پیام سوری: محجوبی تکنواز بود / معروفی بر ریتم، ملودی و هارمونی تمرکز داشت

خبرگزاری تسنیم - یاسر یگانه

پیانو از جمله سازهایی است که از موسیقی غرب وارد ایران شد و هنرمندان ایرانی این ساز را برای اجرای موسیقی ایرانی به کار گرفتند. ابتکار و ایده‌ی به کارگیری این ساز توسط نوازندگان ایرانی و تغییر کوکش، موجب پدید آمدن آثار بسیار زیبایی در موسیقی ایرانی شد. در چند دهه گذشته آهنگسازان بسیاری در موسیقی ایران پیانو را برای اجرای قطعه‌هایشان به کار گرفتند و حتی پیانو برای اجرای ساز و آواز هم به کار گرفته شد. 

پیام سوری نوازنده پیانو و از هنرمندان جوان موسیقی ایران است که فعالیت‌های بسیاری در عرصه موسیقی داشته است. با او هم صحبت شدیم تا درباره پیانو و ورود این ساز به موسیقی ایرانی و قابلیت‌هایش گفت و گو کنیم.

* تاریخچه ورود پیانو به ایران را برایمان شرج دهید. نخستین بار کی و کجا، ساز پیانو برای نواختن موسیقی ایرانی کوک شد؟ به هر حال پیانو سازی غربی است که مختص نواختن موسیقی کلاسیک است که هنرمندان ایرانی با ابتکار آن را برای نواختن موسیقی ایرانی هم به کار میگیرند.

 ماجرای خرید ساز توسط ناصرالدین شاه و سرورالملک که سنتور نواز و رییس گروه موسیقی دربار بوده؛ موجب می‌شود که پیانو برای اولین بار  ایرانی کوک شود. بعدها توسط موسیو لومر پای سازهای غربی به موسیقی ایران باز شد و قطعاتی از موسیقی فولک ایرانی را برای پیانو برای اولین بار تنظیم کردند. سپس به کمک سالار معزز که مدرس سلفژ بود شروع کردند به آموزش رسمی پیانو در ایران. این آموزش به تدریج به موسیقی ایرانی بسط داده شد که بزرگانی چون مرتضی خان محجوبی و استاد جواد معروفی محصول آن دوره هستند. همین مقدمه نشان می‌دهد که به دلیل خاستگاه موسیقی و نوپایی رپرتوار پیانوی ایرانی مساله‌ی کوک کردن جای کار و تحقیق فراوان دارد.

*امروزه نواندگان پیانو از نوع آکوستیک و دیجیتالِ این ساز استفاده میکنند؛ چه تفاوتی بین این دو وجود دارد؟

 پیانوی آکوستیک به لحاظ برخورداری از جعبه‌ی رزونانس و داشتن چکش و سیمهای واقعی از صدا و لطافتی خاص برخوردار است که یک پیانوی دیجیتال هیچگاه از چنان لطافتی برخوردار نیست. البته این به آن معنا نیست که پیانوهای دیجیتال از صدادهی خوبی برخوردار نیستند، اما از آنجایی که پیانوی آکوستیک در جعبه‌ی رزونانسش می‌تواند نتهای سُری و کُرُن را به خوبی ایجاد کند، یک فضای هارمونیک واقعی به وجود می‌آورد و در نهایت ما با صدای لطیف‌تر و با جزئیات بیشتری روبرو می‌شویم.

*نظرتان درباره موضوع سَمپلینگ و نوع استفاده‌ از آن در شرایط حال حاضر موسیقی ایران چیست؟

 ماهیت وجودی سَمپلها برای همانند سازی است نه اجرای اصلی. در واقع صدایهای سمپل برای این است که  یک آهنگساز بتواند به کمک آنها یک نمونه بسازد تا لازم نباشد هزینه کند و نمونه را با صدای ارکستر یا گروه حقیقی اجرا کند. اما به عنوان اینکه از سمپلینگ برای استفاده در خروجی نهایی قطعه استفاده  شود کاملا مخالفم. در واقع کار سمپلینگ این است که  در مرحلهی پیش تولید به  کار می‌رود و در سعی و خطاهای مربوط به  پارتیتور و تمرین آهنگسازی و صرفه جویی در انرژی نوازندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته گاهی امکان دارد نوع  موسیقی و شرایط تولید به گونه‌ای باشد که  یک آهنگساز ناگزیر به  استفاده از سَمپل باشد، اما مشروط بر اینکه  یادآوری بشود.

