دفتر مطالعات تئاتر| مجله‌ای در قامت کتاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، بهزاد آقاجمالی، از فعالان دانشگاهی در حوزه تئاتر است که در زمان دانشجویی در دانشگاه هنر تهران فعالیت ویژه‌ای در انتشار مجلات تخصصی دانشگاهی داشت. مجله «کنش» که تنها چهار شماره آن با نوشتاری از نویسندگان شاخص تئاتر آن روز از جمله رضا سرور و علی‌اکبر علیزاد با حضور جمعی از دانشجویان دانشگاه هنر تهران منتشر شد، فرصتی برای بررسی علمی تئاتر و فاصله گرفتن از نقد نمایش به سمت نظریه‌های اجرا بود. مجله «کنش» اتفاق موفقی بود که در ابتدای دهه 90 شمسی به یکی از مجلات موفق دانشجویی بدل شد.

فاصله گرفتن آقاجمالی از تئاتر منجر به یک سکته زمانی می‌شود تا آنکه او در کسوت یکی از اساتید دانشگاه هنر تهران بازگشت موفقی رقم می‌زند. مجله «زیباشناخت» که پیشتر در گزارشی بدان پرداخته شده، از دستاوردهای آقاجمالی با همکاری کامران سپهران، از اساتید جوان دانشگاه هنر تهران است. مجله «زیباشناخت» یکی مجله علمی با موضوعیت زیبایی‌شناسی در گرایش‌های مختلف هنری است که تاکنون دو شماره از آن منتشر شده است و قرار است شماره تازه آن نیز به زودی منتشر شود.

موفقیت علمی مجله «زیباشناخت» به نحوی بود که در جابه‌جایی‌های شهرام کرمی در اداره کل هنرهای نمایشی خبرهایی از تغییرات عمده در مجله نمایش به گوش می‌رسید و به نظر می‌آمد بهزاد آقاجمالی می‌تواند با تیمی جوان جایگزین حضور یک دهه‌ای بهزاد قادری در مجله نمایش باشد، مجله‌ای که در ساختار و نوع نشر با انتقادات بسیار مواجه بود. هر چند مهرداد رایانی مخصوص تصمیم می‌گیرد بهزاد قادری را برای شش شماره - تاکنون دو شماره منتشر شده است - حفظ کند.

اما بهزاد آقاجمالی با حمایت میلاد نیک‌آبادی - که پس از بازگشایی دفتر تئاتر دانشگاهی در آنجا مستقر می‌شود - مجله‌ای تازه منتشر می‌کند که بیش از آنکه شباهتی به مجلات مرسوم داشته باشد، شبیه به کتاب‌هایی است که در انگلیسی از واژه Companion برای آن استفاده می‌شود. انتشاراتی چون کمبریج، راتلج، آکسفورد و ... برای هر موضوع یا شخصیت ویژه‌ای، با انتخاب یک Editor به عنوان دبیر کتاب، مجموع مقالاتی مرتبط با موضوع منتشر می‌کند. این کتاب‌ها به سبب تکثر آرا به منابع مهمی برای مطالعه موضوعات ویژه بدل شده است.

نویسندگانی چون تری ایگلتون - که در ایران محبوبیت بسیاری دارد - نیز همواره اقدام به انتشار کتاب‌هایی می‌کنند که مجموع مقالاتی بر پایه یک موضوع خاص است و این کتاب‌ها با 10 تا 20 عنوان مقاله از نویسندگان مختلف مسیری برای جستجوی یک عنوان خاص، به خصوص در حوزه ادبیات، نقد ادبی، فلسفه، زیبایی‌شناسی و هنر تبدیل می‌شوند.

