آغاز دور جدید روابط ایران و تاجیکستان در پرتو همکاری‌های امنیتی- دفاعی
در حالی که توسعه روابط ایران و تاجیکستان در حوزه‌های اقتصادی و ترانزیتی صورت می‌گرفت، تسری این همکاری‌ها به حوزه دفاعی و امنیتی نشان از آغاز دور جدیدی از روابط دو کشور دارد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، روابط ایران و تاجیکستان در حالی که از سال 94 و در پی برخی تحولات داخلی تاجیکستان به مرور رو به سردی گذارده بود، طی سال‌های اخیر در روند گرمی مجدد با توسعه روابط دو کشور پارسی‌زبان قرار گرفته است.
پیش از این اگرچه اختلاف نظرهایی میان دو کشور در موضوعات گوناگون وجود داشت، اما به نظر می‌رسد منافع مشترک در حوزه‌های مختلف مبنای جدیدی برای توسعه مجدد روابط است. این روند که از سال 97 آغاز شده است، تاکنون در حوزه‌های مختلفی از جمله اقتصادی، ترانزیتی، فرهنگی، سیاسی و بین‌المللی با مذاکرات مختلف دو کشور در جریان بوده است. تکمیل پروژه راهبردی تونل استقلال (انزاب) در چارچوب توافقات کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و تاجیکستان و حضور پررنگ تاجیکستان در بندر استراتژیک چابهار و ارائه امتیازات اقتصادی از سوی ایران به این کشور، نمونه‌هایی از این روابط محسوب می‌شود.
با این حال به نظر می‌رسد طی ماه‌های اخیر این روند وارد یک نقطه عطف بسیار مهم شده است. تسری همکاری‌ها و روابط دو کشور به حوزه‌های امنیتی و دفاعی نشان از سطح بالاتر اعتماد متقابل و نیز ارتقاء تعاملات گوناگون دو کشور است.
در تاریخ 4 اسفند سال گذشته (99) عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران در یک سفر رسمی دو روزه وارد تاجیکستان شد. در این سفر توافقات مهمی میان وزارتخانه‌های هم‌تراز در حوزه‌های امنیتی و سیاسی نظیر تبادل زندانیان، مبارزه مشترک با تروریسم، مقابله مشترک با قاچاق مواد مخدر و نیز حوزه‌های دیگر صورت گرفت.
اجرایی شدن موافقتنامه همکاری‌های امنیتی و انتظامی دو کشور نیز از جمله مهم‌ترین توافقات در سفر وزیر کشور به تاجیکستان بود. رحمانی فضلی در این سفر همچنین با مقامات عالی‌رتبه تاجیکستان از جمله رمضان رحیم‌زاده، وزیر امور داخلی و امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان دیدار کرد.
در همین راستا، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز حدوداً یک ماه بعد از این در روزهای 9 و 10 فروردین به منظور شرکت در کنفرانس بین‌المللی «قلب آسیا- روند استانبول» به دوشنبه سفر کرد.
ظریف در این سفر ضمن دیدار با مقامات عالی‌رتبه تاجیکستان، از جمله سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه و امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور این کشور، مذاکرات بسیار مهمی را نیز در خصوص مهم‌ترین حوزه منافع مشترک همسایگی دو کشور، یعنی افغانستان انجام داد.
از جمله اقدامات بسیار کلیدی دیگر ظریف در این سفر برگزاری نشست سه‌جانبه با حضور وزرای امور خارجه افغانستان و تاجیکستان، به عنوان یک پلتفرم پارسی برای هماهنگی در مساله صلح در افغانستان بود. با توجه به وضعیت افغانستان و مرزهای مشترک بیش از 1200 کیلومتری با تاجیکستان، پروسه صلح یکی از مهم‌ترین محورهای سیاست خارجی و دفاعی تاجیکستان محسوب می‌شود.
سومین گام جدی از توسعه همکاری‌های امنیتی و دفاعی دو کشور با سفر شیرعلی میرزا، وزیر دفاع تاجیکستان و یک هیات همراه به تهران در تاریخ از روز 17 فروردین رقم خورد.
در این سفر که بیش از 2 روز به طول انجامید، وزیر دفاع تاجیکستان علاوه بر دیدار با مقامات عالی‌رتبه نظامی ایرانی از جمله امیر حاتمی، وزیر دفاع و سردار باقری، فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح، بازدیدهایی نیز از دستاوردهای حوزه صنایع دفاعی و نظامی جمهوری اسلامی ایران داشت.
طرفین در این تعاملات ضمن توافق در خصوص تهدیدات مشترک و حوزه‌های متقابل سودمند، در خصوص تشکیل یک کارگروه مشترک دفاعی نیز توافق کردند. این کارگروه با هدف تنظیم محورهای روابط نظامی و دفاعی دو کشور تشکیل شده است؛ چرا که به گفته سردار باقری این سفر در حقیقت «نقطه آغاز توسعه روابط نظامی و دفاعی بین دو کشور» است.
