غربت تاریخی فرزند امام موسی کاظم(ع) در دیار «دارالارشاد» اردبیل+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، در قریه کلخوران که امروز با توسعه شهر اردبیل به منزله بخشی از شهر شناخته شده، بیش از شیخ امین الدین جبرئیل پدر شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی که جد پادشاهان صفوی شناخته می‌شود، مقبره کوچک و آرامش بخش شخصیت معنوی بزرگی دیده می‌شود که فرزند امام  هفتم موسی کاظم (ع) است.

این مقبره در مجاورت و در سایه مقبره شیخ امین الدین جبرئیل، محل دفن امامزاده حمزه  است که در اسناد تاریخی از وی به عنوان یکی از فرزندان امام هفتم و مبلغ دین و شریعت در اردبیل یاد شده است.

اینکه چگونه فرزند امام موسی کاظم (ع) محل زندگی خود را از دیار پدری یعنی شهر بغداد به اردبیل انتقال داده و چگونه در این شهر زیسته و چه اثرات و ثمراتی از وی به یادگار مانده از نکات کور و نیازمند پژوهش، پیرامون یکی از مهمترین شخصیت‌های معنوی و مذهبی تاریخ اردبیل است.

مهاجرت فرزندان امام موسی کاظم (ع) به اردبیل

 بابا صفری محقق و پژوهشگر اردبیلی در کتاب ماندگار خود «اردبیل در گذرگاه تاریخ» در لیست امامزاده‌های موجود در اردبیل به دو امامزاده اصلی اشاره دارد.

وی نوشته است: «ابن عتیبه احمد بن علی بن الحسین الحسنی در کتاب «بحر الانساب»گفته است که از فرزندان صالح امام موسی کاظم (ع)  پنج نفر حمزه، قدرالدین، قوم الدین، بدرالدین و صدر الدین از بغداد روی به ولایت ری نهادند و چون بدین شهر رسیدند متفرق شدند. حمزه و صدرالدین روی به ولایت اردبیل نهادند و چون به شهر رسیدند، وطن ساختند.»

باباصفری افزوده است: «هدف از این مهاجرت  تفسیر احکام اسلام و ارشاد خلایق بود و از این جهت به ری و اردبیل عزیمت کردند که آن دو شهر مرکز ایران و آذربایجان بودند. حمزه و صدرالدین در اردبیل اقامت کردند و هم در آنجا در گذشتند.»

در کتاب باباصفری همچنین آمده است:« مدفن حضرت حمزه (ع) در کلخوران است و بقعه امین الدین جبرئیل، پدر شیخ صفی الدین (ع) به فاصله چند متر در شمال آستانه کوچک او ساخته شده است.»

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل نیز در خصوص امامزاده حمزه تصریح کرد: مطابق کتاب بحر الانساب، امامزاده حمزه از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است که از بغداد به ری و سپس به اردبیل عزیمت کرده است.

حجت الاسلام مهدی ستوده متذکر شد: در سده های بعد ذریات ایشان بسیار شده و به القاب موسوی مشهور شدند.

امامزاده «ساری گل» ناجی‌زنی درمانده شد

امامزاده حمزه در بین اهالی کلخوران و اردبیل از ارج و مقام معنوی کم‌نظیری برخوردار است و مطابق روایت‌های درج شده در کتب تاریخی از آن به امامزاده ساری گل یا گل زرد یاد می‌شود.

مدیراداره کل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل در این خصوص گفت: دلیل این نامگذاری به دلیل ماجرای نجات یافتن یک زن درمانده است که به منظور حفظ جان خود به امامزاده پناه می‌برد.

ستوده افزود: در جوار مقبره آجری کوتاه بنا، درخت گل زردی بوده که در یکی از هجوم‌های تاریخی، پناهگاه زنی گشته که از ترس جان و عصمت خود به درخت جوار امامزاده پناهنده گردیده و امان یافته بود.

غلامرضا طباطبایی مجد نیز در کتاب «درد طلب» آورده است که «برخی از مورخان مثل صاحب مرآت البلدان، وی را شخصیتی دانسته اند که در شهر ری و کنار زاویه متبرکه حضرت عبدالعظمی مدفون است، لیکن بعضی هم تصور کرده اند که امامزاده حمزه همان وجود محترمی است که قبر او در کلخوران، در جنوب غربی بقعه شیخ جبرئیل، پدر شیخ صفی قرار دارد و نزد سالخوردگان محل به امامزاده ساری گل معروف است.»

یکی از بانوان اردبیلی گفت: در طول سال بانوان به زیارت مقبره امامزاده حمزه آمده و بعد از گرفتن حاجت، نذری خود را در کلخوران پخش می‌کنند.

فاطمه رستگار تصریح کرد: بانوان اعتقاد قلبی به این امامزاده دارند و با احترام از آن یاد می‌کنند به‌طوری‌که برخی با طی مسافت طولانی برای زیارت مرقد وی به کلخوران سفر می‌کنند.

انتساب خاندان صفوی به امامزاده حمزه

در مجاورت بقعه شیخ امین الدین جبرئیل، مقبره امامزاده حمزه واقع شده است که دورتا دور آن با سکوی سنگی احاطه شده و بدنه بیرونی بنا با قاب‌بندی ساده در پایین و هره چینی در بالا بسته شده است.

ورودی بقعه از سمت شمال بوه و ارتفاع بسیار پایین دارد. به طوری که هنگام وارد شدن باید کاملا خم شد؛ بخش داخلی به صورت چهارضلعی با چهار طاق تیزه‌دار برپا شده که گوشه سازی آن از نوع کادربندی ساده است.بالای این بدنه طاق عرقچین اجرا شده است. اهمیت این امامزاده که در کمال تاسف ناشناخته و در مهجوریت مانده و حتی احاطه آثار تاریخی نیز نتوانسته اهمیت معرفی آن را مورد تاکید قرار دهد زمانی دو چندان می‌شود که در اسناد تاریخی خاندان صفوی به امامزاده حمزه منتسب شده است.