مجله تازه‌منتشر شده آقاجمالی «دفتر مطالعات تئاتر» نام دارد که در شماره نخست آن 14 مقاله منتشر شده است که از این تعداد 12 مقاله ترجمه و دو مقاله تألیفی است. دو مقاله تألیفی نیز یادداشت‌هایی بر دو کتاب تازه انتشار یافته‌ای است که از قضا این دو کتاب نیز ترجمه‌‌ای هستند. در مقاله نخست رضا سرور به سراغ نقد تئاتر در ابتدای سده 1900 میلادی در انگلستان رفته است و مقاله‌ای با عنوان «نظریه تئاتر در قرن بیستم: 1900-1914» به قلم ماروین کارلسون ترجمه کرده است. این مقاله با اشاره به نظریات اجرایی آرتور سیمونز، ادوارد کریگ، ویلیام باتلر ییتز در کنار شخصیت‌هایی چون آپیا، سینگ و هنری آرتور جونز، تصویری از تضارب آرا در تئاتر انگلستان را عیان می‌کند. مقاله دورانی را به تصویر می‌کشد که رومانتیسیم رو به افول است و سمبولیسم و رئالیسم در تئاتر انگلستان قوت می‌گیرد، نگاه‌های انتقادی به مفهوم بازیگر شکل گرفته است و اجزای اجرا از جمله دکور، نور و اسبابی چون عروسک با جدیت نگریسته می‌شود. در مقاله همچنین از تغییر رویه کارگردانان انگلیسی از نمایش‌های متن‌محور به سوی اجرامحوری گفته می‌‌شود و تشان داده می‌شود منتقدان و نظریه‌پردازان تئاتر به چه نحوی نگاه‌های نو به تئاتر استخوان‌دار انگلستان وارد کرده‌اند.

پنجمین مقاله این شماره به ترجمه صالح نجفی، «سروصدای بیرون: درباره ایبسن» نوشته سایمون کریچلی است. کریچلی ،‌فیلسوف سرشناس انگلیسی در این مقاله نگاهی به مجموعه آثار ایبسن، نمایشنامه‌نویس نروژی انداخته است و آنها را از منظر اجتماعی و ساختار جامعه نروژ زمانه ایبسن بررسی کرده است. او با بررسی اصواتی که در نمایشنامه‌های ایبسن می‌شنود به کلیتی از تیپولوژی شخصیت‌های آثار ایبسن دست می‌یابد.

ششمین مقاله این مجله نیز به لویی آلتوسر، فیلسوف چپ‌گرای مشهور فرانسوی اختصاص دارد. فرید دبیرمقدم مقاله «پیکولو تئاترو: برتولاتزی و برشت» این فیلسوف را ترجمه کرده است. پیکولو تئاترو تئاتری است که با همت جورجو استره‌لر در شهر میلان تأسیس شد. آلتوسر با اشاره به تماشای اجرایی از این گروه تئاتری، نگاهی ماتریالیستی به اجرای «میلان ما» به قلم برتولاتزی انداخته است و با توجه به نقدهای پاریسی - که مورد انتقادی آلتوسر است - نگاهی متفاوت به این اجرا داشته است.  

دومین مقاله این شماره به نوشته‌ای از هانس تیس‌لمان و به ترجمه «نریمان افشاری» اختصاص دارد. عنوان مقاله «ناسازگاری دیرین نظریه فلسفی و تراژدی» است که شباهت بسیاری به کتاب «فلسفه تراژدی» جولیان یانگ دارد. در این مقاله اصطلاحات محبوب ارسطویی از منظر فلسفه مورد مداقه قرار گرفته است. نویسنده با مطرح کردن نظرگاه ارسطو و افلاطون نسبت به هنر تئاتر، از فاصله‌گیری فلسفه با ماهیت تئاتر می‌گوید و تلاش می‌کند آن را از منظر فلسفه بازخوانی کند. این مقاله همچنین نشان می‌دهد چرا تئاتر همواره برای نهادهایی چون دین یا سیاست به عنوان یک ناسازگاری مطرح شده است.

«مکان تراژیک: مسأله مکان در تراژدی یونان باستان» به قلم دیوید یانسنس و ترجمه بهزاد آقاجمالی و نسترن فتحی مقاله‌ای است که همانند مقاله پیشین تمرکز خود را بر تراژدی قرار داده است. در این مقاله نویسنده تلاش کرده است نگاهی پدیدارشناختی به مسأله مکان در تراژدی‌های یونانی داشته باشد. نویسنده با یافتن ارجاعات مختلف در متون تراژدی به رابطه آن با مسائلی چون سیاست، باور دینی و امور اجتماعی پرداخته است.

