یادداشت تسنیم|روابط ترکیه و آمریکا و تصمیمات اردوغان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ در هفته‌ها و ماه‌های اخیر٬ شاهد افزایش جدی تنش و اختلافات سیاسی و اقتصادی بین آمریکا و ترکیه بوده‌ایم و این اختلافات با وجود مذاکرات و گفت‌وگوهای بسیار٬ همچنان پابرجا مانده‌اند.

اگر چه آمریکا٬ موضوع خرید سامانه موشکی اس 400 از روسیه را به عنوان بزرگ‌ترین نگرانی و گلایه خود از ترکیه مطرح کرده، اما همه می‌دانند که مساله فقط موشک و نزدیک شدن ترکیه به روسیه نیست.

بلکه واقعیت این است که در معادلات فکری و سیاسی تیم دونالد ترامپ٬ ترکیه برای آمریکا جایگاه قبلی را ندارد و تغییراتی در سیاست‌های آمریکا در مطنقه روی داده که تا حد زیادی به ضرر ترکیه تمام شده و تا حدودی به نفع عربستان سعودی٬ امارات متحده عربی و مصر پیش رفته است.

بسیاری از دیدگاه‌های اسلام‌گرایانه حکومت برآمده از حزب عدالت و توسعه در مسائل مرتبط  با خارومیانه و به ویژه بهار عربی و سوریه٬ انطباقی با خواسته‌های آمریکا ندارد.

ریشه‌های تفکر ضدآمریکایی در ترکیه

تفکر ضدآمریکایی در ترکیه٬ یک تفکر تازه و جدید نیست و در دهه‌های اخیر٬ همواره سه جریان مهم در ترکیه٬ مخالف گرایش به آمریکا و مخالف کلی سیاست‌های امپریالیستی و مداخله‌گرایانه آمریکا در جهان و منطقه بوده‌اند:

گروه نخست شامل انواع و اقسام گروه‌های چپ‌گرای ترکیه است که طیف‌های مختلفی را در برمی‌گیرد و در این طیف‌ها از سوسیال دموکرات منعطف و لیبرال تا کمالیست چپ٬ کمونیست دوآتشه استالینیست و دیگر گرایش‌های چپی و کمونیستی وجود دارد.

گروه دوم نیز طیف گسترده‌ای از اسلام‌گرایان و اندیشمندان و فعالان سیاسی اسلام‌گرای ترکیه است که اگر چه آنان نیز طیف‌های متنوع و متکثری دارند، اما اشتراک نظر گروه‌های اسلامی مخالف آمریکا در مسائل مختلف٬ بسیاری بیشتر از همفکری بین نیروهای چپ است. 

چپ‌های ترکیه بر اساس سنت سیاسی و فلسفی چپ بین‌الملل٬ به خاطر اعتقاد به اندیشه‌های سیوسیالیستی٬ مارکسیستی٬ ضدیت با سرمایه‌داری و مبانی فلسفی – اقتصادی قدرت آمریکا٬ با این کشور مخالف هستند، اما محافظه‌کاران ترکیه‌ای٬ بر اساس سنت فکری شرقی و دینی خود٬ حمایت آمریکا از اسراییل در ماجرای اشغال فلسطین٬ ظلم و ستم به کشورهای مسلمان و مداخله در کشورهای اسلامی و ترویج تفکر غرب‌گرایانه را به عنوان مهم‌ترین مبانی فکری ضدیت خود با آمریکا٬ حفظ کرده‌اند.

گروه سومی نیز وجود دارد که البته می‌توانند در عین حال٬ در یکی از دو گروه اول و دوم نیز جای بگیرند. به این معنی که در ترکیه٬ هم می‌توان ملی‌گرای اسلامی یافت و هم ملی‌گرای چپ که نقطه مشترک آنها٬ مخالفت با آمریکا باشد.

