گزارش تسنیم-۲ | نقش جریان‌های دینی خارجی در قرقیزستان: عربستان سعودی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، دین اسلام یکی از فاکتورهای تأثیرگذار در جوامع آسیای مرکزی به شمار می‌رود. جمهوری قرقیزستان به دلیل فضای باز سیاسی همواره تأثیرپذیری بیشتری را در مقایسه با دیگر کشورها از جریانات اسلام‌گرایی خارجی داشته است. در دومین گزارش از بررسی جریانات دینی خارجی، به بررسی جریان‌های متأثر از دیدگاه‌ها و تحت مدیریت عربستان سعودی در این جمهوری آسیای مرکزی می‌پردازیم.

فعالیت‌های مذهبی عربستان سعودی در قرقیزستان

عربستان سعودی خود را رهبر و مرکز امت اسلامی جهان می‌داند. به گفته گریگوری کوساچ  عربستان سعودی خود را حلقه مرکزی در زنجیره امت مسلمان می‌داند و توجه اصلی آن کشور معطوف است به توسعه روابط با کشورهایی که در نظر عربستان مسلمان تلقی می‌شوند. در نگاه سعودی این کشورها آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی هستند.

پس از فروپاشی اتحاد شوروی؛  عربستان سعودی مسلمانان آسیای مرکزی را به‌عنوان مسلمانانی می‌دانست که اسلام را ازدست‌داده‌اند. حکومت سعودی ادعا می‌کند که رسالتش احیای اسلام در منطقه است. منظور سعودی از هدف این کمک احیای تفکر اسلامی مبتنی بر عقاید آل سعود بوده است.

تأثیر دینی عربستان سعودی در قرقیزستان به‌صورت ساخت مساجد، آموزش دانشجویان و فعالیت بنیادهای مختلف است.

ساخت مساجد، گروه‌های اسلامی و فعالیت بنیادهای اسلامی

آمار دقیقی از تعداد مساجد که با هزینه عربستان سعودی در قرقیزستان ساخته شده است در دست نیست. عربستان مساجد را با وساطت بنیادها و گروه‌های مختلف احداث می‌کند.

به گفته یکی از کارشناسان نهاد دولتی قرقیزستان، یکی از مهم‌ترین مراکزی که هزینه‌های ساخت مساجد در قرقیزستان را عهده‌دار شده است مجمع جهانی جوانان مسلمان به ریاست بایومی  است. بر اساس آمار غیررسمی حدود 70 درصد مساجد قرقیزستان از بودجه این مجمع و بقیه 30 درصد با هزینه‌های مردم بومی ساخته شده است.

هر سال مجمع جهانی جوانان مسلمان حدود 5 میلیون دلار را برای ساخت مراکز دینی اختصاص می‌دهد که بیش از 400 مسجد در مناطق جنوبی قرقیزستان از محل همین هزینه‌ها ساخته شده است.

بر اساس آمار رسمی سال 2012 مجمع جهانی جوانان مسلمان بیش از 300 مسجد را در جنوب قرقیزستان ساخته است. در روستاهای تپه کورگان ، چرتاق ، مانگیت شهرستان آراوان استان اوش  مساجد جدید با ظرفیت 500 الی 2000 نفر با هزینه این مجمع احداث شده است . در اواخر ماه اوت 2012 مسجد جدید در روستای تسکی کوجوکه شهرستان نواکت استان اوش  با هزینه این مجمع ساخته شد. همچنین این مجمع در نزدیکی آرامگاه سفید بولان شاه فاضل در شهرستان آلا بوکا  مسجد جدیدی با هزینه 150 هزار دلار ساخته است. در روستای قره جیقاچ شهرستان سوزاک  مسجد 4000 نفره با هزینه 100 هزار دلار ساخته شده است. با پیشنهاد خانه سالمندان شهر بیشکک نیز مسجد جدید 500 نفره توسط مجمع جهانی جوانان مسلمان در آن مجموعه ساخته خواهد شد.

در سال 2014 چند مسجد دیگر در استان‌های اوش، جلال‌آباد و چوی ساخته شد. از مبلغ 200 هزار دلار اختصاص یافته از سوی مجمع جهانی جوانان قرقیزستان نمازخانه‌ای در طبقه سوم ساختمان ریاست جمهوری دایر می‌شود.

