بحران آب ایران ــ ۱۰ / حق‌آبه ایران در گلوی افغانستان ماند؛ وزارت خارجه بجنبد
بستن آب به‌روی ایران توسط دولت افغانستان، با وجود یک معاهده بین‌المللی مورد قبول دو طرف، مسئله‌ای مهم است که باید دولت ایران و وزارت امور خارجه بیش از پیش نسبت به آن حساسیت نشان داده و تنها به ارسال نامه اعتراضی بسنده نکنند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، روز گذشته "احمدعلی کیخا" نماینده مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی در خصوص حق‌آبه ایران از هیرمند گفت: "از پایان شهریور گذشته (ابتدای سال آبی جاری) تا امروز فقط 3 میلیون مترمکعب آب از رودخانه هیرمند وارد کشور شده که نسبت به حق‌آبه 820 میلیون مترمکعبی "هیچ" است".
از طرفی حق‌آبه ایران از هیرمند پشت سدسازی‌های نامتعارف افغانستان مانده و از طرفی دیگر سیستان و بلوچستان با کاهش 75.1درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته و کاهش 74.7درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت مواجه است.
بر اساس قرارداد 1351 هیرمند که قراردادی رسمی و مورد قبول دو کشور است، طرف افغان متعهد به تحویل 820 میلیون مترمکعب آب به طرف ایرانی شده است، قراردادی که بدون شک نیازهای سیستان و بلوچستان را پوشش نمی‌دهد چرا که بر اساس اسناد تاریخی از جمله گزارش کمیسیون بی‌طرف دلتا در سال 1330، نیاز کشاورزی و شرب منطقه سیستان در ایران بسیار بیش از آنچه نهایتاً به آن حق‌آبه تخصیص داده شده، محاسبه و مطرح گردیده است، با این حال مبنای دو کشور همین میزان 820 میلیون مترمکعب به‌عنوان آبی است که افغانستان می‌بایست به ایران تحویل دهد.
در همین راستا، ایران سالیان سال است که با وجود مشکلات فراوان کم‌آبی، طرح‌هایی را برای مدیریت آب و خاک در منطقه سیستان جهت تأمین آب شرب و کشاورزی به‌منظور سازگاری با میزان آب 820 میلیون مترمکعب به‌اجرا گذاشته و در این راستا موفقیت‌های خوبی نیز در شرایط سخت طبیعی سیستان داشته است، از جمله تضمین تأمین آب شرب مردمان منطقه و افزایش بهره‌وری کشاورزی که با اجرای بسته مدیریتی ــ فنی چاه‌نیمه‌ها و طرح انسجام‌بخشی اراضی کشاورزی در حال انجام است.
طبق اعلام نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی و همچنین وزیر نیرو، در سال آبی 97ــ96، افغانستان تاکنون به تعهدات خود برای تأمین حق‌آبه ایران مندرج در معاهده 1351 آب هیرمند عمل نکرده است، این درحالیست که به‌استناد تصاویر ماهواره‌ای، مخزن سد کجکی در بالادست رودخانه مرزی هیرمند چندین سال است که کاملاً پرآب بوده و دولت افغانستان بدون توجه به تعهدات ملی و بین المللی خود در قبال مردم پایین‌دست در ولایت نیمروز افغانستان و منطقه سیستان ایران و نیز محیط زیست تالاب‌های بین المللی و مشترک هامون، در پی افزایش حجم آن نیز هستند.
