گزارش| نگاهی به توسعه روابط ترکیه و ازبکستان در دوره میرضیایف
امضای موافقتنامه نخجوان و عضویت ازبکستان در شورای کشورهای ترک‌زبان، توسعه مناسبات امنیتی و نظامی، تلاش ترکیه برای جذب کارگران ازبک و تداوم رشد تعاملات سیاسی و مبادلات تجاری، از نشانه‌های توسعه روابط تاشکند و آنکارا در دوره میرضیایف بوده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال ازبکستان، روابط این کشور با ترکیه فراز و فرودهای بسیاری داشته است. در دهه 1990 مناسبات دو کشور با رشد قابل توجهی در سطوح سیاسی و اقتصادی مواجه شد، اما از اوایل سال 2000 و چالش‌های جریان گولن در ازبکستان، روابط به سردی گرایید. اگرچه با سفر سال 2003 اردوغان به تاشکند انتظار می‌رفت مناسبات دو کشور بهبود یابد، اما تحولات سال 2006 در اندیجان و روندهای انزواگرایانه تاشکند، مجددا روابط دو کشور به سردی گرایید. در یک دهه آخر ریاست جمهوری کریم‌اف نیز اگرچه مناسبات اقتصادی دو کشور تا حدودی جریان داشت و دیدارهای سیاسی نیز از سوی آنکارا با جدیت پیگیری می‌شد، اما می‌توان این دوره را نیز دوره «انفعالی» روابط ازبکستان و ترکیه در نظر گرفت. با این حال به نظر می‌رسد با روی کار آمدن شوکت میرضیایف پس از مرگ کریم‌اف، روندهایی از توسعه تدریجی مناسبات دو کشور در عمق را شاهد هستیم.
گام محکم ازبکستان برای عضویت در اتحادیه کشورهای ترک‌زبان
از سال 2006 به بعد ازبکستان در هیچ یک از نشست‌های شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان شرکت نکرده بود. با این حال برگزاری ششمین اجلاس این کشورها در قرقیزستان در حاشیه برگزاری بازی‌های عشایر جهان که با شرکت شوکت میرضیایف، به عنوان یک مهمان افتخاری صورت گرفت، نشانه‌هایی از تحول در مناسبات سنتی ترکیه و ازبکستان مشاهده شد. در آن نشست از چهار جمهوری ترک‌زبان آسیای مرکزی تنها ترکمنستان حضور نداشت. در این زمان نخستین زمزمه‌ها از عضویت ازبکستان مطرح شد.
حضور میرضیایف در نشست سران اتحادیه کشورهای ترک زبان
اجلاس هفتم این اتحادیه قرار است در ماه اکتبر سال جاری در باکو برگزار شود. پیش‌تر نیز چاوش‌اوغلو اعلام کرده بود که ازبکستان خواهان عضویت در این سازمان است. اما خبر نهایی روز گذشته زمانی اعلام شد که رسانه‌های ازبک خبر دادند شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان قرارداد «نخجوان» را که در حقیقت بیانیه شکل‌گیری شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان است را امضا کرده و آن را جهت تصویب به مجلس سنای این کشور ارسال کرده است. به نظر می‌رسد با شرکت میرضیایف در نشست آتی و بررسی عضویت ازبکستان در دبیرخانه این اتحادیه، سومین جمهوری آسیای مرکزی (پس از قزاقستان و قرقیزستان) نیز به عضویت آن در آید.
توسعه همکاری‌ها و مناسبات نظامی و امنیتی
یکی از حوزه‌های دیگری که از سال 2016 به بعد در روابط ازبکستان و ترکیه مورد توجه قرار گرفته است، رشد ملموس مناسبات نظامی و امنیتی است. سفر نورالدین جانیکلی، وزیر دفاع ترکیه به ازبکستان و دیدار وی با میرضیایف در نخستین ماه‌های ریاست‌جمهوری وی، نشان از توجه ویژه ترکیه به این حوزه دارد. در آن سفر که در جولای 2017 صورت گرفت، دو کشور تفاهم‌نامه همکاری‌های نظامی و امنیتی به امضا رساندند. مساله آموزش‌های نظامی و همکاری انستیتوهای آموزشی و تحقیقاتی دو کشور یکی از کلیدی‌ترین حوزه‌های این تفاهم‌نامه بود.