مراکز و سازمان‌های دیگر عربستانی نیز مشغول ساخت مساجد هستند. برای نمونه، دانشگاه ام القرا  عربستان سعودی هزینه ساخت مسجد اوزگن  را اختصاص داده است و نیز با هدف تاثیرگذاری بر افکارعمومی و القای خدمت به مسلمانان، شهریه تحصیلی کودکان کم بضاعت و محروم را تقبل کرده است. نیز بنیاد بین‌المللی اسلامی برای ساخت چند مسجد در قرقیزستان به‌صورت هم‌زمان اعلام آمادگی کرده است.

همچنین فعالیت سازمان‌ها و مراکزی نظیر موسسه الحرمین ، الوقف الاسلامی ، مرکز بین‌المللی همکاری‌های اسلامی ، ابتکارات جوانان در راستای تاثیرگذاری و اعمال نفوذ رژیم سعودی در قرقیزستان مشاهده می‌شود.

در سال 2014 عربستان سعودی در ادامه سیاست های خود برای نفوذ و تاثیرگذاری در قرقیزستان از دولت آن درخواست اختصاص 4 هکتار زمین در بیشکک جهت ساخت مرکز فرهنگی اسلامی کرده است. به گفته عبدالرحمان بن سعید الجمعه سفیر وقت عربستان، طرف عربستانی تمام هزینه‌های ساخت آن را متقبل شده و این مرکز توسط هر دو طرف اداره و مدیریت خواهد شد. در عمل این‌گونه مراکز شامل مسجد، مدرسه، باشگاه ورزشی، سالن کنفرانس و سایر امکانات رفاهی است. سفیر عربستان افزود: متأسفانه در بسیاری کشورها تأسیس مرکز اسلامی بلافاصله با مسجد و تبلیغ تداعی می‌شود. ولیکن در این مرکز اسلامی دوست داریم نشان دهیم که این یک سبک زندگی است توأم با  داشتن باشگاه ورزشی، درمانگاه، مدرسه، کتابخانه و ...

حوزه آموزش

آمار دقیق در خصوص تعداد افراد اعزام شده از قرقیزستان برای کسب تعالیم دینی وهابی در عربستان سعودی در طول سال‌های پس از کسب استقلال در دست نیست. با وجود اینکه طبق قانون بسیاری از دانشجویان که به همین منوال اعزام می‌شوند باید مراتب را به ارگان‌های مربوطه اعلام کنند، ولی در عمل بسیاری از آنان با روادید توریستی اعزام شده و به ندرت از قصد خود برای ادامه تحصیل در موسسه دینی خبر می‌دهند. بر اساس آمار سال 2013 حدود 150 نفر از قرقیزستان در مراکز آموزشی عربستان سعودی مشغول به تحصیل بوده‌اند.

در سال 2014 میلادی ؛ تعداد 10 انستیتوی اسلام‌شناسی در قرقیزستان فعالیت داشت که بسیاری از آن‌ها با کمک مستقیم بنیادهای مختلف از کشورهای حوزه خلیج فارس و عربستان سعودی تأمین مالی می‌شدند. یکی از این مراکز وابسته به اداره مفتیات قرقیزستان است و بیشتر مراکز به شکل مدرسه حوزوی با برنامه درسی گسترده فعالیت دارند.

گسترده دخالت‌ها و نفوذ سعودی‌ها در قرقیزستان

   در خصوص تأثیر عربستان سعودی در قرقیزستان، در میان مردم این کشور اتفاق‌نظر ندارد. کارشناسان و عامه مردم این تأثیر را تهدیدآمیز می‌دانند.

تأثیر دینی عربستان سعودی عمدتاً از طریق ترویج عقاید سلفی گری معتدل و تندرو صورت می‌گیرد که به طبع منجر به فعال‌سازی همه گانه جریانات مختلف سلفی گری می‌شود. در طی نظرسنجی؛ کارشناسان سلفی گری را تهدیدی برای امنیت دولت دانستند. بااین‌حال عده‌ای از کارشناسان معتقدند که باید بین سلفی گری معتدل و سلفی گری تند و رادیکال فرق و تمایز گذاشت. اکثر کارشناسان هر نوع سلفی گری را بالقوه تهدیدآمیز می‌دانند و اعتقادد ارند که آن مستلزم دقت نظر و توجه جدی و کنترل نه‌ تنها از سوی قرقیزستان بلکه تمام کشورهای آسیای مرکزی است. به اعتقاد آنان  تمام جریان‌های سلفی بالقوه رادیکال هستند زیرا بر تفسیر مستقیم آیات قرآنی و پیروی از آن تأکید داشته، دعوت می‌کنند تا به دوره نیاکان صالح برگردیم و از هر لایه متأخر که به اسلام افزوده است، این دین را بزداییم. از دید آنان هر آن مسلمانی که به این دستورات عمل نکند کافر تلقی می‌شود. نمونه گویای پیامدهای گسترش چنین ایده‌ها می‌تواند گروه داعش فعال در عراق و سوریه باشد.

