گزارش// میراث ناملموس ماه رمضان| "عید فطر" وداعی با رمضان به رسم ایرانی‌ها

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ میراث فرهنگی را نباید تنها به بناها و اشیای تاریخی قابل لمس خلاصه کرد، آنچه از آداب و رسوم، اصطلاحات، زبان‌ها، گویش‌ها، بازی‌ها، موسیقی، ادبیات شفاهی، هنرهای اجرایی، مراسم، جشن ها و آیینهای دینی هر ملتی بر جای می‌میاند به عنوان میراث ماندگار آنها تلقی می‌شود. میراثی که اگر چه قابل لمس نیست اما بخش زنده‌ای از تاریخ محسوب شده و با عنوان میراث ناملموس شناخته می‌شود.

ماه رمضان در روزمرگی‌های زندگی ایرانی-اسلامی از سالها قبل در اقصی نقاط کشور آیین‌های مختلفی را به همراه داشته است و حالا تبدیل به میراث ناملموس ایرانی‌ها در شهرهای مختلف شده است. به مناسبت ماه مبارک رمضان آیین‌های مختلف ماه رمضان در ایران را که حالا با عنوان میراث ناملموس کشور شناخته می‌شوند مرور می‌کنیم:

عید فطر به عنوان آیین پایانی ماه مبارک رمضان همواره شأن و منزلت والایی داشته‌است. عید فطر به عنوان بخش پایانی یک ماه دینی که پر از آیین‌ها و سنتهای مختلف است با شکوه هر چه تمام‌تر برگزار می‌شد و شاهان و بزرگان هر شهر و کشورِ مسلمان، خود را موظف به حضور در این آیین پایانی می‌دانستند. دوره‌های مختلف تاریخی این عید را با ارزش می‌دانستند و هر دوره‌ای، آیین‌ها و سنتهای مخصوص به خود را داشت. به عنوان مثال عثمان‌ها در این عید مزایای زیادی برای کارکنان خود در نظر می‌گرفتند و مرسوم بود که عیدی می‌دادند، زندانیانی که رفتار خوبی داشتند و بخش زیادی از دوره محکومیتشان گذشته بود آزاد می‌کردند و خلاصه این عید به یک آیین مهم در حکومت عثمانی تبدیل شده‌بود.

عید فطر در بین پادشهان دیگر هم مقدس برشمرده می‌شد و مراسم باشکوهی برای آن برگزار می‌کردند، از زمان ورود توپ به کشور هم رویت ماه شوال با شلیک توپ همراه بود. با اعلام زمان عید، صبح روز بعد جمعی از درباریان به همراه پادشاه برای اقامه نماز عید به بزرگترین مسجد شهر می‌رفتند که به اصطلاح به این جمع از درباریان«دسته عید» می‌گفتند؛ البته اسب پادشاه هم در برخی حکومتها تزئینات مناسبتی داشت و درباریان شاه لباسهای فاخر به تن می‌کردند. در نهایت دسته عید بعد از برگزاری نماز به کاخ باز می‌گشتند و مراسم به پایان می‌رسید. بعد از آن هم خیل تبریکات و دست بوسی‌ها بود که به دربار می‌رسید.

این تبریکات هم بین مردم رواج داشت. و مردم هم در این ایام به دید و بازدید می‌پرداختند و جشن مفصلی در شهر برپا بود؛ البته این جشنها و رسومات بیشتر در بین حکومتهایی برپا بود که داعیه دین را هم داشتند، مانند حکومت عثمانی. در واقع جشنها و مراسمی که در شهر برگزار می‌کردند بیشتر باعث وحدت مردم می‌شد و مقبولیت عمومی را برای پذیرش حکومت‌ها بیشتر می‌کرد.

برخی آیین‌ها در عید فطر شبیه به آیین‌های نوروزی بود و مانند عید نوروز خانه‌ها تمیز می‌شدند و در خانواده‌های ثروتمند‌تر کودکان رخت و لباس نو به تن می‌کردند. روز قبل از عید به زیارت اهل قبور می‌رفتند و بر سر قبر آنها قرآن می‌خواندند، حمام‌ها هم تا صبح پذیرای روزه‌دارانی بود که می‌خواستند غسل کرده و روز بعد به استقبال نماز عید بروند. طبل زنان و آنهایی که در ایام ماه رمضان به روش‌های مختلف مردم برای سحری خوردن بیدار می‌کردند، حالا با همان روش مردم را برای اقامه نماز عید فطر دعوت می‌کردند.

اما این آیین‌های کهن به مرور زمان و با تغییر شکل زندگی در دنیای مدرن تغییر کرده است و تنها بخشی از آنها به صورت کمرنگ، در قومیت‌ها و ملت‌های مختلف ادا می‌شوند. در ایران هم شیوه‌های مختلف و متنوعی برای برگزاری مراسم روز عید فطر در شهر های کشور وجود دارد.

اولین آدابی که برای این ماه در بین اقوام مختلف مشترک بود، آداب رویت ماه در روز‌های آخر ماه رمضان بود. افراد برای دیدن ماه روی پشت‌بامها می‌رفتند و بعد از دیدن ماه، رسم بر این بود که دعایی می‌کردند. چشم‌ها را بسته و بعد از خواندن دعا و نیازی که داشتند یا به صورت طفلی معصوم می‌نگریستد یا به انگشتری عقیق و یا به آب زلال، البته در بین اقوام مختلف نگاه کردن به هر چیز فلسفه و دلایل خود را داشت در این بین نگاه به آیینه و صورت فرد روزه‌دار و مومن هم مرسوم بود تا برای فرد خوش یمنی به بار بیاورد.