یادداشت| آمریکا-کره شمالی؛ مذاکرات ۲ جانبه در برابر مذاکرات ۶ جانبه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، بحران اتمی کره شمالی تنها به چند سال گذشته مربوط نمی‌شود. این بحران در دوران جنگ سرد آغاز شد و عمر آن به دهه 1950-1960 میلادی بازمی‌گردد.

تلاش کره شمالی برای دست یابی به فناوری هسته‌ای از سال های اولیه دهه پنجاه میلادی شروع شد. در دسامبر 1952 کره شمالی مؤسسه‌ای به نام مؤسسه تحقیقات انرژی اتمی تاسیس کرد، اما فعالیت های اتمی کره شمالی با انعقاد قرارداد همکاریهای فنی با شوروی در فوریه 1956 آغاز گردید. بر اساس این قرارداد، کارشناسان کره شمالی برای آموزش به شوروی اعزام شدند.

متعاقبا در سال 1959 قراردادی بین شوروی و کره شمالی به امضا رسید که طی آن مسکو متعهد شد تا یک مجتمع تحقیقات هسته‌ای صلح آمیز برای کره شمالی در منطقه یانگ بیون دایر کند.در خلال دهه 1960 میلادی، این مجتمع از طریق همکاری و کمک های فنی گسترده شوروی توسعه چشمگیری یافت. با این حال پیشرفت برنامه هسته‌ای کره شمالی فقط به خاطر کمکهای شوروی نبود و دانشمندان بومی این کشور نیز نقش بسزایی در تکمیل این روند داشته و دارند.

مذاکرات 2 جانبه

تا پیش از فروپاشی شوروی مذاکرات خاصی میان آمریکا و کره شمالی درباره مساله هسته‌ای این کشور در جریان نبود و واشنگتن خواسته‌های خود را از طریق فشار بر شوروی و مذاکره با این کشور پیش می‌برد. مانند امضای پادمان سه جانبه میان کره شمالی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شوروی در سال 1977 که طبق آن بزرگترین مجنمع اتمی کره شمالی زیر نظر آژانس قرار گرفت.

با پایان جنگ سرد و کنار رفتن شوروی، موقعیت بین‌المللی کره شمالی تضعیف شد. آمریکا از خلاء ناشی از فروپاشی شوروی استفاده کرد و با در پیش گرفتن سیاست تهدید و مذاکره وارد مذاکره با کره شمالی شود. به عنوان مثال آمریکا با خارج کردن تسلیحات هسته‌ای خود از کره جنوبی در سال 1991 چراغ سبز لازم برای مذاکرات با کره شمالی را ارسال کرد.

در ژوئن 1994 جیمی کارتر رئیس جمهور پیشین آمریکا به پیونگ یانگ سفر کرد و با کیم ایل سونگ بنیانگذار کره شمالی دیدار و رایزنی کرد. از آن زمان به بعد تابوی مذاکرات دوجانبه میان واشنگتن و پیونگ یانگ شکسته شد. مذاکرات دیپلماتیک میان مقامات دو طرف طی چند ماه منجر به امضای توافق «چارچوب همکاری» شد که براساس آن کره شمالی بخشی از فعالیتهای پلوتونیومی و همچنین ساخت رآکتورهای جدید را متوقف کرد و در ازای آن آمریکا وعده داد برخی از تحریمهای علیه کره شمالی را لغو خواهد کرد. هر چند که با درگذشت رهبر کره شمالی ادامه مذاکرات ناکام ماند.

در ادامه روابط دوجانبه میان دو طرف، یک ژنرال ارشد کره شمالی به واشنکتن سفر کرد و با بیل کلینتون رئیس جمهور وقت آمریکا دیدار کرد. این دیدار موجب شد مادلین آلبرایت وزیر خارجه دولت کلینتون به عنوان اولین مقام ارشد دولت آمریکا به پیونگ یانگ سفر کند. مذاکرات دوجانبه میان دو کشور در دوران کلینتون داشت خوب پیش میرفت که دوره ریاست جمهوری کلینتون به پایان رسید و جورج بوش پسر روی کار آمد.