تصویر ماهواره‌ای از هیرمند در فروردین سال 1396 (Apr 2017)
تصویر ماهواره‌ای از سد کجکی افغانستان و دریاچه پرآب این سد در فروردین سال 1397 (Apr 2018)
واقعیت پنهان دیگر این معاهده این است که سهم آب ایران مندرج در این معاهده فقط به‌منظور شرب و کشاورزی تخصیص داده شده است (اگرچه این میزان کمتر از میزان برآوردشده در کمیسیون بی‌طرف دلتا است، لیکن مبنای مذاکره دو طرف همین مقدار است) و هیچ ارتباطی به نیاز زیست‌محیطی تالاب‌های بین المللی و مشترک هامون ندارد، در واقع در معاهده 1351 هیرمند هیچ اشاره‌ای به حق‌آبه زیست‌محیطی وجود ندارد و 820 میلیون مترمکعبی که در معاهده مزبور دیده شده تنها مربوط به مصارف شرب و کشاورزی ایران است، زیرا که اولاً به‌علت شرایط آن زمان و احتمالاً اینکه موضوعات زیست‌محیطی هنوز مورد توجه واقع نشده بود، حق‌آبه تالاب بین المللی و مشترک هامون از محل این رودخانه در معاهده 1351 در نظر گرفته نشده است، ثانیاً نیاز زیست‌محیطی تالاب بین المللی و مشترک هامون، موضوعی مشترک فی‌مابین ایران و افغانستان بوده که می‌بایست دو کشور برای سیراب نمودن آن تلاش کنند، همچنین و مهم‌تر از همه، سیراب نمودن تالاب‌های بین المللی هامون تنها از محل رودخانه هیرمند نبوده و علاوه بر آن از محل آبهای رودخانه‌های خاش، هاروت و فراه نیز سیراب می‌شود.
بنابراین، تأمین نیاز زیست‌محیطی تالاب‌های هامون موضوعی جدا از قرارداد 1351 آب هیرمند، که منحصر به مصارف شرب و کشاورزی ایران است، بوده و نیاز به یک اقدام مشترک و بین المللی و وظیفه‌شناسی هر دو کشور و جامعه بین المللی دارد.
با وجود اقدامات ایران که در جهت سازگاری با شرایط و مدیریت بهینه آب و خاک صورت گرفته و نیز سعی و تلاشش برای حفظ تالاب‌های بین المللی و مشترک هامون از جمله ثبت بین المللی تالاب هامون در کنوانسیون رامسر و نیز ثبت آن به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست کره در یونسکو، متأسفانه طرف افغانستانی نه‌تنها هیچ گامی را در جهت مدیریت پایدار آب و خاک و حفاظت از تالاب‌های هامون، که سرمایه مشترک مردمان دو سوی مرز است، برنداشته که حتی بدون در نظر گرفتن تبعات زیست‌محیطی و انسانی در ولایت نیمروز افغانستان و منطقه سیستان ایران اقدام به توسعه غیرمنطقی و سدسازی نموده است.
در همین راستا، اخیراً دولت افغانستان به‌روی رودخانه فراه که یکی از سیراب کننده‌های اصلی تالاب‌های هامون است به‌کمک یکی شرکت ایتالیایی سدی را در دست مطالعه و احداث دارند؛ علاوه بر این، طرحی را با کمک یک شرکت ترکی ــ آمریکایی جهت افزایش حجم سد کجکی که یکی از اصلی‌ترین ذخیره کننده‌های آب در حوضه آبریز هیرمند است در دست اقدام دارد. بدتر از همه اینکه، هنوز موضوع کشت خشخاش در افغانستان که از معضلات بین المللی بوده و ایران زیان‌های جانی و مالی بسیاری را متقبل می‌شود، حل نشده و در این خصوص سازمان ملل در گزارشی از افزایش 45درصدی کشت خشخاش خبر می‌دهد. این مسائل نه‌تنها باعث کاهش آورد رودخانه‌ها به‌سمت تالاب هامون می‌گردد، بلکه منجر به آلودگی آب و افزایش حجم ریزگردها در پایین‌دست حوضه در ولایات نیمروز و فراه در افغانستان و همچنین منطقه سیستان ایران شده است.
متاسفانه آنچه در رفتار برخی مسئولین دولتی افغانستان دیده می‌شود، نوعی قدرنشناسی است که این رفتار در خصلت مردمان افغانستانی جایی ندارد. با وجود اینکه ایران همیشه از توسعه در افغانستان حمایت کرده و کمک‌های فراوانی نیز بدون چشمداشت به همسایه خود داشته و خواهد داشت چرا که فرای اشتراکات تاریخی و دینی، توسعه در افغانستان، امنیت دو کشور را به‌همراه خواهد داشت، ولی متأسفانه رفتار طرف افغانستانی که شامل نوعی توسعه‌طلبی بی‌حدومرز و عدم توجه به مسائل زیست‌محیطی پایین‌دست و توأم با یک نگاه هیجانی است، چشم‌انداز خوبی را ایجاد نمی‌کند، بدتر از آن اینکه برخی از مسئولین افغانی با هدف سرپوش گذاشتن بر ضعف خود و سوء مدیریت داخلی، به فرافکنی و بعضاً شوراندن احساسات ضدایرانی مشغول شده‌اند.
