راز ماناییِ "دایه دایه" و "کجایید ای شهیدان خدایی" / موسیقی دفاع مقدس ویترینی و دکوری شده است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست گفتمان موسیقی دفاع مقدس ظهر روز شنبه ششم مهر 1398 به همت سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس در خبرگزاری تسنیم برگزار شد؛ در این نشست «امیر بکان» آهنگساز، «غلام‌رضا طریقی» شاعر و منتقد ادبی، مصطفی محدثی خراسانی شاعر و منتقد ادبی و «علی‌رضا علیزاده» مجری - کارشناس حضور داشتند.

در این نشست هم مانند برنامه‌های پیشینِ این گفتمان، به تحلیل و برررسی آسیب‌ها و فرصت‌های موسیقی و شعرِ دفاع مقدس پرداخته شد و هر کدام از حاضران به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.
در ادامه متن صحبت‌های هر کدام از حاضران در این گفتمان را می‌خوانید:

سمفونی اروندرود هرگز اجرای صحنه‌ای نداشت / موسیقی دفاع مقدس ویترینی و دکوری شده است

امیر بکان، آهنگساز: ما در حوزه موسیقی دفاع مقدس دچار فقدان بزرگی هستیم. در سال‌های گذشته آثار زیادی در این زمینه با سفارش‌های مختلف تولید و خلق می‌شد که امروز شاهد این سفارش‌ها نیستیم. شاید ذائقه دوستان تغییر کرده و احساس می‌کنند که دیگر نیازی به پرداختن به هنر دفاع مقدس نیست. واقعیت اما این است که در حوزه آفرینش‌های هنری در حوزه دفاع مقدس ما از جامعه عقب مانده‌ایم. جامعه همچنان به هنر دفاع مقدس اهمیت می‌دهد و آثار فاخر این حوزه را دنبال می‌کند.
بی‌شک آنچه که ما شاهد آنیم فقدان بزرگی در حوزه موسیقی دفاع مقدس است که حاصل کم‌کاری ارگان‌های فرهنگی است.

در دهه 1370 و 1380 شمسی جشنواره‌هایی با نام جشنواره موسیقی دفاع مقدس برگزار می‌شد. یادم دارم که سعید شریفیان در آن سال‌ها دو سمفونی واقعی با فرم استاندارد کلاسیکش ساخت؛ سمفونی «اروند رود» یکی از این سمفونی‌ها بود. متاسفانه این اثرِ ارزشمند هیچ وقت به طور صحنه‌ای اجرا نشد.

اثر تاثیرگذار هنری حاصل اتفاق درونی است. بسیاری از ارگان‌های دولتی و غیردولتی در سال‌های گذشته ساخت سمفونی با موضوع‌های مناسبتی را سفارش داده‌اند؛ در حالی که بیشتر این آثار ارزش هنریِ والایی ندارند و بیشتر از روی کسب درآمد و سفارش کاری ساخته شده‌اند.

هر چه جلوتر آمدیم موسیقی دفاع مقدس حالت ویترینی و دکوری به خود گرفت. در حال حاضر هم این موسیقی فقط به مناسبت‌ها مختص شده است.

درباره دوران دفاع مقدس، موزه‌ای بزرگ و کامل نداریم. اتفاق‌های بزرگی که در دوران جنگ رخ داده است را باید در موزه‌هایمان بازسازی کنیم. زمان حمله به خرمشهر اولین گردانی که در مقابل تهاجم دشمن ایستاد، گردان تکاور بود. آدمی از خواندن خاطرات خلبانان دوران جنگ حیرت می‌کند؛ این خلبانان در دوران جنگ چه ابتکارها و چه رشادت‌های بزرگی کردند. عملیات «کمان 99» اتفاق بزرگی در تمام جنگ‌های جهان است. متاسفانه حتی یک فیلم درباره این عملیات نداریم.
ما باید تمام این اتفاق‌های بزرگ را در موزه‌هایمان بازسازی کنیم تا نسل‌های جدید بتوانند این رخدادهای بزرگ را درک کنند. بروید و موزه‌های جنگِ روسیه و آلمان را ببینید؛ آنها بزرگترین اتفاق‌های جنگ‌های‌شان را به بهترین شکل در موزه‌هایشان بازسازی کرده‌اند.