تشدید رویکرد خصمانه بوش علیه کره شمالی و قرار گرفتن نام این کشور در محور شرارت آمریکا، در نهایت موجب خروج پیونگ یانگ از پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای در 2003 و همچنین اخراج بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی از این کشور شد. جنگ سرد دوباره به شبه جزیره کره بازگشته بود.

مذاکرات 6 جانبه

پس از شکست مذاکرات دوجانبه میان آمریکا و کره شمالی در دستیابی به هرگونه توافقی برای پایان دادن به بحران اتمی شبه جزیره کره، به ابتکار چین مذاکراتی تحت عنوان مذاکرات 6 جانبه برای حل و فصل این بحران مزمن آغاز شد. آمریکا، روسیه، کره شمالی، کره جنوبی، چین و ژاپن در مذاکرات حاضر بودند. محل برگزاری این مذاکرات چین و ریاست آن نیز بر عهده پکن بود.

از زمان خروج کره شمالی از ان پی تی در ژانویه 2003 تا آگوست همین سال، چین موافق شد پیونگ یانگ و دیگر کشورها را به شروع مذاکراتی در این چارچوب متقاعد کند. بین سالهای 2003 تا 2009 مجموعا 6 دور مذاکرات 6 جانبه برگزار شد.

• اوت 2003 اولین دور مذاکرات 6 جانبه برگزار شد. در پایان این مذاکرات یک بیانیه 6 بندی از سوی طرفین منتشر شد. تعهد به پایان بحران از طرق صلح آمیز و گفتگو، تاکید بر شبه جزیره عاری از سلاحهای هسته ای و تاکید بر امنیت کره شمالی از موارد مهم این بیانیه بود.
• دور دوم اوت 2004؛ در این دور از مذاکرات کره شمالی با نابود کردن برنامه تسلیحات اتمی خود موافقت کرد اما اعلام کرد که برنامه هسته ای صلح آمیز خود را حفظ میکند. چین و روسیه از آن حمایت کردند اما آمریکا، کره و ژاپن آن را نپذیرفتند. در بیانیه پایانی نشست هیچ موردی از توافق وجود نداشت و تنها بر تعهد طرفین بر شبه جزیره عاری از سلاح اتمی تاکید شد.
• دور سوم، ژوئن 2004؛ این دور تحت تاثیر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار شد. به دلیل عدم پیشرفت قابل توجه طرفین موفق به انتشار یک بیانیه مشترک نشدند اما رئیس جلسه یک بیانیه منتشر کرد و در آن ضمن تاکید بر توافقات قبلی، بر نیاز به اقدامات گام به گام تاکید کرد. کره شمالی در پایان این مذاکرات تاکید کرد تا نتیجه انتخابات ریاست جمهور آمریکا و موضع دولت دوم جورج بوش، برای شرکت در دور بعدی مذاکرات 6 جانبه منتظر خواهد ماند.
• کره شمالی در فوریه 2005 بر لزوم حفظ تسلیحات اتمی خود تاکید و آمریکا را به تلاش برای براندازی و تغییرحکومت پیونگ یانگ محکوم کرد و اعلام کرد که در دور بعدی مذاکرات شرکت نخواهد کرد. با وساطت چین و برگزاری یک نشست سه جانبه با آمریکا و کره شمالی، پیونگ یانگ در دور چهارم مذاکرات در جولای 2005 موافقت کرد. در این دور که 13 روز به طول انجامید واشنگتن اندکی از مواضع سخت خود عقب نشینی کرد و با برنامه صلح امیز هسته ای کره شمالی موافقت کرد و به دیپلماتهایش اجازه مذاکرات مستقیم با کره شمالی در خلال مذاکرات 6 جانبه را اعطا کرد.