«فیلوکتتس: کمان و زخم» به قلم ادموند ویلسون و ترجمه عرفان خلاقی باز نگاهی به تئاتر یونان است و به متن فیلوکتتس سوفکلس می‌پردازد و به بازخوانی این اسطوره یونانی می‌پردازد. فیلوکتتس یک تراژدی متأثر از اسطوره‌شناسی یونان است که طی آن هراکلس قبل از مرگ تیر و کمان خود را به فیلوکتتس می‌دهد. در راه عزیمت به تروا، ماری او را می‌گزذ و زخمی می‌شود و اودوسئوس او را در جزیره لمنوس رها می‌کند؛ اما زمانی که خبر داده می‌شود که بدون تیر و کمان هراکلس شکست دادن تروا ممکن نیست، او را بازمی‌گرداند و او پاریس را با تیر خود می‌کشد.

نوید آیینی در این شماره مصاحبه‌ای از ژان پل سارتر پس از اجرای نمایشنامه «دست‌های آلوده» را ترجمه کرده است. این مصاحبه گزیده‌ای از پرسش و پاسخ‌هایی است که فیلسوف فرانسوی در مقابل خبرنگاران ادا کرده است. از نکات قابل‌توجه این مصاحبه حجم پرسش‌های تخصصی و پاسخ‌های عاری از احساسات سارتر است. این مصاحبه جذاب دایره وسیعی از انتقادات به مارکسیسم در دهه شصت تا نقد جهان نمایش یونانی را در برمی‌گیرد و چشم‌اندازی از نگاه تئاتری سارتر را آشکار می‌کند.

معین محب‌علیان به سراغ اریک بنتلی، نویسنده شهیر انگلیسی رفته است و از او مقاله «له و علیه تئاتر سیاسی» را ترجمه کرده است. این مقاله نگاهی تاریخی-فلسفی به رابطه سیاست و تئاتر دارد و این موضوع را همانند بسیاری از نوشتارهای مشابه از زمانه افلاطون آغاز می‌کند و با دستمایه قرار دادن آثاری از شکسپیر، برشت و ... به نقش تئاتر سیاسی در زمانه خود می‌پردازد.

محمدرضا خاکی برخلاف رویه ابتدایی مجله، مقاله‌ای با عنوان «فضا، زمان و کنش در تئاتر» به قلم پاتریس پاوی ترجمه کرده است که نگاهی ساختارگرایانه به رابطه این سه جز تئاتری در یک اجرا دارد. این مقاله برخلاف فرایندی فلسفی دیگر مقالات، با دستمایه‌ قرار دادن نظریات اجرا،  به دستور عملی برای کارگردانان برای شناخت انواع فضا در تئاتر بدل شده است. این رویه نظریه اجرا در مقاله «سیاست‌های تملک فضا» به قلم اریکا فیشر لیخت و ترجمه مهسا شیدانی ادامه پیدا می‌کند. این مقاله اشاره به خروج گروه‌های تئاتری از سالن‌های مرسوم تئاتری دارد و از تبدیل شدن هر فضایی به مکان دراماتیک می‌پردازد.

محمد منعم مقاله «حضور و انتقام نوشتار از آن» به قلم الینور فیوکس را ترجمه کرده است که نقدی بر تئاتر پس از ژاک دریدا است. این مقاله با در نظر گرفتن نگاه خاص دریدا به متن و بهره‌گیری مفهوم حضور در اندیشه دریدا نگاهی به وضعیت تئاتر و نوشتار آن دارد.

«آزمایشگاه غریزه» به قلم یوجینو باربا و ترجمه حسن جزءجوادی دیگر مقاله‌ای است که در واقع متن سخنرانی باربا، کارگردان شهیر ایتالیایی  در زمان دکترای افتخاریش در از آکادمی موسیقی و هنرهای اجرایی یاناچک است.

دو مقاله نهایی این مجله نیز به نگاهی به کتاب «تئاتر ایده‌ها» اثر مارتین پوشنر به قلم حامد اصغرزاده و «مطالعات تئاتر و اجرا» اثر اریکا فیشر لیخت به قلم شیدا ماهان است.

شماره نخست مجله «دفتر مطالعات تئاتر» به همت اداره کل هنرهای نمایشی با قیمت 18هزار تومان در کتابفروشی‌های سراسر کشور عرضه شده است.

انتهای پیام/