چگونه می‌توان اثر ICT بر کسب‌وکارهای بخش خصوصی را نشان داد؟ / تشریح الگوی خلق ثروت توسط فاوا

به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران پویا؛ فناوری اطلاعات و ارتباطات گذشته از اثر چشمگیر بر اقتصاد ملی و بهبود بهره‌وری در سطح کلان، در کسب‌وکارها و بنگاه‌های اقتصادی نیز تغییرات ساختاری را به بار آورده است؛ این دگرگونیها در سطح بسیاری از سازمانها دیده می‌شود و چهره بسیاری از آنها را تغییر داده است اما با این حال جای خالی یک الگو و ابزار مفهومی که بتواند تصویری کلی از اثر فاوا بر سازمان فراهم آورد احساس می‌شود.

در این پژوهش که کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد رسانه اتاق ایران درباره الگوی خلق ثروت با به‌کارگیری ICT ارائه کرده است با بهره گیری از مفهوم «هزینه مبادله» و دیدگاه‌های «الیور ویلیامسون» به مفهوم‌سازی اثر فاوا بر سازمان پرداخته و تلاش شده تا با مروری بر این مفهوم و ابعاد آن، راهی برای توضیح پیامدهای به کارگیری فاوا در بنگاه‌های اقتصادی یافته شود.

سپس برخی چارچوبها با هدف تصویر کردن سازمان به عنوان مجموعه‌ای از قراردادها و مبادله‌ها بررسی شده و در نهایت الگوی زنجیره ارزش که از چارچوبهای رایج در تحلیلهای سازمانی به حساب می‌آید مورد نظر قرار گرفته است؛ سرانجام نیز چارچوبی کلی برای نشان دادن منطق عمل فاوا در سازمانها و تغییرات ساختاری پیامد آن پیشنهاد شده است.

در این چارچوب پیامدهای به‌کارگیری فاوا به دو سطح فنی و ساختاری تقسیم می‌شوند؛ در سطح فنی به مواردی همچون کاهش زمان انجام کارها، بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها اشاره می‌شود که برداشت غالب از اثرگذاری فاوا در سازمانهاست اما در سطح ساختاری به جنبه‌های ناملموس‌تر پرداخته می‌شود.

در این سطح با توجه به اینکه سازمان به صورت مجموعه‌ای از مبادله‌ها و قراردادهای (نوشته/نانوشته) تصویر می‌شود، اثر فاوا بر هزینه مبادله بررسی می‌شود.

به‌کار‌گیری فاوا می‌تواند هزینه مبادله (هزینه‌های جستجو، مذاکره و اجرا) را تغییر دهد و این با توجه به ویژگیهای مبادله مانند «تکرار»، «عدم قطعیت» و «خاص بودن دارایی» خواهد بود و پیامدهای ساختاری خواهد داشت.

با استفاده از این نگرش می‌توان به خوبی پیدایش بسیاری از ساختارهای سازمانی نوظهور در دوران جدید را توضیح داد؛ از سیاستگذاریهای کلان در حوزه فاوا که بگذریم، خلق ثروت در سطح بنگاه‌ها و کسب‌وکارها رخ می‌دهد؛ می‌توان گفت هدف از سیاستها و بسترسازیها چیزی جز فراهم کردن زمینه فعالیت کارآفرینان و نوآوران نیست تا بتوانند قابلیتهای فاوا را در عمل محقق کنند.

هدف گزارش این است که مروری بر رویکردهای کلی ارزش آفرینی اقتصادی مبتنی بر فاوا انجام گیرد؛ با صرف‌نظر از کاربردهای پیشرفته فاوا که پیامدهای آنها در آینده ظاهر خواهد شد، 13 الگوی کلی ایجاد درآمد شناسایی شده‌اند.

این الگوها عبارتند از «پلتفرم‌های چندسویه»، «فریمیوم»، «اعانه»، «هزینه اشتراک»، «محتوای رایگان و تبلیغات»، «دنباله دراز»، «طعمه-قلاب»، «حراج»، «بازاریابی همکارانه»، «تامین مالی جمعی»، «فروش مستقیم»، «پرداخت دلخواه» «ترکیبی.» بسیاری از کسب‌وکارهای موجود یک یا ترکیبی از این الگوهای ارزش آفرینی برای مشتریان به کار می‌گیرند.