در سپتامبر 2005 طرفین مذاکرات موفق شدند یک بیانیه مشترک صادر کنند. در این توافق پیونگ یانگ در چارچوب موسوم به «اقدام در برابر اقدام» و «تعهد در برابر تعهد» با بازگشت به ان پی تی، بازگشت بازرسان و کنار گذاشتن تسلیحات اتمی خود موافقت کرد. در مقابل همه اعضا موافقت کردند کره شمالی میتواند دارای یک برنامه اتمی صلح آمیز باشد و قرار شد آمریکا یک رآکتور آب سبک برای کره شمالی احداث کند.

• دور پنجم نوامبر 2005؛ در این مذاکرات طرفین درباره چگونگی اجرای بیانیه مشترک قبلی رایزنی کردند اما توافق جدیدی حاصل نشد. 

طی هفته های بعد کره شمالی به دلیل مسدود شدن داراییهای این شرکت در یک بانک آسیایی ضمن محکومیت این تصمیم، مذاکرات 6 جانبه را بایکوت کرد. طی ماههای بعد چندین آزمایش موشکی انجام داد و نهایتا اولین آزمایش اتمی خود را در اکتر 2006 انجام داد.

• دور ششم مارس 2007؛ با آزاد شدن دارایی‌های کره شمالی در بانک دلتا، دور ششم مذاکرات آغاز شد و طی چند فاز تا سال 2009 ادامه یافت. کره شمالی فعالیت رآکتور 5 مگاواتی یانگ بیون را در جولای 2007 متوقف کرد. در ژوئن 2008 جورج بوش اعلام کرد کره شمالی را از لیست کشورهای حامیان تروریسم خارج خواهد کرد. با این وجود کره شمالی به دلیل رفتارهای خصمانه دیگر واشنگتن، دسترسی بازرسان به سایت یانگ بیون را محدود کرد و اجازه نمونه برداری از این سایت را به بازرسان آژانس نداد. در خلال سال 2009 کره شمالی علیرغم هشدارهای آمریکا یک موشک دوربرد را آزمایش کرد و به دنبال صدور قطعنامه 1718 علیه این کشور و تشدید تحریمها در شورای امنیت، پیونگ اعلام کرد دیگر در مذاکرات 6 جانبه شرکت نخواهد کرد.

رویکرد یک جانبه آمریکا

درحالیکه تلاشهای طرفین از جمله پکن برای احیای مذاکرات 6 جانبه در حال پیگیری بود کیم جونگ ایل از دنیا رفت و کیم جونگ اون در دسامبر 2011 روی کار آمد. رهبر جوان کره شمالی طی سالهای 2013 تا 2016 چندین کلاهک اتمی و همچنین انواع موشکهای دوربرد، میان برد و کوتاه برد را مورد آزمایش قرار داد و قدرت خود را در برابر آمریکا به حد اعلای آن رساند. کیم جونگ اون به دلیل اینکه بسیار جوان و کم تجربه بود تمایل چندانی به رفت و آمدهای دیپلماتیک نداشت. برای نمونه، اولین سفر خارجی وی از زمانی که در سال 2011 به قدرت رسید پس از 7 سال و در سال 2018 انجام شد و آن نیز سفر به پکن بود.

تغییر رهبری کره شمالی و انجام آزمایشهای اتمی و موشکی، درگیر بودن دولت باراک اوباما در بحرانهای خاورمیانه مانند بحران سوریه، عراق و افغانستان و همچنین تمرکز سیاست خارجی اوباما برای حل و فصل مساله هسته ای ایران، مجال هرگونه احیای مذاکرات دوجانبه و چندجانبه با کره شمالی را گرفت.

در سال 2017 با روی کار آمدن دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری آمریکا، واشنگتن رویکرد متفاوتی نسبت به همتای سابق خود در پیش گرفت. ترامپ که تمایل زیادی به مناسبات بین المللی و همکاری جمعی در نظام بین المللی ندارد از بسیاری از تعهدات بین‌المللی آمریکا خارج و یا تلاش کرد آنها را با اظهارات و مواضع خاص خود تضعیف کند. خروج از برجام، خروج از نفتا، خروج از توافق آب و هوایی پاریس، انتقاد از سازمان تجارت جهانی، انتقاد از ناتو و.. را می‌توان در این چارچوب ارزیابی کرد.

