بهار ۹۸| مسجد نصیرالملک شیراز، شاهکار معماری و هنر جهان اسلام + فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، گردشگری مذهبی از قرن‌ها پیش در سراسر دنیا وجود داشته و قدمت آن به قدمت فرهنگ دینی تمامی ادیان است. گردشگری مذهبی به سفرهایی اطلاق می‌شود که اصلی‌ترین هدف آن‌ها تجربه‌ی مذهبی باشد، ممکن است گردشگران مذهبی بارها به مکانی مذهبی بروند و یک بار رفتن به آن مکان، آن‌ها را از سفرهای مکرر باز نمی‌دارد.

نکته‌ای که در گردشگری مذهبی باید به آن توجه کرد این است که این نوع گردشگری را نمی‌توان با کلمه‌ «زیارت» جایگزین کرد. در زیارت شما به قصد زیارت به مکان مقدس مذهبی دین خود می‌روید برای مثال شیعیان به قصد زیارت و انجام اعمال مذهبی به حرم امام رضا (ع) در مشهد می‌روند اما در گردشگری مذهبی ممکن است یک گردشگر برای بازدید از کلیسا یا مسجد تاریخی به شهر دیگری سفر کند.

در گردشگری مذهبی هدف از سفر صرفا زیارت و انجام اعمال مذهبی نیست و طیف گسترده‌تری از سفرهای مذهبی را شامل می‌شود. استان فارس با وجود داشتن مساجد تاریخی زیبا یکی از قطب‌های گردشگری مذهبی است، وجود مساجدی از دوره‌های مختلف تاریخی از ظرفیت‌هایی است که باید به آن توجه شود. 

مسجد نصیرالملک به لحاظ جغرافیایی در محله گودعربان که در قدیم به محله اسحق بیگ معروف بوده، واقع در جنوب خیابان لطفعلی خان زند و در نزدیکی شاهچراغ و در کوچه نصیرالملک قرار دارد.

این مسجد به دلیل کاربرد زیاد رنگ و نور شیراز به مسجد صورتی معروف است. این اثر تاریخی و زیبا در زمان قاجار 1293 ق تا 1305 ق ساخنه شده و  بانی مسجد میرزا حسن‌علی خان نصیرالملک، فرزند میرزا علی اکبر قوام‌الملک و سازنده‌ بنا محمد حسن معمار بوده است.

مجموعه بناهای نصیرالملک شامل مسجد، منزل، حمام، آب انبار و غیره در محله قدیمی «اسحق بیگ» شیراز واقع است. قسمت اعظم مجموعه در جریان خیابان‌سازی تخریب و ساختمان‌های جدید در آن احداث شده است. آنچه اکنون از منزل نصیرالملک باقی مانده شامل تالار اصلی، قسمتی از حیاط اندرونی، بخش بیرونی و زیرزمین است.

مسجد نصیرالملک یکی از مساجد قدیمی شیراز است و مدت ساخت آن حدود 12 سال و از سال 1293 تا 1305 خورشیدی به طول انجامیده است. زیربنای مسجد برابر با 2212 متر مربع و مساحت آن برابر با 2980 متر مربع است.

مرمت، حفظ و نگهداری این بنای باشکوه و ارزشمند با رعایت استانداردهای بین‌المللی مرمت آثار تاریخی از سال‏‌ها پیش توسط موقوفه نصیرالملک آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

مسجد صحن وسیعی دارد که در سمت شمال مسجد قرار گرفته است و در ورودی دارای طاق نمایی بزرگ است که سقف آن با کاشی‌های هفت رنگ رنگارنگ مزین گشته است. ازاره طاق‌نمای آن از سنگ گندمک است و طاق‌نمای ورودی آن دارای مقرنس‌کاری زیبایی از کاشی هفت رنگ است.

درهای ورودی این مسجد، دو در بزرگ چوبی است که در بالای آن بر روی سنگ مرمر شعری از شوریده شیرازی به مناسبت سازنده مسجد و سال اتمام آن نوشته شده است. 