آیا اردوغان می‌تواند به تنهایی تصمیم بگیرد؟

بسیاری از منتقدین اردوغان به ویژه سران و اندیشمندان حزب جمهوری خلق٬ معتقدند که پس از رفراندوم اخیر و تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی٬ رجب طیب اردوغان در مقام رئیس٬ قدرت را به صورت کامل و یک قبضه در ید اختیار خود گرفته و یک رژیم تک‌نفره بنیاد نهاده است که در آن٬ نه کابینه و نه پارلمان و نه هیچکدام از نهادهای قضایی و حقوقی کشور٬ نمی‌توانند در برابر تصمیمات شخص رئیس٬ کاری انجام دهند و یا مانعی بر سر راه او به وجود بیاورند.

نگاهی به وضعیت دستگاه قضای ترکیه و همچنین موقعیت پارلمان تحت اختیار ائتلاف جمهور٬ نشان می‌دهد این انتقادها چندان بیراه نیست، اما واقعیت این است که رجب طیب اردوغان٬ هر اندازه که قدرتمند هم باشد و هر اندازه که بزرگان حزب او در برابر نظرات رهبرشان سکوت کنند٬ باز هم نمی‌تواند به تنهایی در مورد رویکرد کشورش به آمریکا تصمیم بیگرد.

او ناچار است علاوه بر نظرات طیف گسترده مخالفین٬ نظرات صاحبان سرمایه٬ روسای بانک‌ها و وضعیت بازراهای کشورش را نیز در نظر بگیرد. در نتیجه ممکن است اردوغان در سخنرانی‌های مبتنی بر هدف مصرف داخلی٬ قاطعانه علیه آمریکا سخنرانی کند، اما در عمل٬ نمی‌تواند به راحتی سکان را به سمت روسیه و چین چرخانده و تماماً از آمریکا و غرب جدا شود.

اساساً خود اردوغان و همراهان او٬ در کارنامه و حیات سیاسی‌شان به خاطر ضدیت بی‌پروایانه از استادشان نجم‌الدین اربکان جدا شده و از نظرات او فاصله گرفته‌اند و طبیعتاً حالا نمی‌توانند و نمی‌خواهند همان راه را بروند.

آیا ترکیه می‌تواند مانند ایران عمل کند؟

در بین تحلیل‌گران و کارشناسان سیاسی ترکیه٬ کم نیستند شمار افرادی که در مسائل مختلفی همچون ایستادگی در برابر آمریکا٬ پرونده فلسطین و خودکفایی تسلیحاتی٬ مواضع و موقعیت ایران را شایان تحسین می‌دانند و معتقدند که ضدیت آمریکا با جمهوری اسلامی ایران٬ فقط به خاطر مساله هسته‌ای نیست و ربطی به امروز و دیروز ندارد و از همان سالیان آغازین تاسیس نظام جمهوری اسلامی٬ با این نظام دشمنی و خصومت کرده است.

اما گروه قابل توجهی از متخصصین و تحلیل‌گران نزدیک به آکپارتی٬ حاضر نیستند به شکل شفاف و جسورانه٬ در این مسیر٬ مواضع ایران را ستایش کنند. چرا که آنان به خوبی می‌دانند که ترکیه و ایران در هر حال رقیب همدیگر هستند.

از این گذشته٬ ترکیه مانند ایران٬ یک کشور نفتی ثروتمند نیست٬ صاحب سابقه و تاریخچه طولانی ایستادگی در برابر آمریکا نیست و یک نظام حزبی خاص دارد که سران احزاب مخالف می‌توانند به راحتی مردم را در مخالفت با سیاست‌های دولت به خیابان‌ها بکشانند و در نتیجه این کشور در شرایط کنونی به سمت سیاست تند ضدآمریکایی نمی‌رود.

در مجموع می‌توان گفت٬ بنا به دلایل بسیار٬ ترکیه نمی‌تواند در برابر آمریکا٬ مانند جمهوری اسلامی ایران عمل کند و طرفداران چنین ایده‌ای در بین سیاست‌مداران ترکیه٬ در اقلیت هستند.

در شرایط فعلی٬ ترکیه ترجیح می‌دهد در حد امکان با آمریکا مدارا کند و اجازه ندهد تنش و اختلاف٬ از چیزی که هست٬ گسترده‌تر و ژرف‌تر شود.

محمد علی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه

انتهای پیام/