در ارتباط با کره شمالی، ترامپ با حملات لفظی و تهدیدهای مکرر و سپس با اتخاذ یک دیپلماسی نمایشی و همچنین فشار به چین از طریق افزایش تعرفه‌های تجاری تلاش کرد با پیونگ یانگ وارد مذاکره شود.

مجموعه اقدامات ترامپ و ابراز علاقه وی به کیم جونگ اون رهبر کره شمالی و اعلام تمایل برای مذاکرات مستقیم، منجر به دیدار تاریخی آنها در ژوئن 2018 شد. دو طرف در پایان این دیدار درباره خلع سلاح اتمی کره شمالی یک بیانیه چند بندی منتشر کردند.

آنچه که از اقدامات دولت آمریکا می‌توان استنباط کرد، این است که آمریکا به دنبال حل و فصل بحران اتمی شبه جزیره کره از طریق مذاکرات دوجانبه است نه چند جانبه. این شرایط یعنی کنار گذاشته شدن چین و روسیه به عنوان 2 قدرت تاثیر گذار در معادلات منطقه شرق آسیا.

 این همان شرایطی است که واشنگتن در ارتباط با توافق هسته ای ایران نیز در پیش گرفته است. ترامپ از توافق بین‌المللی برجام به صورت غیرقانونی خارج شده و اکنون به مقامات ایرانی می‌گوید بیایید دوجانبه مذاکره کنیم!

چین نزدیکترین متحد کره شمالی طی دهه 1990 تا به امروز است. از سوی دیگر روسیه هم که پس از فروپاشی شوروی ابتکار عمل در شرق آسیا به ویژه در زمینه کره شمالی را از دست داده بود طی سالهای گذشته قدرت خود را در ارتباط با مسائل مختلف بین‌المللی بازیافته است و اکنون وزنه سنگینی در هر نوع مناسبات دیپلماتیک یا بحرانهای جهانی محسوب می‌شود.

اگر چه پکن و مسکو ظاهرا در مواضع رسمی خود از حل و فصل بحران اتمی در شبه جزیره کره استقبال کرده‌اند اما در واقع این به معنی دادن چک سفید به آمریکا برای مذاکرات دوجانبه و محرمانه با کره شمالی، حصول یک توافق دلبخواهانه و یک سویه نیست.

این رویه‌ای بود که در مذاکرات هسته‌ای ایران نیز دنبال شد. اگر چه برخی از تحلیلگران، مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا و حل و فصل اختلافات میان این دو کشور را عامل اصلی حصول توافق هسته‌ای در سال 2015 می‌دانند اما نمی‌توان گفت که بدون تلاشها و همکاری کشورهای دیگر نظیر چین، روسیه و کشورهای اروپایی و در غیاب اعمال نظرات و منافع آنها، برجام به نتیجه می‌رسید. 

علیرغم دیدار بی سابقه رهبران آمریکا و کره شمالی و توافق برای حل و فصل این بحران، طی ماههای گذشته شاهد هیچ پیشرفتی در روند مذاکرات آنها نبوده‌ایم. یکی از عوامل اصلی عدم پیشرفت در مذاکرات عدم مشارکت چین و روسیه در مذاکراتی است که برای آنها بسیار با اهمیت تلقی می‌شود. با توجه به شرایطی که ترامپ در عرصه سیاست خارجی در پیش گرفته است، پکن و مسکو به هیچ وجه مایل نیستند بازی را در منطقه مهم و استراتژیک شرق آسیا به واشنگتن واگذار کنند و کاتالیزوری برای سیاستهای یکجانبه واشنگتن در جهان باشند.

اگر آمریکا واقعا به دنبال حل و فصل بحران اتمی شبه جزیره است باید آن را در چارچوب مذاکرات 6 جانبه دنبال کند تا دیگر طرفهای دخیل و تاثیرگذار در این منطقه مانند چین، روسیه و حتی ژاپن نیز دیدگاهها و نظرات خود را اعمال کنند. بدون این مهم حصول توافق نهایی بسیار دور از دسترس به نظر می‌رسد.

انتهای پیام/