آیا استخراج آب ژرف در استان اصفهان راهکار حل مشکلات خشکسالی است؟

 به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، به اعتقاد برخی کارشناسان میلیاردها مترمکعب آب در اعماق زمین از جمله در بخش‌هایی از فلات مرکزی ایران ذخیره شده است که با حفر چاه عمیق برای دستیابی به آب ژرف در استان سیستان و بلوچستان، اصفهان را کاندیدای خوبی برای حفر دومین چاه ژرف در کشور عنوان می‌کنند.

برای بررسی عمیق‌تر این موضوع به سراغ کارشناسان این حوزه رفتیم.

آب ژرف موضوع پیچیده‌ای است

مدیر دفتر برنامه‌ریزی آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان، در پاسخ به اینکه آیا امکان استحصال آب‌های ژرف در استان وجود دارد یا خیر اظهار داشت: وزارت نیرو از چند سال پیش درگیر موضوع آب‌های ژرف شده و قرار بود با مشارکت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اقداماتی در این خصوص انجام شود که این معاونت به صورت جداگانه در سیستان و بلوچستان اقدامات اکتشافی انجام داد و نتایجی نیز در رسانه‌ها منتشر شد که البته همان زمان شبهاتی به آن وارد شد.

به گفته بابک ابراهیمی، این اقدام در نهایت به صورت تکنیکی که بتوان در همه نقاط کشور از آن استفاده کرد درنیامده است.

وی ادامه داد: زمانی که محسن مهرعلیزاده استاندار اصفهان بود تمایل داشت این کار به طور مستقل در استان اصفهان نیز انجام شود و ما به‌عنوان شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با مشاوری که در سیستان و بلوچستان کار می‌کرد وارد مذاکره شدیم تا شرایط اصفهان را بررسی کند، اما در همان زمان وزیر نیرو در نامه‌ای به وزیر کشور استانداران را از ورود مستقل به این موضوع استراتژیک منع کرد و تنها وزارت نیرو آن هم در رده ستاد در حال مطالعه درباره آب‌های ژرف است.

به گفته مدیر دفتر برنامه‌ریزی آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در این مطالعات کشور به چند بخش تقسیم شده که این موضوع بیشتر به فلات میانی و شرق کشور برمی‌گردد و اقداماتی نیز با همکاری مشاور روسی در حال انجام است که البته نتایج آن منتشر نشده است.

وی آب ژرف را موضوع پیچیده‌ای دانست و گفت: انواع آب‌های مختلف مانند آب‌های گسلی، کارستی و درزی و شکافدار را تحت عنوان کلی آب‌های ژرف دسته‌بندی می‌کنند در حالی که اینها با هم متفاوت است. برای مثال آب‌های فسیلی تجدیدپذیر نیستند و مانند عربستان و لیبی، چند صباحی از آن استفاده می‌کنند و از بین می‌رود.

ابراهیمی با بیان اینکه با این تفاسیر در استان اصفهان مجوز مطالعه ندادیم و وضعیت آب‌های ژرف در استان چندان شناخته‌شده نیست، تصریح کرد: مطمئن هستیم که صحبت‌ها درباره اینکه زیر زمین دریای آب است و چند ده یا چند صد سال آب استان را تأمین می‌کند گزافه‌گویی است، اما برای اظهارنظر دقیق نیاز به مطالعاتی تحت عنوان آب ژرف داریم که تا کنون انجام نشده است.

وی در پاسخ به اینکه آیا در کشورهای توسعه‌یافته سابقه استحصال آب ژرف وجود دارد، بیان کرد: کشورهای پرآب به سراغ این موضوع نمی‌روند و کشورهای کم‌آب روی این موضوع سرمایه‌گذاری کرده‌اند. به هر حال احتمال اینکه آب‌هایی در اعماق و تحت عنوان آب تجدیدپذیر وجود داشته باشد، هست اما اینکه کیفیت آن چطور است مشخص نیست.

مطالعه‌ای درباره آب‌های ژرف در استان انجام نشده است

به گفته مدیر دفتر برنامه‌ریزی آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، به موازات بحث درباره آب‌های ژرف بحث دیگری مطرح شده مبنی بر اینکه درست است که آب‌های ژرف در عمق زمین قرار دارد اما از طریق شکاف‌ها و گسل‌های عمیق از ارتفاعات تغذیه شده و این درزها آب را کانالیزه کرده و این آب از زیر زمین اصفهان خارج شده و در منطقه دیگری تخلیه می‌شود، اما اینها در حد حرف است و اثبات آن سخت بوده و ابعاد مطالعات باید خیلی زیاد باشد.

