گزارش تسنیم| نگاهی به چشم‌انداز ۲۸ ساله نظربایف در قزاقستان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، اگرچه از اوایل سال 2018 گمانه‌زنی‌ها در خصوص انتقال قدرت در قزاقستان و خروج نظربایف از دایره سیاسی این جمهوری آسیای مرکزی مطرح شده بود، اما اعلان رسمی استعفای وی در یک گفت‌و‌گوی آنلاین و بدون بروز فعل و انفعالات قابل توجه سیاسی، به اندازه کافی برای همه غافل‌گیرکننده و حتی شوکه‌کننده بود. نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان در حالی که چندی پیش به صراحت گفته بود هیچ انتخابات پیش از موعدی در این کشور روی نخواهد داد، استعفای خود را اعلان نمود، و قاسم ژامارت توکایف، رئیس مجلس سنای این کشور موقتا ریاست دولت را بر عهده گرفت.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به قدرت رسیدن نظربایف

قزاقستان نیز همچون دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی پس از تحولات مربوط به کودتای اوت 1991 که منجر به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی گردید، در نهایت در 16 دسامبر 1991 استقلال یافت. نورسلطان نظربایف که پیش از آن به عنوان دبیر اول حزب کمونیست جمهوری سوسیالیستی شوروی قزاقستان فعالیت می‌کرد، توانست به خوبی با فهم مطالبات قزاق‌ها از امواج استقلال‌خواهانه مردم این جمهوری استفاده کرده و به رغم سوابق گسترده‌اش در حزب کمونیست، به ریاست‌جمهوری این کشور برسد. طی سال‌های پس از آن نیز در فضای نبود هیچ اپوزوسیون قدرتمند، رقیب سیاسی قابل توجه و البته در پرتو عملکرد نسبتا قابل قبول دولت در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی، بارها و بارها در انتخابات پیروز شده و برای حدود 28 سال بر کرسی ریاست‌جمهوری در این کشور تکیه بزند.

توسعه اقتصادی قزاقستان

دولت قزاقستان که حکومت بر کشوری به وسعت بیش از 2 میلیون و 700 هزار کیلومتر داشت، اگرچه سخت‌ترین کار را در میان دیگر جمهوری‌ها بر عهده داشت، لکن، بهره‌مندی از موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی منحصر به فرد توانست کار دولت را تا حدودی آزاد کند. طی این سال‌ها، قزاقستان به یکی اصلی‌ترین صادرکنندگان نفت جهانی بدل شود و درآمدهای نفتی قابل توجهی را به دست آورد. علاوه بر این، صادرات مواد معدنی در کشوری که به جدول مندلیف معروف است نیز توانست جایگاه استراتژیکی در تامین مواد اولیه به این جمهوری اعطا کند. در کنار این موارد تلاش‌های نظربایف برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی خیره کننده است. قزاقستان طی سال‌های پس از استقلال توانسته قریب به 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب کند که در آسیای مرکزی رقم بی‌سابقه‌ای است. تلاش‌های اخیر این کشور نیز برای تبدیل شدن آستانه به یک هاب تجاری با تاسیس مرکز تجارت جهانی و توسعه زیرساخت‌های تجاری صورت گرفته است.

دستاوردهای سیاسی

در حوزه سیاسی نیز در حالی که قزاقستان به دور از بی‌ثباتی‌های پساشوروی بود، تواند  فرایند دولت-ملت‌سازی خود را تکامل داده و به هویت‌یابی سیاسی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی بپردازد. نخستین و موفق‌ترین رویکرد قزاقستان برقراری موازنه میان منافع ایالات متحده آمریکا و فدراسیون روسیه، با شکل‌دهی به اتحاد راهبردی با مسکو و مشارکت راهبردی با واشنگتن است. در حالی که آستانه میزبان مذاکرات سوریه به ابتکار مسکو بود، نیروهای آمریکایی تجهیزات خود را از بندر آکتائو و از طریق خاک این کشور به افغانستان منتقل می‌کردند. همین رویکرد موازنه‌گرایانه باعث شد تا آستانه در کشاکش تنش‌های روسی-آمریکایی بتواند ضمن حفظ سلامت، به منافعی نیز دست یابد.

در عرصه سیاسی اما برسازی یک نقش میانجی‌گرانه منطقه‌ای و بین‌المللی برای آستانه را می‌توان مهم‌ترین دستاورد 28 ساله نظربایف در نظر گرفت. طی سال‌های اخیر آستانه میزبان ابتکارات زیادی در حل مناقشات و بحران‌های بین‌المللی بوده است. مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5، گفت‌و‌گوهای روند آستانه در بحران سوریه، بحران اوکراین، تلاش‌های میانجی‌گرانه در بحران افغانستان، مناقشه قره‌باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و بحران سیاسی ترکیه و روسیه پس از سرنگونی هواپیمای سوخوی 24 روسیه در سوریه توسط نیروی هوایی ترکیه، از جمله مهم‌ترین موارد فوق بوده است. این تلاش‌ها در نهایت موجب به وجود آمدن اجماعی بین‌المللی برای عضویت غیردائم قزاقستان در شورای امنیت گردید که دستاوردی بسیار ارزشمند برای نظربایف محسوب می‌شود.