توسعه مناسبات امنیتی، دفاعی و نظامی از جنبه‌های مختلفی برای جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است. با لغو تحریم‌های تسلیحاتی کشورمان از مهر ماه سال گذشته (1399) در پی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا تلاش‌های زیادی برای لغو و کم‌اثر کردن یا ممانعت از تعاملات تسلیحاتی ایران صورت داده است.
در این چارچوب، توسعه پیوندهای نظامی و دفاعی، به ویژه در چارچوب صادرات و واردات تسلیحات یکی از کارکردهای مهم برای تقویت بنیه دفاعی ایران و تقویت پیوندهای دفاعی منطقه‌ای است.
آسیای مرکزی یکی از مهم‌ترین مناطق حوزه همسایگی ایران است که می‌تواند از چنین مزیتی برخوردار شود. پیش از این ترکیه تعاملات تسلیحاتی قابل توجهی را در حوزه ساخت خودروهای زرهی، سامانه‌های کنترل از راه دور با محوریت شرکت آسلسان، فروش شناورهای نظامی و به ویژه فروش پهپادهای بیرقدار در آسیای مرکزی آغاز کرده است.
در خصوص رژیم صهیونیستی نیز گفته می‌شود قراردادهایی در زمینه فروش پهپادهای هرون با برخی کشورهای منطقه حاصل شده است. در چنین شرایطی ورود محصولات باکیفیت و ارزان‌قیمت ایرانی به منطقه آسیای مرکزی می‌تواند ضمن حفظ ثبات و امنیت در منطقه آسیای مرکزی، به ویژه در مقابل تهدیدات ناظر بر منطقه افغانستان، توازن منطقه‌ای را نیز حفظ کند.
از طرف دیگر تاجیکستان نیز به میزان زیادی از مناسبات دفاعی و نظامی با ایران سود خواهد برد. این کشور بیش از 1200 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد که از جمله مهم‌ترین مرزهای ناامن منطقه کشورهای مشترک المنافع محسوب می‌شود.
حفظ امنیت این مرزهای گسترده با حضور گروه‌های مختلف از تروریست‌ها، گروه‌های سازمان‌یافته از قاچاقچیان مواد مخدر و ... به سختی برای تاجیکستان امکان‌پذیر است.
پایگاه 201 روسیه که از دوره شوروی سابق در جنوب تاجیکستان حضور دارد تامین بخشی از امنیت مرزهای جنوبی را بر عهده گرفته است. ایالات متحده آمریکا نیز طی سال‌های اخیر شمار قابل توجهی از پاسگاه‌های مرزی را با هدف تامین امنیت این مرزها برای تاجیکستان ساخته و برخی تجهیزات را نیز به این کشور ارائه داده است. چین نیز علاوه بر ارائه برخی کمک‌ها به تاجیکستان، گفته می‌شود یک پایگاه غیررسمی در منطقه مرغاب تاسیس کرده که سال گذشته رسانه‌های غربی اولین بار این موضوع را افشا کردند.
در چنین شرایطی، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور پارسی‌زبان و همسایه افغانستان، به میزان قابل توجهی می‌تواند از تامین امنیت مرزهای مشترک آسیای مرکزی و افغانستان حمایت کند. ایران همچنین پروژه‌های توسعه‌ای و ترانزیتی قابل ملاحظه‌ای را نیز با محوریت جغرافیای افغانستان طی سال‌های اخیر ایجاد کرده که به طور مشخص کریدور کتای مستقیماً با محوریت تاجیکستان از سال گذشته فعال شده است.
این موضوع با توجه به برخی مشکلات ترانزیتی ترکمنستان برای تاجیکستان بسیار حائز اهمیت است. تامین امنیت این کریدورهای اقتصادی یکی از مهم‌ترین محورهای منافع مشترک ایران، افغانستان و تاجیکستان محسوب می‌شود که طبیعتاً در چارچوب چنین بسترهای مشترکی از همکاری‌های دفاعی و نظامی قابل تحقق است.
در همین حال باید اشاره داشت تاجیکستان چالش‌هایی را نیز در حوزه مسائل دفاعی و مرزی با کشورهای همسایه خود، از جمله قرقیزستان و ازبکستان تجربه کرده است. عدم علامتگذاری مرزها در دوره پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اختلاف نظرها در خصوص بهره‌برداری از منابع آبی و مراتع مرزها، یکی از چالش‌هایی است که بعضاً به تنش‌ها و درگیری‌های نظامی نیز منجر می‌شود. تقویت توانمندی‌های نظارتی و مرزبانی تاجیکستان در پرتو همکاری‌های مشترک با جمهوری اسلامی ایران، از جمله دیگر منافع تاجیکستان در این همکاری‌ها محسوب می‌شود.
در مجموع به نظر می‌رسد با تسری مناسبات دو کشور به حوزه امنیتی و دفاعی، باید شاهد توسعه روابط در حوزه‌های دیگر از روابط دو کشور پارسی‌زبان بود. در آینده نزدیک ابعاد مهمی از این روابط در چارچوب تحقق و اجرایی شدن توافقات حاصل شده در سفر وزیر دفاع تاجیکستان به تهران، بروز و ظهور خواهد یافت.
انتهای پیام/
