احیای "معماری ایرانی ــ اسلامی" چرا و چگونه؟!/ لزوم آغاز اجرای معماری ایرانی از ساختمانهای اداری و دولتی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ با روند روبه رشد شهرنشینی سبک زندگی مردم نیز به تدریج تغییر یافت، خانه‌های یک طبقه قدیمی و باصفا جای خود را به آپارتمان‌های زمخت و بی‌روح داد، به مرور زمان به طبقات خانه‌ها اضافه شد و معماری ایرانی و اسلامی به تاریخ پیوست.

معماری گذشته ایران که همواره با تکیه بر خلاقیت و خصائص پایدار از جایگاه ویژه­ای برخوردار بوده، در عصر حاضر به دلیل مواجهه با عوامل متعدد از جمله تأثیر‌پذیری و تقلید کورکورانه از غرب، از حقیقت خود فاصله گرفته است؛ دیگر اثری از معماری فاخر و بلند‌آوازه ایرانی اسلامی که  قدمتی هزاران ساله دارد در ساخت و سازها به چشم نمی‌خورد و فقط از آن یک نام باقی مانده است، اذعان به این حقیقت تلخ و ظاهر آشفته و نامتوازن نمای ساختمانهای شهر در سالهای اخیر باعث شده تا مسئولان به دنبال چاره‌ای برای بهبود این وضعیت باشند.

نتیجه اقدامات چند ساله مسئولان و مدیران شهری این شده که برای طراحی و ساخت نمای ساختمانها ضوابط و محدودیتهایی ایجاد کنند و به عنوان مثال، مالکان را به استفاده از آجر در نما که یکی از نمادهای معماری ایرانی اسلامی است سوق دهند تا علاوه بر ایجاد نظم بصری معماری ایرانی اسلامی در اذهان عمومی تداعی شود.

با این حال آنچه برای احیا و به کارگیری شاخصهای معماری ایرانی اسلامی انتظار است هنوز محقق نشده و خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگوهای متعدد با صاحبنظران این حوزه در تلاش است تا آنچه به تحقق این انتظار کمک می‌کند را برای کمک به بهبود این حوزه منتشر کند، در این خصوص گفت‌وگویی با محمدحسین چمران؛ دانش آموخته رشته معماری داشتیم که مشروح آن تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود:

تسنیم: معماری ایرانی در طول تاریخ فراز و نشیبهای زیادی داشته اما سبک و سیاق آن همواره جزو افتخارات‌مان محسوب می شود، با این حال متاسفانه سالهاست از معماری ایرانی ــ اسلامی فقط یک نام و یاد باقی مانده است. با توجه به ساخت و سازهای انبوه و ناهمگونی که در تهران شکل گرفته است چطور می‌توانیم ارزشها و شاخصهای معماری ایرانی اسلامی را زنده کنیم؟

معماری ایرانی دوره‌های مختلفی دارد که یکی از آنها مربوط به دوره بعد از اسلام است؛ در واقع بعد از ورود اسلام به ایران، روح اسلامی در معماری تنیده شد ولی در معماری گذشته آپارتمانی وجود نداشت که اکنون بتوانیم این مسئله را بررسی کنیم که معماری آپارتمان هایمان ایرانی اسلامی است یا خیر اما باید به عقب بازگردیم و به اصولی که در معماری ایرانی اسلامی مورد توجه بوده، تأکید کنیم. 

یکی از مواردی که در معماری ایرانی اسلامی به آن توجه می شد این بود که طراحیِ بنا در چه جایی انجام میشود و در چه بافتی قرار دارد اما آنچه در حال حاضر مشاهده میکنیم این است که یک ساختمان در تبریز، یزد یا اصفهان همانطور است که در شهری مانند تهران ساخته شده در حالی که طی 100 سال گذشته هر شهری معماری منحصر به خود را داشته است. 

بعد از دوره پهلوی، میخواستند تقلیدی از آنچه در دیگر شهرهای دنیا رخ میدهد، پیاده کنند تا بگویند به روز هستیم از این رو از بسیاری از وجوهات فرهنگی مان دوری شد؛ بسیاری از آثار تاریخی و بافت های مرکزی شهرها را در دوره رضاخان به خاطر ایجاد خیابان تخریب کردند، با بسیاری از رسومات، لباس ها و گویش ها مقابله شد و در دیگر حوزه‌ها مانند معماری سعی کردند تغییراتی ایجاد کنند.