*سبک شناسی پیانوی ایرانی بر چه اصولی استوار است؟ نوازنده ایرانی برای اینکه بتواند موسیقی ایرانی را با پیانو بنوازد، آیا به آشنایی با موسیقی کلاسیک نیاز دارد یا خیر.

 نوازنده‌ی پیانوی ایرانی بدون آگاهی به اصول موسیقی کلاسیک غربی صرفا یک مقلد محسوب میشود. به این مفهوم که چنین نوازندهای صرفا با شنیدن قطعهها از موزیسینهای ایرانی و داشتن نُت آن قطعه، می‌آید و آن را در قالب یک عمل تقلیدی محض اجرا میکند و در اجرایش خبری از زیبایی شناسی نهفته در پیانو نخواهد بود. اما وقتی ما اصول کلاسیک این ساز را بشناسیم و اتودها و متدهای آن را تجربه کرده باشیم و آنها را در موسیقی ایرانی خودمان به کار بگیریم، می‌توانیم به سمت هر چه شخصیتر شدن نوازندگیمان پیش برویم. اما در نهایت پیانوی ایرانی زیبایی‌های خاص خودش را دارد.

*میان اهالی موسیقی ایرانی گاهی صحبت از این بوده که میان سبک نوازندگیِ استادان محجوبی و معروفی چه تفاوتهایی بوده است. می‌خواهم پاسخ این پرسش را از دیدگاه شما بدانم؟

 استاد محجوبی نوازندهای چیره دست و با احساس بود که  با نیم نگاهی به  سنتور نوازی معاصرانشان پیانو مینواخت. نوازندگی استاد محجوبی بیشتر بر پارادایم ملودی نوازی استوار است. در حالی که اگر بخواهیم به الگوهای اصلی نوازندگی پیانو نزدیک شویم باید همراهی هم‌زمان ریتم، ملودی، هارمونی و کنترپوان را در نظر بگیریم؛ این هم‌زمانی قطعا از شیرین نوازی ملودیک می‌کاهد. استاد محجوبی بر روی اجرای تکنیکال ملودی اثر تمرکز داشتند. اما استاد معروفی از آن دسته نوازندگان بود که روی آن چهار عنصر که گفتم، کار می‌کردند و طبیعی است که  به اندازهی استاد محجوبی شیرین نواز و تک نواز نیست.

*فکر می‌کنید پیانوی ایرانی و تفکر حاکم بر آن در چه  شرایطی به سر می برد؟

پیانو را مادر سازها میدانند. چرا که  ایجاد تنوع و چند صدایی میکند و به آهنگسازان و تنظیم کنندگان کمک میکند تا با استفاده از امکاناتی مانند هارمونی و کنترپوان تنوع صوتی زیبا بسازد. این است که  وقتی دانشجویان ما وارد دانشگاه می‌شوند از آنها می‌خواهند تا با پیانو آشنا شوند تا در مقاطع بالاتر بتوانند بر اساس اصول موسیقی کلاسیک، یک کوارتت بنویسند. متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد دسته بندی نوازندگی با سازهای کلاسیک و ایرانی هستیم؛ یعنی برخی معتقدند که با سازهای کلاسیک باید حتما مطالب و نغمههای کلاسیک نواخت و با سازهای ایرانی فقط نغمه‌های ایرانی نواخته شود. من به شخصه معتقدم برای نواختن سازهای کلاسیک در دوره ابتدایی و مقدماتی و پیشرفته در هنگام آموزش حتماً باید از اتودهای موجود کلاسیک استفاده و با مطالب نوازندگی موسیقی کلاسیک آشنایی کامل پیدا کرد.

ولی ما در شرق و ایران زندگی می‌کنیم که موسیقی حسی و قوی ایرانی شرقی در رگهای همه ماست و استفاده نکردن از این پتانسیل که سازهای کلاسیک در اختیار ما می‌گذارند برای استفاده در موسیقی ایرانی کاملاً اشتباه است و تجربه موسیقی موفق گلها و پس از آن نشان داد که این سازهای کلاسیک بودند که با تجربه نوازندگی موسیقی ایرانی در هم آمیخته و این آثار فاخر را به یادگار گذاشتند.

اینکه ما در ایران زندگی میکنیم و از نظر کارآمدی نوازندگی باید تطابق کامل با موسیقی مملکت خودمان داشته باشیم چندان به گسترش موسیقیمان کمک نمی‌کند. اگر نوازندگی ما به صورت کلاسیک اتفاق بیفتد فقط به درد جشنواره‌ها و محدوده‌های جغرافیایی بسیار اندک می‌خورد که مناسب نوازنده نیست.

انتهای پیام/