وی خاطرنشان کرد: افرادی که در این خصوص صحبت می‌کنند تأکید دارند که این آب تجدیدپذیر بوده و در حال حاضر از استان خارج می‌شود و در دریای عمان و خلیج‌فارس تخلیه می‌شود اما نمی‌توان با قاطعیت درباره آن حرف زد و وجود این گسل‌ها در حد گمانه‌زنی است و نیاز به مطالعه دارد. اینکه بگویند فلان مقدار آب زیر زمین وجود دارد و تنها باید بودجه اختصاص داده و چاه بزنیم تا این‌قدر آب استحصال کنیم، اصلاً چنین ارقامی هیچ‌جا وجود ندارد و چنین مطالعه‌ای هم انجام نشده است.

ابراهیمی مطالعات ژئوفیزیک را نیازمند صرف هزینه بالا دانست و اظهار داشت: حفاری چاه‌های شناسایی که عمقی بین 700 تا 1000 در نقاطی که فکر می‌کنیم آب وجود دارد نیز هزینه زیادی می‌برد و تازه شاید یکی از آنها به آب برخورد کند تا سپس با نصب تجهیزات و پمپ این آب را از عمق هزار متری به سطح زمین بیاوریم و کیفیت آن هم مهم است. همچنین مشخص نیست این چاه چند سال به ما آب می‌دهد.

وی با اشاره به ادعای دست‌اندرکاران استحصال آب ژرف در سیستان و بلوچستان مبنی بر اینکه مخزن آب کشف‌شده آن‌قدر بزرگ است که تا 2 هزار سال آب منطقه را تأمین می‌کند، گفت: اینها حرف‌های چندان مستندی نیست و نمی‌توان خیلی روی آن حساب باز کرد. نتایج این کار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سیستان در همان زمان بازتاب زیادی در رسانه‌ها یافت اما زمانی که دستگاه‌های علمی‌تر ورود کردند سر و صداها خوابید.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه منابع آبی استان اصفهان کمتر از میزان مصرف است، تأمین آب از منابع دیگر و خارج از استان را فرآیندی سخت و پرهزینه دانست و اصلاح الگوی مصرف خانگی و کشاورزی و افزایش بهره‌وری را راه‌حل رفع مشکل خشکسالی در استان اصفهان ذکر کرد که هزینه آن از طر‌ح‌های تأمین آب کمتر است، گرچه باید روی این راه‌حل ‌نیز کار کرد.

آب ژرف تجدیدناپذیر است

رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره‌کل محیط زیست استان اصفهان نیز در این خصوص به تسنیم گفت: بحث دستیابی به آب‌های ژرف در استان اصفهان چندان مطرح نیست چون این آب‌ها بیشتر در مناطق شمالی و جنوبی کشور وجود دارد. البته مطالعه در این خصوص در حیطه وزارت نیرو و شرکت آب ‌منطقه‌ای است، اما این آب‌ها در عمق 500 تا 3000 متری زمین قرار دارد و منشأ آنها نیز فسیلی یا گسلی است که چرخه افقی یا عمودی دارد.

حمیرا صفی‌قلی با تأکید بر تجدیدناپذیر بودن آب‌های ژرف افزود: به همین دلیل این آب‌ها جزو منابع استراتژیک هستند و تنها در زمان اضطرار باید از آنها استفاده شود.

به گفته وی آب‌های ژرف مانند سایر منابع آبی اکوسیستم دارند و چرخش آب است که این اکوسیستم را حفظ می‌کند تا تبادل حرارت و تبادل مواد غذایی در این چرخه انجام شود. در واقع اگر از آب‌های ژرف بهره‌برداری شود باید وضعیت آن رصد گردد تا مطمئن شویم این چرخش تداوم دارد.

رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره‌کل محیط زیست استان اصفهان آلودگی به مواد نفتی یا مواد فرسایش‌یافته و هچنین گردوغبار را از مشکلات منابع آب زیرزمینی دانست.

وی البته تأکید کرد که این صحبت‌ها در حد تئوری است و کار تجربی در زمینه آب‌های ژرف یا فسیلی در ایران به عمل نیامده است.

صفی‌قلی با بیان اینکه آب‌های ژرف در اثر فرآیندهای فسیلی و یا رها شدن از ذخیره گسل‌ها به وجود می‌آیند، آب‌های ژرف را نوعی آبخوان عمیق دانست که پس از برداشت، جبران آنها برای طبیعت ممکن نیست.