این در حالی است که معماران خارجی که گاها در ایران فعالیت می‌کردند به معماری گذشته ما توجه داشتند و سعی می‌کردند از آن بهره بگیرند که در این راستا ساختمان ایران باستان ساخته شد اما بسیاری از معماران ایرانی یا معمارانی که در کشورهای دیگر فعالیت کرده بوند؛ به معماری مدرن روی آورده بودند و به گذشته کاری نداشتند و این روند همچنان هم ادامه دارد.

بخش  زیادی از این وضعیت به دانشگاه‌ها مربوط می‌شود چراکه نتوانستیم روی معماری گذشته کار کنیم و در دانشگاه‌ها آموزش معماری جهان و معاصر انواع ستون‌سازی یونانی و ... تدریس می‌شود اما به طاق و قوس‌های ایرانی چندان پرداخته نمی‌شود در حالی که در معماری ایرانی علاوه بر این نکات، به اقلیم نیز توجه می‌شده و ساختمانی که در بافت کوهستانی ساخته می‌شد در بافت بیابانی وجود نداشت اما در آپارتمانهای کنونی این توجه وجود ندارد که بخش اعظم آن به آموزه‌های حوزه معماری و بخش دیگر به مباحث فرهنگی مربوط می‌شود.

همه هنرها دوره به دوره رشد کرده و با توجه به شرایط روز توسعه یافته‌اند اما معماری طی 60 تا 70 سال گذشته در الهام گرفتن از سنت‌های گذشته توقف داشته است و نتوانسته خودش را به‌روز کند؛ بخشی از این امر به مسائل سیاسی و اجتماعی و توسعه سریع شهرنشینی مربوط بوده است زیرا متناسب با این وضعیت، دیگر امکان ساخت خانه‌هایی با ظرفیت یک یا دو خانوار وجود نداشته و سرعت ساخت و سازها با توجه به افزایش شهرنشینی آنقدر بالا بوده که باعث شده از این فضا دور شویم.

تسنیم: بنابراین با توجه به تغییر در سبک زندگی افراد و توسعه آپارتمان‌نشینی نمیتوان توقع داشت به سبک قدیم ساخت و ساز انجام داد اما برای ظاهر ناهمگون و آشفته ساختمان‌ها که توجه هر فردی که وارد تهران می‌شود را به خود جلب می‌کند و هر کس هر طور تمایل داشته نمایی طراحی کرده است! چه باید کرد تا حداقل ظاهر ساختمانها یک حس خوب از معماری ایرانی اسلامی را تداعی کند؟

نباید به دنبال این باشیم که روی کار را درست کنیم اما مفهومی در کار نباشد؛ ابتدا باید مفهوم را به دست بیاوریم که این امر این یک بحث فرهنگی و اجتماعی است؛ یکی از مشکلات موجود این است که با معماری یا مقوله ساخت و ساز، بسیار اقتصادی برخورد شده است در حالی که باید به این موضوع توجه داشت که چه میزان از عمرمان را در یک ساختمان زندگی می‌کنیم؟ 

در بسیاری از کشورهای اروپایی قوانین و مقرراتی دارند که بر اساس آن نما و اصالت گذشته ساختمان‌هایشان را حفظ می‌کنند؛ به عنوان مثال در شهر پاریس ممکن است اسکلت یک ساختمان را استحکام ببخشند و داخل آن را بازسازی کنند اما نما را با سبک گذشته حفظ می‌کنند این رویکرد را می‌توان در محدوده‌هایی مانند خیابان ناصر یا سایر محله‌های قدیمی و اطراف بازار به کار برد و با سبک و سیاق گذشته آنها را اصلاح کرد و یک بار هم که شده، موضوع اقتصاد را در اولویت دوم گذاشت. 

ولی متأسفانه در ساخت‌و‌سازهای فعلی از یک فرورفتگی، بیرون آمدگی ساده و یک تراس ساده پرهیز می کنند تا متراژ بیشتری داشته باشند، دیوار صافی می سازند که اگر بهترین مواد را هم داشته باشند، زیبایی ندارد چون روحی ندارد. 

علاوه بر این باید فضایی که در آن زندگی می‌کنیم برایمان مهم باشد، باید برایمان مهم باشد که چطور زندگی می‌کنیم؛ در بسیاری از آپارتمانها صدای واحدهای کناری یا طبقات بالا به یک معضل تبدیل شده است در صورتی که اگر به حل این معضل پرداخته شود، بخشی از معماری ایرانی اسلامی زنده خواهد شد زیرا  توجه به آرامش و راحتی ساکنان خانه یکی از موضوعات مورد توجه معماری ما بوده است. 