طبق سلسلة النسب مذکور در صفوةالصفا؛ جد نوزدهم شیخ صفی، ابی القاسم حمزة بن موسی الکاظم (ع) است.

صفوة الصفا  که قدیمی‌ترین اثری است که از تبارشناسی صفویان در دست است،  در سال 1350 توسط ابن بزاز از شاگردان شیخ صدرالدین صفوی پسر شیخ صفی‌الدین اردبیلی نوشته شده‌ است.

طبق گفته ابن بزاز نسل پدری خانواده صفوی بر اساس صفوة الصفا عبارت است از:«شیخ صفی الدین ابوالفتح اسحق ابن شیخ امین‌الدین جبرائیل بن قطب‌الدین ابن صالح ابن محمد الحافظ ابن عوض ابن فیروزشاه زرین کلاه ابن محمد ابن شرفشاه ابن محمد ابن حسن ابن سید محمد ابن ابراهیم ابن سید جعفر بن سید محمد ابن سید اسمعیل بن سید محمد بن سید احمد اعرابی بن سید قاسم بن سید ابو القاسم حمزه بن موسی الکاظم ابن جعفر الصادق ابن محمد الباقر ابن امام زین العابدین بن حسین ابن علی ابن ابی طالب.»

با وجود اهمیت امامزاده حمزه و ضرورت مطالعه سرگذشت این شخصیت مذهبی تحقیقات در این خصوص اندک بوده و حتی در تبارشناسی خاندان صفوی نیز به آن توجهی نشده است.

غفلت تاریخی در معرفی برادر امام رضا (ع)

تا جایی که به اعتقاد پژوهشگر امور دینی امامزاده حمزه که قبر کوچک وی در کنار مقبره شیخ امین الدین جبرئیل کلخورانی  پدر شیخ صفی الدین اردبیلی واقع شده در واقع جد وی بوده و بر اساس مستندات دینی، برادر تنی امام رضا (ع) محسوب می‌شود.

جلیل ملاجوادی با بیان اینکه وی به همراه برادر خود امام رضا (ع) و  صدر الدین به ری آمده و در آنجا از امام رضا (ع) جدا  شده  و سپس به اردبیل مهاجرت کرده است، افزود: این دو برادر جهت تبلیغ دینی به اردبیل آمده‌اند و امروز مقبره هر دو در اردبیل شناخته شده است.

استاد دانشگاه‌های اردبیل تصریح کرد: علاوه بر امامزاده حمزه در اردبیل دو امامزاده به این نام در ری و شیراز نیز وجود دارد که هر سه با عنوان برادر امام رضا (ع) شناخته می‌شود اما با توجه به اینکه در آن مقطع تاریخی مهاجرت فرزندان امام موسی کاظم(ع) و مقاومت معاندان با تبلیغ دین، قبور امامزادگان از ترس تعدی پنهان می‌ماند و در چندین محل به نام یک فرد مقبره داشتیم مشخص نیست کدام یک از قبور به واقع متعلق به امامزاده حمزه است.

ملاجوادی اظهار کرد: با توجه به اهمیت اهل بیت (ع) در نزد خاندان صفوی و با توجه به اینکه امامزاده حمزه در تبارشناسی جد شیخ صفی الدین و امین الدین شناخته می‌شود و جهت تبلیغ در اردبیل ساکن شده و گفته می شود در اردبیل نیز به خاک سپرده شده، ضروری است مطالعات جامع در خصوص این شخصیت معنوی انجام شود.

وی افزود: پیرامون مقبره شیخ امین الدین قبور شخصیت‌های مهم دیگری نیز دیده می‌شود از جمله عوض الخواص فرزند  فیروز شاه زرین کلاه که حاکم اردبیل و از مشایخ مطرح روزگار خود بوده است که معتقد به سلطنت باطنی به واسطه طریقت بودند.

وی اطلاعات پیرامون امامزاده حمزه را  با توجه به سپری شدن زمانی طولانی، جزئی دانست و گفت: ما نیازمند مطالعه جدی شخصیت‌های دینی و معنوی از این دست هستیم.

مقبره امامزاده حمزه تنها به واسطه واقع شدن در محدوده بقعه شیخ کلخوران شناخته می‌شود و نهادهای متولی نسبت به معرفی آن تا به امروز اقدام درخوری نداشته‌اند.

در خصوص اهمیت این موضوع مدیرکل اداره کل اوقاف و امور خیریه استان به مطالعه بقاع متبرکه با همکاری پژوهشگران استان اشاره کرد.

حجت‌الاسلام مهدی ستوده تصریح کرد: معرفی شخصیت‌های معنوی و دینی با هدف تربیت جامعه و الگوسازی ضروری است و به همین منظور مطالعه جامع بقاع متبرکه در دست انجام است.

امامزاده حمزه یکی از شخصیت‌های معنوی است که با بی‌توجهی تاریخی مواجه بوده و از احوالات و تعلیماتش که هدف اصلی وی از ترک زادگاه و سفر به اردبیل بود هیچ اطلاعی در دست نیست. امروز مقبره وی گرفتار فراموشی و غربت است، آن هم در شرایطی که اردبیل نام دارالارشاد را به دوش می‌کشد و زمانی پایتخت معنوی خاندان صفوی محسوب می‌شده است.

گزارش از ونوس بهنود

انتهای پیام/ش