ما هر ساله شاهدیم که گروه‌های بسیاری از جوانان و نوجوانان در قالب کاروان‌هایی به سفر راهیان نور می‌روند. متأسفانه در این سفرهای راهیان نور شاهدیم که گاهی اتفا‌ق‌های تلخی رخ می‌دهد. در حالی که برای سفرهای راهیان نور باید بهترین امکانات را اختصاص داد تا شاهد این رخدادهای تلخ نباشیم. وقتی نوجوانی برای دیدن مناطق جنگی به سفر راهیان نور می‌رود، نباید کوچک‌ترین صدمه‌ای ببیند. در همین سفرهای راهیان نور هم می‌بینیم که برای بچه‌ها از اندوه‌ها، غم‌ها و مصیبت‌های دوران جنگ می‌گویند، در حالی که باید از حماسه‌ها و رشادت‌ها و فلسفه‌ی دفاع از وطن گفت.

در امریکا هر سه ماه یک بار بچه‌ها را به موزه جنگ می‌برند و زوایای مختلف جنگ را به آنها نشان می‌دهند.

همین دیشب در فینال «امریکن گات تلنت» گروهی بود به نام «نوای خدمت»  The sound of servic  که وقتی روی صحنه آمدند همه به احترامشان ایستادند و دست زدند. در همه جای دنیا به جانبازان و کشته شدگانشان احترام می‌گذارند.

در ایران هر سال کتاب‌های بسیاری با موضوع دفاع مقدس تولید می‌شود اما در نهایت تاثیرگذاری چندانی ندارند. فرانسیس فورد کاپولا می‌آید و فیلم جنگی با نام «اینک آخرالزمان» می‌سازد که تمام دنیا درگیر این فیلم می‌شوند.

مرحوم ابوالفضل سپهر از بچه‌های بسیار مستعد بود. هم صدای زیبایی داشت و هم بازیگر بسیار خوبی بود. با مَتَل‌های (داستان‌های عامیانه) فولکلور شعرهای فوق‌العاده‌ای درباره دفاع مقدس سروده است. اما متأسفانه کار چندانی درباره مرحوم سپهر انجام نداده‌ایم.

هنوز برجسته‌ترین اثر عاشورایی ما «روز واقعه» اثری از استاد بهرام بیضایی است. بیضایی با اعتقادی که به این واقعه داشته به بهترین شکل و به شاعرانه‌ترین شکل آن را روایت کرده است.

متأسفانه در سال‌های گذشته شاهد بودیم که موسیقی ایران بیشتر به سمت خمودگی و یأس می‌رود. در حالی که ما در موسیقی ایرانی تمام حالات را داریم. هر کدام از دستگاه‌های موسیقی ایرانی و آوازهایش، مناسب اجرا در ساعات خاصی از شبانه‌روزند؛ چرا که این دستگاه‌ها و آوازها هر کدام برای حالات مختلفی از احساسات درونیِ آدمی مناسب است.

علی رهبری در سا 1354 اثر «خون ایرانی» و «نوحه‌خوان» را بر اساس ریتم‌ها و ملودی‌های عاشورایی می‌نویسد، اما این دو اثر حتی یک بار هم در ایران اجرا نشده‌اند. در هفته‌های اخیر خبری خواندم که بر اساس آن قرار است ارکستر براتیسلاوا قطعه «نوحه‌خوان» را اجرا و کمپانی معروفِ «ناکسوس» آن را منتشر کند. ریتم و ملودی این اثر کاملا بر اساس موسیقی عاشورایی است.

جنگ ایران و عراق تنها جنگی است که طی قرن‌های گذشته ایران درگیرش بوده و یک وجب از خاک ایران به اشغال بیگانه در نیامده است. این جنگ شاید تنها جایی است که تمام ایرانی‌ها به آن افتخار می‌کنند. از این رو شایسته است که به موسیقی دوران دفاع مقدس بیشتر از اینها پرداخته شود.

متاسفانه در حال حاضر مجموعه‌ای که بخواهد در زمینه موسیقی دفاع مقدس کاری درخور انجام دهد را سراغ ندارم.