فاوا یک فناوری تحول‌ساز در کسب‌وکار به شمار می‌آید و ماهیت بسیاری از صنایع اعم از خدماتی و تولید را دگرگون کرده است؛ در بسیاری از موارد این فناوری براساس منطقی عمل می‌کند که آن را «شومپیتر» اقتصاددان نامدار اتریشی، «تخریب خلاق» نامید، در این رهگذر بسیاری از شیوه‌های قدیمی تولید و ارایه خدمت از بین می‌روند و انواع جدیدتر جایگزین آن می‌شوند.

گفتن از مزیتهای فاوا تازگی ندارد، فاوا قابلیت ثبت، نگهداری، تحلیل و انتقال اطلاعات را ارتقا می‌بخشد و انعطاف‌پذیری و به هنگام بودن را افزایش می‌دهد و فاصله‌ها را از میان بر می‌دارد.

ویژگی اساسی فاوا که تغییری بنیادین در کسب‌وکارها را رقم می‌زند این است که در انجام فرآیندهای کاری به شکل مستمر داده تولید می‌شود، تعداد منابع اطلاعات افزایش می‌یابد.

در پژوهش پیش‌رو، هدف بررسی پیامدهای فاوا در کسب‌وکارهاست و تلاش می‌شود تا با بهره گیری از چارچوبهای نظری مطرح جهانی الگویی برای توضیح اثر این فناوری در کسب‌وکارها و ابعاد آن پیشنهاد شود؛ این پژوهش به دنبال طراحی الگویی برای بررسی دقیق اثر فاوا بر جنبه‌های مختلف عملیات سازمانهاست، پرسش اصلی این پژوهش نیز این است که «با چه الگوی کلانی می‌توان اثر فاوا بر فعالیتها و فرآیند کسب‌وکارهای بخش خصوصی را نشان داد؟» یا به بیان دیگر «فاوا بر کدام بخش از فرآیندهای سازمانی اثر خواهد گذاشت؟»

در پژوهش پیش رو، هدف بررسی پیامدهای فاوا در کسب‌وکارهاست و تلاش می‌شود تا با بهره‌گیری از چارچوبهای نظری مطرح جهانی الگویی برای توضیح اثر این فناوری در کسب‌وکارها و ابعاد آن پیشنهاد شود؛ این پژوهش به دنبال طراحی الگویی برای بررسی دقیق اثر فاوا بر جنبه‌های مختلف عملیات سازمانهاست؛ پرسش اصلی این پژوهش نیز این است که «با چه الگوی کلانی می‌توان اثر فاوا بر فعالیتها و فرآیند کسب‌وکارهای بخش خصوصی را نشان داد؟» یا به بیان دیگر «فاوا بر کدام بخش از فرآیندهای سازمانی اثر خواهد گذاشت؟»

نقش فاوا در سازمانها تنها ساده کردن و شتاب بخشیدن به گردآوری و انتقال داده و اطلاعات نیست؛ بلکه می‌تواند در تصمیم‌گیری مدیران نیز دستگیر باشد.

شناسایی سریعتر و بهتر مسائل، فرصتها و دسترس‌پذیر کردن اطلاعات مرتبط می‌تواند کیفیت و سرعت تصمیم‌گیری را بهبود بخشد؛ پیش از این برای بهبود ظرفیت پردازش اطلاعات بسیاری از سازمانها به تعداد کارکنان متخصص می‌افزودند اما امروز فاوا چشم‌انداز دیگری را فرارو می‌نهد؛ بر تعداد منابع تولید اطلاعات افزوده شده است اما واسطهای انسانی درگیر در کار انتقال کاهش یافته‌اند.