آیا به وضعیت آشپرخانه در ساخت و سازهای کنونی توجه کرده‌اید؟ جدا از بحث مشرف بودن، گرما و پیچیدن بوی غذا به دلیل اپن بودن، وارد خانه می‌شود و این مسئله نیز برای خود معضلی به حساب می‌آید در صورتی که مسئولان حوزه ساخت و ساز می‌توانند برای آن فکر و ضوابطی تعیین کنند. 

در حال حاضر ضوابط ما در حوزه شهرسازی بیشتر عدد است و در این صورت فقط به کمیت پرداخته می‌شود نه کیفیت، در حالی که باید برای کیفیت ساخت و ساز نیز مقرراتی تعیین شود؛ مقررات موجود این است که مساحت آشپرخانه، حال و اتاق خواب چقدر باشد اما جدا بودن حوزه ساخت و ساز از آموزش، جدا بودن حوزه نظام مهندسی از دانشگاه‌ها باعث شده نتوانیم به فضای کیفی ورود کنیم و نکاتی جزئی و کوچکی مانند نحوه باز شدن در ورودی ساختمان به گونه‌ای که همه خانه مشخص نشود، در اکثر موارد نادیده گرفته شود.

درباره مصالح مورد استفاده در نمای ساختمان در معماری قدیم، چند درصد از سنگ استفاده میشده؟ پاسخ این است که استفاده از سنگ بسیار اندک بوده و تقریبا درهمه ساختمان ها از آجر و مصالحی که از خاک بدست می آمده استفاده می کرده اند یکی از دلایل آن فاصله زیاد گرما و سرما در سال است و در ساخت و سازهای فعلی به دلیل انقباض و انبساط شدید، سنگ های نما سقوط می کنند. 
حتی درباره مصالح نما اگر به معماری قدیم برگردیم در کشورمان کوهستان داریم چند درصد ساختمان های گذشته را می بینید که نمای آنها سنگ باشد. خیلی کم است جز اون روستاها تمام ساختمان های ما در تمام کشور اکثرشان با اجر و مصالحی بوده که از خاک به دست می آمده است.

تسنیم: کار سختی نیست اگر بخواهیم یکسری از اصول معماری و ایرانی را در شرایط فعلی پیاده کنیم؛ این امر نیازمند یکسری ضوابط است اما باید تا حدی سختگیرانه باشد تا نتیجه‌ای که میخواهیم حاصل شود، درست است؟

حتما همینطور است و به عقیده بنده در همه کشورهای دنیا نیز تعیین قوانین و مقررات نتیجه داده است؛ یکسری موارد کلی وجود دارد که درست است اما وجود یک قائده کلی برای کشور، اشتباه است و هر شهر باید متناسب با شرایط اقلیمی خود، حساب و کتاب مشخصی در حوزه معماری داشته باشد؛ به عنوان مثال اصفهان در برخی از ساخت و ساز ها و نما موفق بوده و شورای شهر و شهرداری سعی کرده اند آنچه از اصالت ساخت و ساز درک کرده‌اند که ممکن است برخی از آنها اشتباه باشد، به کار بگیرند. 

بنابراین شهرها باید بر اساس اقلیم، بافت و اتفاقاتی که در گذشته‌شان رخ داده پیش بروند در عین حال به اعتقاد بنده باید زنده کردن روح معماری ایرانی ــ اسلامی را از ساختمانهای عمومی آغاز کرد؛ خیلی اوقات همه چیز را گردن مردم می‌اندازیم و در صدور پروانه‌ها به مردم سخت میگیریم اما می‌بینیم که ساختمان دولتی از کامپوزیت یا شیشه استفاده کرده‌اند البته با استفاده کردن از شیشه میتوان کنار آمد اما بسیار مهم است که از آن در چه شهر و شرایطی استفاده می‌شود. 

بامهای سبز که در آلمان بسیار نتیجه بخش بوده است را ابتدا از ساختمانهای اداری و دولتی آغاز کرده‌اند و در ادامه این روند برای مردم سیاست های تشویقی در نظر گرفتند در کشور ما و تهران نیز میتوان به اینکه از موضع قهری پیش برویم که معمولا راه در رو هم دارد، ضوابط تشویقی در نظر بگیریم.

انتهای پیام/