اختلافات پیروان سلفی گری با روحانیون محلی از معضلات جدی این کشور است. سلفی گران اعتبار روحانیون محلی را قبول ندارند و همواره با جماعت‌های دیگر وارد بحث و مناقشه می‌شوند. آنان از مسلمانان قرقیزستان می‌خواهند تا از هرگونه سنت‌های ملی صرف‌نظر کنند. آنان هیچ‌کدام از علما و مذاهب رایج در قرقیزستان را قبول ندارند و مراجع خود را شیوخ اینترنتی اهل عربستان سعودی می‌دانند.

مهم‌ترین هدف رادیکال سلفی گری تشکیل خلافت و تبدیل دولت سکولار به دولت دینی است. برای نیل به این هدف از روش‌های زور و خشونت و ترور استفاده می‌کنند.

در حال حاضر بسیاری از عقاید افراطی نه از عربستان سعودی بلکه از شهرهای روسیه مانند یکاترینبورگ، آستراخان و ...  و نیز کشور قزاقستان وارد این کشور می‌شود که سلفی گری در آن کشورها فعال‌شده و به‌تدریج شکل خشونت‌طلب به خود می‌گیرد. امروزه کسانی که به امید کسب درآمد بیشتر به  این کشورها می‌روند در مساجد سلفی آن کشورها شستشوی مغزی می‌شوند. گروه‌های افراطی به مهاجران کاری در ثبت مدارک هویتی و کاری و نیز کاریابی کمک می‌کنند. چه در روسیه و قزاقستان و چه در قرقیزستان جذابیت افکار سلفی عمدتاً به دلیل شعارهای معترض گونه آن است.

در قرقیزستان همانند تمام حوزه شوروی سابق بخش رادیکال سلفی گران (وهابیان) جزء گروه‌های افراطی به شمار می‌رود. به گفته فابریس بلانش متفکر فرانسوی بیشتر رهبران القاعده در جده سعودی تحصیل کردند که تربیت امامان سلفی گر روی غلطک افتاده که آنان پس از کسب تعالیم دینی در سراسر جهان و حتی مرکز افریقا پراکنده می‌شوند. با کمک مالی عربستان سعودی آنان به‌راحتی می‌توانند جای امامان محلی را بگیرند و ایدئولوژی وهابیت را ترویج دهند.

تأسیس سفارت عربستان سعودی در سال 2011 و سفارت قطر در سال 2012 در بیشکک در نظر کارشناسان قرقیز امری ناخوشایند بوده است. به گفته قادر مالک‌اف  اسلام‌شناس برجسته این کشور، گشایش سفارتخانه‌های عربستان سعودی  و قطر و نیز لغو روادید با این کشورها باعث خواهد شد پیروان وهابیت به‌راحتی بتوانند عقاید و ایدئولوژی خود را در کشورمان ترویج دهند. پادشاهی عربستان به مراکز آموزشی اسلامی قرقیزستان کمک مالی ارائه می‌دهد. روحانیون و کارشناسان الهیات برای شرکت در دوره‌های آموزشی دعوت می‌شوند. هزینه‌های هنگفتی برای ساخت مساجد در کشور اختصاص می‌یابد.

به گفته کارشناسان؛ سلفی گران معتدل قرقیزستان فعلاً به دنبال کسب قدرت نیستند اما یک تاکتیکی را انتخاب کردند که افراد و دست‌نشانده‌های خود را در همه قوه‌های دولت داشته باشند. سلفی گری همچنین در زندان‌های قرقیزستان شیوع دارد.

با وجود اینکه تأثیر و نفوذ عربستان سعودی در قرقیزستان منفی ارزیابی می‌شود درعین‌حال این کشور را حافظ دو مکان مقدس – مکه و مدینه - و مدافع اسلام و مسلمانان می‌دانند.

نویسنده: نورگل حسن آمان اوا

ترجمه و تنظیم: آسیه عیسی بایوا - پرویز قاسمی