 مسجد دارای دو شبستان شرقی و غربی است. شبستان غربی که پوشش آجری دارد و بیشتر بر روی آن کار شده و زیباتر است، طاق این شبستان بر روی ستون‌های سنگی و با طرح مارپیچ بر روی آن است. این ستون‌ها در دو ردیف شش‏‌تایی و به تعداد دوازده عدد به نیت دوازده امام قرار گرفته است. همچنین این شبستان دارای هفت درگاه که آن را به صحن مسجد مرتبط می‌کند، با هفت در چوبی با شیشه‌های رنگارنگ است.

سنگ‌تراشی و تزئین این شبستان الهام گرفته شده از مسجد وکیل  و مسجد مشیر شیراز و از سنگ گندمک یکپارچه ساخته شده است. طاق و دیوارهای این شبستان با کاشی کاری‌های زیبا تزئین شده است. آسمانه این شبستان با نقش‌هایی چون گل و بته و نقوش اسلیمی تزئین و چند آیه از آیات قرآن به خط ثلث عالی مزین شده است.

کف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای و سنگ کف محراب از جنس مرمر است و از سطح کف شبستان پایین تر قرار گرفته است. عرقچین‌های این شبستان دارای خیز کمی است و این شبستان در واقع شبستان تابستانه محسوب می‌شود. 

شبستان شرقی که شبستان زمستانه است، نیز دارای سقفی کاشی‌کاری شده و دارای هفت ستون است که ستون‌های آن ساده (بدون شیار) است و در وسط قرار گرفته‌اند، سقف آن نیز با کاشی‌کاری معقلی تزئین شده است.

در جلوی این شبستان ایوانی به عرض 6 متر قرار دارد که به وسیله 8 طاق نما از حیاط جدا می‌شود و دارای 7 جرز آجری است. بر روی این جرزها و در پیشانی طاق‌نماها آیات قرآنی و نقش‌های گل و بوته کاشی‌کاری شده است.

در این شبستان دری وجود دارد که به یک چاه آب گشوده می‌شود که به این راهرو چاه گاو یا گاورو گفته می‌شود. همچنین در این مکان یک حوضچه و یک دالان نیز موجود است. هر دو شبستان بر خلاف معمول به خاطر جهت‌گیری ساختمان قبله در امتداد محور قبله واقع شده‌اند. این شبستان هم اکنون به موزه اوقاف تبدیل شده است.

در دالان شمالی سنگ‌نوشته‌ه‏ای وجود دارد که شعر زیر با خط نستعلیق زیبایی نوشته بر روی آن حک شده است. در پایان نام محمد حسن معمار و استاد محمد رضا کاشی‌پز که از معماران و سازندگان بنا بوده‌اند و نیز تاریخ شروع آن در 1293 ه.ق و پایان آن در 1305 ه.ق ذکر شده است.

در پایین تابلو این شعر معروف سعدی و نام معمار آمده است: «غرض نقشی است کز ما باز ماند که هستی را نمی‌بینم بقایی      مگر صاحبدلی روزی به رحمت کند در حق استادان دعایی». 

مسجد دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است که شبیه هم نیستند و ایوان شمالی زیباتر از ایوان جنوبی است. ایوان شمالی دارای سه نیم طاق در سه طرف است و از سمت چهارم به صحن راه دارد. طاق میانی طاقی بلند است که به طاق مروارید معروف است.

بر دیوارهای این طاق آیات قرآنی و احادیث نوشته شده است و در سمت چپ آن نیز تاریخ 1299 ه.ق  قید  شده است. همچنین این ایوان داری 4 غرفه است و سقف میانی آن با مقرنس‌کاری و کاسه‌سازی پنج کاسه مزین شده است.در لا به لای آجرهای بدنه این طاق چوب‌هایی برای جلوگیری از لرزش زلزله کار گذاشته‌اند.

در کتاب فارسنامه ناصری به این مسجد اشاراتی بدین گونه شده است؛ در استحکام بنیان و سنگ ازاره و ستون‌های سنگی، شبستان و دریاچه(حوض) و صحن، مانند مسجد مشیرالملک و بلکه اندکی بزرگ‌تر است و بعضی تصرفات تازه در آن افزوده که بر محاسن آن افزوده است. در کتاب آثار العجم به این مسجد اشاره و فضاهای آن توصیف شده است.

مسجدنصیرالملک در سال 1358 توسط انجمن آثار ملی و باستان شناسی ایران به شماره‌ی 396 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

انتهای پیام/