گفت: سازمان آب و برق خوزستان قبل از اینکه سد گتوندی وجود داشته باشد، در پایین دست سد گتوند در قسمت غرب رودخانه کارون که شهر گتوند است، 7 گمانه پیزومتری حفر کرده و در قسمت شرق رودخانه 20 گمانه برای اندازه گیری سطح آب زیرزمینی و کیفیت آب حفاری کرده است.

وی ادامه داد: تکیه‌گاه راست سد گتوند روی سازند آغاجاری است، سازند آغاجاری هم سازندی نفوذناپذیر است؛ اگر کیفیت آب چاه‌های پیزومتری ناشی از ورود نمک تغییر کند، هم سطح آب زیرزمینی باید بالاتر بیاید و هم کیفیت آب کاهش پیدا کند؛ همه این موارد را در 7 چاه غرب کارون و 20 چاه شرق کارون بررسی کردیم و مشاهده شد که کیفیت آب از سال 1380 تا سال جاری که 1400 هست، تغییری نداشته و به هیچ وجه تحت تأثیر مخزن سد گتوند قرار نگرفته است.

* وجود پتوی رسی باعث شد در اولین رهاسازی آب بعد از آبگیری سد هم آب با کیفیت به پایین رهاسازی شود

در ادامه این میزگرد، علیرضا سعیدی، معاون فنی و مهندسی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران اظهار داشت: در خصوص پتوی رسی، ما باید ابتدا بدانیم که وظیفه اصلی پتوی رسی چه بوده است؛ فرض می‌کنیم اینکه منتقدان می‌گویند پتوی رسی شکست، منتقدان درست می‌گویند؛ اما ما یک هدفی از اجرای این پتوی رسی داشتیم و آن آب خروجی گتوند بود.

وی افزود: آیا آب عبوری از محل سد گتوند، نسبت به قبل از احداث سد تغییر کرده؟ پاسخ منفی است؛ ایجاد تأخیر در انحلال و کاهش نرخ انحلال از اهداف ایجاد پتوی رسی بود و اگر ما این پتوی رسی را نداشتیم نمی‌توانستیم از خروجی اول، آب با کیفیت به پایین‌دست رهاسازی کنیم؛ پس یکی از اهداف ایجاد پتوی رسی ایجاد تأخیر در انحلال نمک بود تا حتی در نخستین آبگیری سد هم در اولین رهاسازی از دریچه‌ها، آب بی‌کیفیت به پایین‌دست رهاسازی نشود.

معاون فنی و مهندسی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران تصریح کرد: در سال اول آبگیری سد گتوند، EC‌ آبی که به پایین‌دست رهاسازی شده 1100 واحد بود؛ 200 واحد کمتر از زمانی که سد گتوند وجود نداشته است.

وی ادامه داد: کسی که می‌گوید پتوی رسی در ابتدا شکست خورده، باید دنبال کند که هدف از اجرای پتوی رسی چه بوده است؛ هدف پتوی رسی این بوده که آب با کیفیت به پایین دست رهاسازی شود؛ آیا منتقدان نمونه‌ای دارند که آب بی‌کیفیت به پایین دست رهاسازی شده است؟ وقتی چنین نمونه‌ای وجود ندارد، انتقاد به اجرای پتوی رسی وارد نیست.

* رکورد آبگیری 50 متری سد گتوند فقط در 20 ساعت

در ادامه این میزگرد، ناصر کامجو، کارشناس مدیریت منابع آب کشور اذعان داشت: ما در سدهای خاکی برای میزان افزایش ارتفاع آبگیری در مخزن سد استانداردی تعریف کردیم؛ در سدهای خاکی وقتی آبگیری شروع می‌شود حداکثر یک متر به لحاظ ارتفاعی در روز می‌توانند آبگیری کنند.

وی افزود: در سد گتوند از آنجایی که پایین‌دست‌ترین سد در حوضه کارون بوده و وظیفه آن تأمین آب شرب، صنعت، کشاورزی و زیست محیطی خوزستان بوده و ما هیچ خروجی نداشتیم، قبل از آبگیری ستاد بحرانی در استانداری خوزستان تشکیل شده و آنها اعلام کردند فقط به مدت 18 ساعت می‌توانند نبود خروجی آب را تحمل کنند؛ اگر ما می خواستیم از تراز 85 تا تراز 130 را بر اساس استاندارد تعریف شده آبگیری کنیم، 50 روز طول می‌کشید و دشت خوزستانی باقی نمی‌ماند؛ بنابراین کسانی که منتقد هستند این موارد را لحاظ نمی کنند که برای آبگیری سد گتوند برای آنکه بتوانیم بعد از 20 ساعت از شروع آبگیری، آب پایین دست را تأمین کنیم، آمدیم دریچه های سرریز سد شهیدعباسپور و مسجد سلیمان را باز کردیم و آب با دبی 4000 تا 5000 مترمکعب بر ثانیه وارد سد گتوند شد؛ طبیعی است که با این جریان آب ممکن است دو تا ترک هم در خاکریز ما (پتوی رسی) ایجاد شود و این غیرطبیعی نیست، اما متأسفانه منتقدان این واقعیات را لحاظ نمی‌کنند.

کامجو درخصوص اینکه "چرا ریسک آبگیری اولیه در کمتر از 20 ساعت پذیرفته شد"، گفت: سد گتوند یک فرازبندی به ارتفاع 82 متر و مخزن 500 میلیون مترمکعبی داشته، در طول اجرای پروژه سد گتوند، این فرازبند چند بار دچار جریان سیلابی شده بود و شرایط مشابه را تجربه کرده بود، پس ما نگرانی بابت سد نداشتیم که در مدت 20 ساعت، 50 متر ارتفاع آب در پشت سد افزایش یابد.

وی افزود: پس طبیعی است که عبور جریان شدید آب از مجاورت خاکریز ایجاد شده (پتوی رسی) ترک‌هایی را در خاکریز ایجاد کرده باشد؛ اما مطلقا شکستی در کار نبوده است و مستندات آن وجود دارد که در هر مرحله از آبگیری، خاکریزی ما در چه ترازی است.

انتهای پیام/