نخستین زمزمه‌های استعفای نظربایف

نخستین حواشی رسمی پیرامون استعفای نظربایف از گفت‌و‌گوی رئیس سابق مجلس سنای قزاقستان (و رئیس‌جمهور موقت فعلی این کشور) قاسم ژامارت توکایف با برنامه هاردتاک (Hardtalk) شبکه بی‌بی‌سی شروع شد. توکایف در این مصاحبه گفته بود: اگر صریح بگویم، من بر این باور نیستم که رئیس‌جمهور نظربایف در انتخابات 2020 شرکت می‌کند. چرا که او مردی عاقل و بسیار منطقی است. فکر می‌کنم در سال 2020 ما انتخابات ریاست جمهوری را با نامزدهایی غیر از نورسلطان نظربایف خواهیم داشت.

توکایف البته در ادامه تصریح کرده بود‌ «تصمیم نهایی به خود رئیس‌جمهور بستگی دارد» و این که حتی اگر نظربایف رئیس‌جمهور هم نباشد، «نفوذ فوق‌العاده‌ای را در سیاست قزاقستان داشت». این اظهارات توکایف موضع‌گیری‌های تندی را از سوی برخی طرفداران و نزدیکان نظربایف در پی داشت. این مواضع موجب شد که توکایف تا حدودی از اظهارات پیشین خود عقب‌نشینی کند.

البته پیش از آن نیز نظربایف طی چند سخنرانی در موضوعات مختلف سیگنال‌هایی در خصوص آن که برنامه‌هایی برای تغییر در انتخابات 2020 دارد، مطرح کرده بود. با این حال، اظهارات اخیر وی مبنی بر این که «هیچ انتخابات زودهنگامی برگزار نخواهد شد» گمانه‌زنی‌ها را در خصوص ابقای وی در جایگاهش تقویت کرد.

استعفای ناگهانی و تغییرات سیاسی

سخنرانی 20 مارس نظربایف اما تمام معادلات را بر هم زد. نظربایف در این گفت‌و‌گوی زنده خود اظهار داشت: من تصمیمی گرفته‌ام که برای من آسان نیست تا به‌عنوان رئیس‌جمهور استعفا بدهم. تا امروز حدود 30 سال از زمانی که من در بالاترین پست [این کشور] جای گرفتم، می‌گذرد. مردم به من فرصت دادند که اولین رئیس جمهور مستقل قزاقستان باشم.

این استعفای غیرمنتظره موجب تغییراتی در عرصه سیاسی این کشور گردید. قاسم ژامارت توکایف که پیش از این اظهارات پرحاشیه‌ای در خصوص استعفای نظربایف مطرح کرده بود، به عنوان رئیس مجلس سنا جانشین نظربایف در پست ریاست جمهوری گردید. دریغه نظربایوا، دختر نظربایف نیز که عضو مجلس سنای این کشور بود به ریاست آن مجلس منصوب شد. خود نظربایف نیز به مسئولیت‌های خود  در شورای امنیت خواهد پرداخت.

آیا استعفای نظربایف به معنای خروج وی از گردونه قدرت است؟

بسیاری از تحلیل‌گران بر این عقیده‌اند با وجود استعفای نظربایف، او همچنان قدرت نخست در قزاقستان باقی خواهد ماند. طی این سال‌ها تلاش‌های زیادی از سوی وی  برای افزایش اختیارات و قدرت رئیس شورای امنیت و کاهش قدرت رئیس‌جمهور صورت داد. حضور مادام العمر وی در شورای امنیت نیز قدرت وی را تضمین خواهد نمود. از سوی دیگر در این تحولات شاهد آن بودیم که دختر بزرگ او، دریغه، به ریاست مجلس سنا رسید و به همراه دیگر اعضای خانواده و نزدیکان سیاسی، جریان قدرت وی را حفظ خواهند نمود. از طرف دیگر نیز وی همچنان رهبری حزب «نور اوتان» را بر عهده دارد که حزب حاکم پارلمانی این کشور است. لذا بسیاری بر این عقیده‌اند این اقدام نظربایف حرکتی هوشمندانه برای کاهش هزینه‌های حضور 3 دهه‌ای وی در قدرت و تلاشی برای ساختارسازی در آینده قزاقستان است.

آیا نظربایف الگویی برای دیگر کشورهای اوراسیایی خواهد بود؟

با استعفای نظربایف، رسانه‌های غربی تلاش‌های زیادی برای جریان‌سازی ضدروسی از استعفای وی آغاز کردند. آن‌ها با توجه به دوستی دیرینه نظربایف و پوتین، زمزمه‌هایی مبنی بر اجرای الگوی مشابه توسط ولادیمیر پوتین، مطرح نمودند. با این حال، در اوراسیا این الگو بیش از که بتواند برای روسیه موثر واقع شود، می‌تواند الگویی برای کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه تاجیکستان و ترکمنستان باشد. امامعلی رحمان در تاجیکستان بیش از 20 سال است که بر کرسی ریاست جمهوری تکیه کرده و زمزمه‌های کناره‌گیری وی از قدرت در سال 2020 مطرح می‌شود. او که برای خود جایگاه «پیشوای ملت» را در نظر گرفته، تلاش‌هایی را برای جانشینی پسرش، رستم، به جای خود صورت داده است. این جانشینی به نظر می‌رسد مهم‌ترین تفاوت الگوی نظربایف با رحمان در انتقال قدرت باشد.

انتهای پیام/