یادداشت| اوکراین آخرین چنگ و دندان آمریکا برای جهان در حال تغییر است؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تنش‌ها در مرز اوکراین با روسیه افزایش یافته است. در حالی‌که اوکراین، روسیه را متهم به تحرک در مناطق مرزی کرده، سخنگوی کرملین بدون اشاره به افزایش نیروهای روسی در مرز با اوکراین می‌گوید روسیه در حال انجام اقداماتی به ‌منظور اطمینان از امنیت مرزهای خود است.

«ولادیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور غرب‌گرای اوکراین‌، روسیه را به بالا‌بردن تنش‌ها متهم کرد و هم‌زمان ناتو از آنچه تحرکات ارتش روسیه در نزدیکی شرق اوکراین خواند، ابراز نگرانی کرد.

اما پس از الحاق کریمه به روسیه، بحران داخلی اوکراین و اختلافات آن با مسکو به اوج رسید. گرایش‌های جدایی‌طلبانه در مناطق شرقی اوکراین مثل استان‌های اودسا، لوگانسک، دونتسک و منطقه دونباس شدت یافت.

کاخ‌سفید و نهادهای غربی و به‌خصوص اروپایی‌ها که در مقابل اقدام قاطع روسیه در کریمه آچمز و حیرت‌زده بودند، تلاش‌های خود را برای تحریک دوباره اوکراین مبنی بر اقدام نظامی جهت بازپس‌گیری کریمه آغاز کردند.

اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این حمایت‌های غرب برای کمک به اوکراین نبود بلکه برای درگیر کردن روسیه در یک نزاع شاید بلندمدت با همسایه خود بود. غرب تاکنون اقدام عملیاتی خاصی برای کمک به اوکراین نکرده و تنها به تهدید و تحریمی روی آورده که ظاهراً روسیه را نسبت به تعامل با شرکای بدیل آمریکا ترغیب کرده است. فروش تسلیحاتی اندک به اوکراین در چندسال گذشته، این توهم را برای کی یف بوجود آورده که شاید بتواند در مقابل روسیه بایستد.

منشأ تحرکات مرز روسیه و اوکراین

تقریباً کمتر از 50 روز پیش و در نهم اسفند 99 طی یادداشتی در خبرگزاری تسنیم، به ابزارهای «جو بایدن» رییس‌جمهور جدید آمریکا در قبال روسیه اشاره کردم.

در اولین بخش از این ابزارها به «جبر جغرافیایی» اشاره و عنوان شد:«روسیه در منطقه‌ای محصور است که برای دستیابی به آب‌های گرم، مشقت زیادی دارد و رسیدن به این مهم برایش حیاتی است. پس از آنکه روس‌ها نتوانستند از طریق افغانستان به اقیانوس هند برسند، انقلاب رنگی در اوکراین، دولت روس‌گرای کی یف را از چنگ روسیه در آورد و روس‌ها سودای اشغال کریمه را مدنظر قرار دادند تا به دریای سیاه و مدیترانه برسند. نپذیرفتن حاکمیت روسیه برکریمه و تحریک اوکراین برای بازپس‌گیری مناطق اشغالی، در اولویت سیاست‌های بایدن قرار خواهد داشت. واشنگتن همچنین با ناامن کردن مسیرهای ترانزیتی و مناطق تحت نفوذ روسیه، فضای مانور و بهره اقتصادی را برای مسکو به حداقل خواهد رساند. ناامنی‌های مداوم در سوریه را در این راستا می‌توان تفسیر کرد.»

بایدن در قبال قدرت‌های نوظهور ابزارهای کمکی کمی در اختیار دارد و تلاش می‌کند با استفاده از اهرم‌های خودساخته چون حقوق‌بشر یا تحریک مخالفین منطقه‌ای، این قدرت‌های نوظهور را درگیر تنازعات فرسایشی کند.