جشنواره‌ها برای شعر آسیب‌زا هستند / راز ماناییِ «دایه دایه» و «کجایید ای شهیدان خدایی»

غلامرضا طریقی شاعر و منتقد ادبی: وقتی هنرمندی صاحب دیدگاه است دچار مشکل می‌شود؛ چرا که مسئولان ما ترجیح می‌دهند اتفاق‌های هنری مطابق با دیدگاه‌های خودشان باشد. اما هنرمند دغدغه‌داری که صاحب دیدگاه است، زیر بار چنین چیزی نمی‌رود. هنرمندِ دغدغه‌دار فقط به پذیرفتن سفارش و گرفتن پول در ازای تولید اثر اکتفا نمی‌کند. این هنرمند می‌خواهد داشته‌های هنری و دیدگاه‌هایش را در اثر جاری کند؛ اما مسئولی که سفارش دهنده‌ است؛ این اتفاق را برنمی‌تابد.

کسی که سفارش دهنده‌ی آثار سفارشی است، خودش باید دغدغه‌مندتر از همه باشد. نیروهای نظامی ما بعد از دوران دفاع مقدس همه چیز را تعطیل نکرده‌اند؛ بلکه همیشه آمادگی خود را حفظ کرده‌اند و فقط از حالت جنگی به حالت آمادگی برای دفاع در آمده‌اند. به نظرم بخش شعر و موسیقی دفاع مقدس هم باید همینگونه باشد. یعنی شعر و موسیقی با موضوع دفاع مقدس هم باید جریان داشته باشد تا در برهه‌ی خاص خودش باز هم بیشترین کاربرد را داشته باشد.

حوزه شعر کمی با حوزه موسیقی متفاوت است. اتفاقا در حوزه شعر، جشنواره‌ها آسیب‌زایند. برای مثال در جشنواره‌های مناسبتی کسانی شرکت می‌کنند که ممکن است به آن مناسبت مورد نظر هیچ اعتقادی نداشته باشند و فقط برای برگزیده شدن و جایزه گرفتن در آن جشنواره شرکت کنند.

بیایید از خودمان بپرسیم که آثاری مانند «دایه دایه» و «کجایید ای شهیدان خدایی» چرا در زمان دفاع مقدس تا این حد مورد قبول قرار گرفت. علتش این است که موزیسینی که این کار را ساخته از ملودی و شعر به بهترین شکل استفاده کرده و هنگام اجرا با تمام وجودش به آن اعتقاد داشته است.

در حال حاضر حدود 60 درصد از جمعیت ایران هیچ تجربه‌ای از دوران جنگ ندارند. اگر کسی از من بخواهد درباره دفاع مقدس بنویسم، باید از من بپذیرد که در گوشه‌ای از متنم به معضلات جنگ هم اشاره کنم. مثلا بگویم که وقتی شوهر عمه من شهید شد پسرعمه‌ام دچار تشنج شد و اکنون سال‌هاست که عمه‌ام این بچه را به دندان می‌کشد.

برای اینکه موضوعات دفاع مقدس گسترده باشد، باید به من اجازه دهند که آقا رحیمی که از محله ما به جنگ رفت و شهید شد را به طور کامل توصیف کنم. در واقع باید به تمام جوانب یک جریان دقت کنیم و البته دوربین را عقب‌تر ببریم تا با زاویه دید بازتری ماجراها را ببینیم.

سال گذشته متوجه شدم که شهیدی هم نام من هست که اردبیلی بوده است. «شهید غلامرضا طریقی» خیلی دنبال این شهید گشتم تا اطلاعاتی درباره‌اش پیدا کنم. اما متاسفانه چیز خاصی از او به دستم نرسید؛ چرا که ما بانک اطلاعاتی مُدون درباره شهیدان نداریم.

پیوند میان دفاع مقدس و دنیای امروز از راه مقاومت می‌گذرد

مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و منتقد ادبی: بعد از گذشت 30 سال میراث دفاع مقدس برای ما چه بوده است؟ دفاع مقدس هویت تازه‌ای به مردم ایران داد. با توجه به فضایی که امروز در جهان به وجود آمده و دست مستکبران رو شده است روز به روز مفهوم مقاومت در جهان نمود بیشتری می‌یابد.
به نظرم پیوند میان دفاع مقدس و دنیای امروز از راه مقاومت می‌گذرد. باید دفاع مقدس را به مفهوم مقاومت وصل کنیم.

در نهایت درد را می‌دانیم چیست و درمانش را هم می‌شناسیم؛ دوای این درد هم در داخل کشور هست.

انتهای پیام/