تصویر پخش شده در تلویزیون ازبکستان از خودروهای زرهی تحویل داده شده توسط ترکیه
در کنار این موضوع، مساله واردات تسلیحات و تولید مشترک تجهیزات نظامی نیز مورد توجه دو کشور قرار گرفته است. در جریان نخستین سفر رسمی میرضیایف به آنکارا، قراردادهای نظامی و تسلیحاتی مورد توجه دو کشور قرار گرفت. در اکتبر سال 2017 قراردادی میان شرکت «نورال ماکینا» ترکیه با شرکت «اوز اوتو» ازبکستان به امضا رسید که طی آن 1000 خودروی زرهی تاکتیکی «اجر یالچین» که به زبان انگلیسی «دراگون» یا اژدها نامیده می‌شود، در ازبکستان تولید شود. این قرارداد همچنین شامل صادرات این خودروی تاکتیکی به کشورهای ثالث، احتمالا در آسیای مرکزی نیز می‌شد. بدین ترتیب ازبکستان در گام نخست به دنبال تبدیل شدن به مرجع صادرات تجهیزات زرهی در آسیای مرکزی با کمک ترکیه است. این در حالی است که در همین مدت چندین خودروی زرهی از مدل‌های دیگر از ترکیه به ازبکستان صادر شده و در قراردادهای تسلیحاتی سال 2018 این کشور نیز سفارش تعدادی از موتورهای دیزل از آنکارا به چشم می‌خورد.
این در حالی است که مانورهای مشترک نظامی نیز در دستور کار دو کشور قرار گرفته است. در آوریل 2019 رزمایش مشترکی میان نیروهای نظامی ازبکستان، ترکیه و با حضور نیروهای پاکستان برگزار شد.
خیز ترکیه برای جذب کارگران ازبک
یکی از موضوعات مورد توجه ترکیه طی چند سال اخیر دست‌یابی به مزیت‌های سیاسی و اقتصادی جذب کارگران مهاجر آسیای مرکزی بوده است. طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شمار قابل توجهی از کارگران مهاجر به صورت فصلی به روسیه مهاجرت می‌کنند. ازبک‌ها بیشترین شمار این کارگران در روسیه را تشکیل می‌دهند. در همین راستا اعطای تسهیلاتی همچون بسط رژیم لغو روادید به 90 روز در هر 6 ماه برای شهروندان ازبک، کاهش قیمت مجوز کار و تقویت اشتراکات فرهنگی در سطح عمومی از سوی آنکارا صورت گرفته است. بر اساس گزارش وزارت کشور ترکیه، شهروندان ازبکستان در میان 10 کشور نخست دریافت‌کننده مجوزهای کاری در این کشور بوده‌اند. همچنین شهروندان ازبکستان در لیست 5 کشوری هستند که بیشترین مهاجرت غیرقانونی را به ترکیه داشته‌اند.
تسریع روند مهاجرت کارگران آسیای مرکزی به ترکیه هم‌زمان به ظهور دو فاکتور مهم دیگر صورت گرفته است. نخست، کاهش ارزش روبل در پی تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده علیه روسیه در پی تشدید بحران اوکراین از سال 2014. و دوم، جریان امنیتی و سیاسی علیه کارگرانِ مسلمانِ آسیای مرکزی در روسیه و دیگر کشورها در پی تحرکات تروریستی داعش و عملیات صورت گرفته توسط اعضای ازبک این گروه‌ها. ترکیه با هدف پوشش این دو نقطه ضعف جدید روسیه در کنار مساله سنتی بهره‌برداری سیاسی از مساله کارگران توسط مسکو، تلاش‌های برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای جذب کارگران ازبک صورت داده است.
تداوم روند رشد مناسبات سیاسی و مبادلات تجاری
این اقدامات در حالی صورت می‌گیرد که روند مناسبات سیاسی و مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری میان ترکیه و ازبکستان از سال 2016 به بعد با یک رشد تدریجی مواجه بوده است. دیدارهای سیاسی در سطوح روسای جمهور، وزرای امورخارجه و دیگر مقامات عالی‌رتبه به صورت منظم انجام شده و تنش‌های سیاسی ناشی از مسائلی نظیر جریان گولن (مشابه آنچه در قرقیزستان وجود دارد) نیز به حداقل رسیده است.
در حوزه مناسبات تجاری دو کشور با شدت بیشتری به پیش رفته‌اند. در سال 2018 بود که مقامات ترکیه اعلام کردند حجم مبادلات تجاری دو کشور با ثبت رکوردی تازه از مرز 2 میلیارد دلار نیز عبور کرده است. این در حالی است که در دیدار اردوغان با میرضیایف، دو طرف از هدف‌گذاری رشد مبادلات تجاری به 5 میلیارد دلار خبر دادند. همچنین اخیرا اعلام شد حجم سرمایه گذاری‌های ترکیه در ازبکستان بیش از 4.7 درصد رشد داشته است.
انتهای پیام/