بررسی‌ها و پیگیری‌ها از بدنه دولت به‌خصوص دو وزارتخانه کلیدی امور خارجه و نیرو نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر تلاش‌ها و مذاکراتی با دولت افغانستان برای انجام اقدامات مشترک برای سیراب نمودن تالاب‌های بین المللی و مشترک هامون انجام شده و در همین راستا توافقاتی در بیانیه مشترک در سفر آقای عبدالله عبدالله رئیس اجرایی دولت افغانستان به تهران در سال 1394 صورت گرفته و در دست پیگیری است.
حتی اخیراً رضا اردکانیان وزیر نیروی ایران در مصاحبه‌ای از ارسال نامه اعتراضی وزیر امور خارجه ایران به دولت افغانستان در خصوص ندادن حق‌آبه ایران از هیرمند خبر داده است، نامه اعتراضی ظریف که هنوز از پاسخ آن از سوی طرف افغان خبری نیست.
بستن آب به‌روی ایران با وجود یک معاهده بین المللی مورد قبول دو طرف، مسئله‌ای مهم است که باید دولت بیش از پیش نسبت به آن حساسیت نشان داده و تنها به ارسال نامه اعتراضی بسنده نکند، چرا که آینده زندگی در سیستان ایران به ارسال حق‌آبه حداقلی مندرج در معاهده 1351 هیرمند وابسته است.
احمدعلی کیخا نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی در خصوص وضعیت آبی سیستان گفت: بارندگی در شمال استان امسال زیر 10 میلی‌متر بوده، بنابراین بدترین سال آبی در طول تمام سال‌های گذشته را در منطقه سیستان تجربه می‌کنیم که این شرایط بی‌سابقه بوده است.
وی با بیان اینکه "نگرانی‌ها از وضعیت سیستان جدی است"، تصریح کرد: در جلسه سران قوا در مجلس به رئیس‌جمهور گفتم که اگر دولت تمام‌قد کنار مردم نباشد امسال یک وضعیت فوق‌العاده بحرانی را در سیستان خواهیم داشت که شاید در 40 سال گذشته تجربه نکرده باشیم.
شرایط ویژه کم‌آبی و خشکسالی امسال که در نیم قرن اخیر بی‌سابقه بوده و همچنین رویه مصرف آب در کشور که با هیچ منطقی نمی‌توان مصرف بی‌رویه و غیربهینه آب در بخش‌های شرب، کشاورزی، صنعت و آبیاری شهری را توجیه کرد، خبرگزاری تسنیم را بر آن داشت تا با بررسی جزئیات بحران آبی کشور نسبت به ترسیم دقیق شرایط موجود و آینده اقدام کند و با پژوهش در این زمینه و بهره‌گیری از نظرات مدیران مسئول و کارشناسان خبره، در قالب پرونده "بحران آب ایران" راهکارهایی عملی برای اصلاح امور به‌منظور رفع تنش‌ها و رسیدن به شرایطی که مدیریت بهینه تأمین و مصرف آب را در کشور شاهد باشیم، ارائه کند.
گزارش‌های پیشین:
بحران آب ایران ــ 1 / کم‌بارشی و خشکسالی بی‌سابقه در نیم قرن اخیر
بحران آب ایران ــ 2 / ذخیره برفی تهران به صفر رسید/امسال در تهران جیره‌بندی آب نداریم
بحران آب ایران ــ 3 / بحران آب یا بحران مدیریت آب؟
بحران آب ایران ــ 4 / اصفهان روی تیغ کم‌آبی؛ مصوبات شورای عالی امنیت ملی برای آب اصفهان
بحران آب ایران ــ 5 / مصرف آب یک دریاچه در هر شبانه‌روز توسط تهرانی‌ها+ فیلم
بحران آب در ایران ــ 6 / 35 میلیون ایرانی در معرض تنش آبی؛ مدیریت مصرف تنها راه نجات است
بحران آب ایران ــ 7 / نیاز به 1000 میلیارد تومان بودجه برای گذر از شرایط ویژه کم‌آبی امسال
*محمدرضا کیاشمشکی
انتهای پیام/*