آمریکا امروز ابزارهای چندجانبه‌گرایی خود به‌خصوص شرکای سنتی که قدرت اقتصادی لازمه را نداشته و در موضع ضعف هستند را در اختیار ندارد بنابراین باید به تنهایی با به چالش کشیده شدن هژمونی خود توسط این قدرت‌های نوظهور مقابله کند.

طبق تقسیم کاری که توسط قدرت‌های نوظهور صورت گرفته، چین در زمینه اقتصادی، آمریکا را تحت فشار گذاشته و در تعامل با کشورهای مستقل و حتی هم‌پیمان آمریکا، عرصه را برای جولان واشنگتن تنگ آورده و همچنین روسیه با آزمایش موشک‌های بردبلند و رونمایی از تسلیحات فوق‌مدرن، ناخواسته آمریکا را به یک رقابت تسلیحاتی می‌کشاند.

هزینه‌کرد آمریکا برای حفظ شرکای در آستانه ورشکستی ناشی از بحران مالی دهه گذشته اروپا و همچنین بحران کرونا و رقابت تسلیحاتی با روسیه، روند افول را در دهه پیش رو تشدید خواهد کرد.

بایدن که مدعی شده بر ویرانی‌های ترامپ پای گذاشته و فضای جدیدی را برای تداوم هژمونی آمریکا در دنیا در پیش گرفته، امروز تنها ابزاری که در دست دارد فشار و تحریک کشورهای کوچکی چون اوکراین و هنگ‌کنگ و ... برای ایستادن در مقابل روسیه و چین است.

ماهیت تحرکات جدید در مرزهای روسیه

در یادداشت قبلی، تصور بر این بود که بایدن ضمن اولویت‌بندی مشکلات سیاست خارجی خود، ابتدا به سراغ چین رفته و ابزارهای خود را علیه پکن بسیج می‌کند، اما ظاهراً فهم بایدن از واقعیت میدانی سرعت رشد شرق، رئیس جمهور آمریکا و کابینه‌اش را به این نتیجه رسانده که میدان را علیه چین و روسیه موازی به پیش ببرند. اما به نظر می‌رسد عواقب دردناکی در انتظار نظم لیبرالی جهان است.

اتفاقاتی که بین مرز روسیه و اوکراین در حال رخ دادن است را می‌توان اقدام پیشدستانه مسکو به اقدام آفندی کی یف دانست. روسیه با علم بر استراتژی بایدن در تحریک اوکراین مبنی بر اقدام نظامی برای به ‌اصطلاح بازپس‌گیری مناطق الحاق شده به روسیه، نیروهای نظامی خود را در مرز مشترک با این کشور تقویت کرده است.

اما نکته جالبتر هشدار روسیه به اوکراین بوده که روی کمک آمریکا حساب کردن دیوانگی است. روسیه با این پیغام عملاً هیمنه هژمونیک آمریکا را به چالش کشید و اگر اقدامی در این بین صورت نگیرد، واشنگتن وجهه‌اش را نزد کشورهایی که به کمک این کشور دلخوش هستند از دست خواهد داد.

دو راهی ایجاد شده، قطعاً به ورود مستقیم نظامی آمریکا به تقابل احتمالی کوتاه‌مدت روسیه و اوکراین نخواهد انجامید اما ضعف بیش از پیش آمریکا در قبال قدرت شرقی را بیشتر نمایان خواهد کرد.

از دست رفتن جایگاه هژمونیک برای آمریکا بسیار سخت خواهد بود. تحریک اوکراین برای اقدام علیه مسکو را شاید آخرین چنگ و دندان نشان دادن‌های واشنگتن در جایگاه یک ابرقدرت در مقابل یک قدرت نوظهور می‌توان قلمداد کرد اما از دست رفتن این جایگاه هژمونیک برای آمریکا بسیار دردآور بوده و شاید آمریکا هنوز آماده این تغییر عظیم و از دست رفتن جایگاهش نیست؛ کمااینکه باید انتظار یک تغییر با درد و خونریزی را داشته باشیم!

مهدی خورسند- کارشناس مسائل چین و اوراسیا

انتهای پیام/