وی در پاسخ به اینکه آیا برداشت آب ژرف می‌تواند مشکلاتی مانند فرونشست زمین را در پی داشته باشد، گفت: فرونشست مربوط به برداشت آبخوان‌های زیرسطحی و چاه‌های کشاورزی با عمق 50 تا 300 متر است، اما استحصال آب‌های ژرف نیاز به صرف هزینه بسیار بالاتر و رفتن به عمق بسیار بیشتری دارد.

رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره‌کل محیط زیست استان اصفهان خاطرنشان کرد: ترجیح محیط زیست این است که تا جایی که امکان دارد به منابع بکر دست زده نشود، اما در خصوص مسائل استراتژیک افرادی که ذی‌صلاح هستند باید اظهارنظر کنند.

برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست نیز رفتیم.

آب ژرف در حکم ستون‌های یک خانه است

وی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان، درباره استفاده از آب ژرف اظهار داشت: افرادی که چنین اظهارنظرهایی می‌کنند ندانسته باعث از بین رفتن منابع آبی کشور شده و اگر الفبای موضوع آب را می‌دانستند چنین اظهارنظرهایی نمی‌کردند.

کهرم آوردن آب‌های ژرف یا فسیلی به سطح از اعماق بسیار زیاد را مستلزم صرف هزینه هنگفت دانست و افزود: این در حالی است که هم‌اکنون استخراج آب از عمق 350 متری هم هزینه بالایی دارد و برای رسیدن به آب ژرف باید تا عمق 700 تا هزار متری پایین رفت که هزینه آن بسیار بیشتر می‌شود.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه در ریه انسان مقدار زیادی هوا وجود دارد که 5 درصد آن هیچ‌گاه نباید از ریه خارج شود مگر زمانی که انسان در حال غرق شدن باشد، ادامه داد: همین الان که از آب‌های ژرف استفاده نمی‌کنیم با دو پدیده مواجه هستیم؛ یکی فرونشست دشت‌ها که از چند سانتی‌متر تا چند متر ایجاد شده و نیمی از دشت‌های ایران فرونشسته است و دیگری فروچاله که در منطقه‌ای به طول 80 متر در عرض 20 متر و با عمق 5-6 متر اتفاق افتاده است، وای به حال اینکه از آب ژرف نیز استفاده کنیم.

وی آب ژرف را مانند ستون‌های یک خانه دانست که با برداشتن آنها خانه فرو می‌ریزد و بنابراین نباید به آب‌های ژرف دست بزنیم.

به گفته کهرم صحرای سینا یکی از خشک‌ترین مناطق جهان است که در زیر آن آب فسیلی وجود دارد، اما به دلیل هزینه بالا و تبعات زیست‌محیطی هیچ‌گاه درباره برداشت این آب صحبت نشده است.

وی در پاسخ به اینکه آیا مطالعه‌ای درباره وجود آب ژرف در استان اصفهان صورت گرفته تصریح کرد: تا جایی که می‌دانم خیر؛ اگر هم انجام شده باشد به صورت محدود و منطقه‌ای بوده است، مثلاً در بخشی از منطقه لنجان آب ژرف وجود دارد. در واقع از ساختار طبقاتی زمین‌شناسی به وجود آب ژرف پی می‌برند و این آب‌ها بیشتر در خُلل و فُرج سنگ‌ها وجود دارد و این‌طور نیست که زیر زمین دریاچه باشد. باید آن‌قدر پایین بروند تا متوجه شوند آب وجود دارد یا خیر و بعد آب را با هوادهی جمع کنند و با پمپ‌گذاری به سطح منتقل کنند.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه در ایران حدود 90 تا 92 درصد آب در بخش کشاورزی، 5 درصد در صنعت و حدود 2 تا 3 درصد در بخش شرب مصرف می‌شود، مدیریت مصرف آب در کشاورزی را راه‌حل رفع مشکل خشکسالی دانست و اضافه کرد: در کشاورزی باید از روش‌های آبیاری قطره‌ای، بارانی و مه‌پاش استفاده کنیم که هم‌اکنون در اروپا و آمریکا انجام می‌شود و با این کار آب به همه می‌رسد.

وی مرتع‌کاری را دومین راه نجات از معضل خشکسالی دانست و تأکید کرد وقتی روی زمین خشک بارندگی می‌شود آب به عمق زمین فرو نمی‌رود، بنابراین باید پوشش گیاهی ایجاد کرد تا آب به عمق زمین نفوذ کرده و سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه شود، آن وقت می‌توانیم با حفر چاه از این آب استفاده کنیم.

گزارش از مریم سادات سجادی

انتهای پیام/