در این معنا بسیاری از سازمانها بدون نیاز به بزرگتر شدن می‌توانند اطلاعات بیشتری در اختیار داشته باشند؛ در واقع گفته می‌شود فاوا دو اثر کلی بر این (automation) فرآیندهای کاری گذاشته است که در ادامه همان منطق قرن نوزدهمی ماشین شدن است؛ نخست خودکارسازی است که به کلی با نگرش ماشینی پیشین متفاوت معنا که کاری را با استمرار و کنترل بیشتر دنبال شود؛ دوم؛ اطلاعات‌سازی است.

در اینجا فاوا ظرفیت تولید اطلاعات از فرآیندهای کاری و بازخور آنها را داراست.

در بخش دوم این گزارش، پس از شرحی مختصر از مفهوم اقتصاد اشتراکی، به بررسی دستاوردهای فاوا در سطح سازمانی و بنگاه‌ها پرداخته می‌شود و الگوهای جدید کسب‌وکارهای مبتنی بر فاوا بررسی می‌شوند؛ یک ابزار مفهومی مناسب که می‌توان اثرگذاری فاوا بر بنگاه‌ها و شیوه است، مدل کسب‌و‌کار به منطق کلی ایجاد درآمد بنگاه‌ها اشاره دارد و (business model)‌های خلق ارزش را بررسی کرد؛ مدل کسب‌و‌کار توصیفی از ابعاد اصلی یک کسب‌و‌کار، منابع لازم، بازار هدف و ارزش پیشنهادی را فراهم می‌آورد.

هر چند برای همه کسب‌وکارها می‌توان از چنین ابزاری بهره گرفت، مدل کسب‌و‌کار مفهومی است که با فاوا شناخته می‌شود و به ابزاری محبوب برای کارآفرینان این حوزه بدل شده در کشور ما نیز هواداران، (Business Model Canvas) است، چارچوبهای هم برای آن پیشنهاد شده است که یکی از آنها، بوم کسب‌وکار بسیاری یافته است.

بررسی انواع مدلهای کسب‌وکار به نوعی تصویری از چگونگی عمل فاوا در فرآیند ارزش‌آفرینی اقتصادی را فراهم می‌آورد، هدف از این پژوهش هم آوردن همه چارچوبهای ممکن نیست ولی تلاش می‌شود تا مدلهای رایج شرح داده و ابعاد مختلف آنها به بحث گذاشته شود.

مدلهای کسب‌وکار فاوا

یک مدل کسب‌وکار عناصر و ابعاد اساسی (making money) مدل کسب‌وکار، بیانی از رویکرد کلی پول در آوردن منابع اصلی و زیرساختها را، (revenue stream) محصول یا خدمت؛ جریان درآمدی (offer) یک کسب‌وکار مانند بازار هدف، پیشنهاد توصیف می‌کند.

هدف از تدوین مدل کسب‌وکار فهمیدن، توصیف و پیش بینی شیوه عمل یک کسب‌وکار است؛ اگر بخواهیم جایگاه آن را در سلسله مراتب لایه‌های کسب‌وکار مشخص کنیم، میان لایه استراتژیک و لایه فرآیندی جا می‌گیرد به این معنی که پس از آنکه چشم اندازها و جهت‌گیریهای کلان تعیین شد و پیش از آنکه به سراغ طراحی جریان کار و ابعاد عملیاتی برویم باید به طراحی مدل کسب‌وکار پرداخت که چیزی جز منطق پول درآوردن نیست.

در واقع مدل کسب‌وکار پاسخی به پرسشهای اصلی هر کسب‌وکاری است که چه چیز (محصول)، چگونه (ارزش) و برای چه کسی (بازار هدف) تولید شود.

اقبال یافتن مدل کسب‌وکار را باید از زمان گسترش کسب‌وکارهای اینترنتی و فاوا دنبال کرد، با آنکه در نگاه کلی امکان به کارگیری آن برای بسیاری از کسب‌وکارهای دیگر هم وجود دارد؛ مدل کسب‌وکار را باید در یک فرآیند سه مرحله‌ای مورد توجه قرار داد که با تدوین مدل آغاز می‌شود و طی آن کارآفرین با بررسی شرایط بازار منطق درست کسب‌وکار را طراحی می‌کند و سپس در گام دوم برای چگونگی تأمین سرمایه مدل کسب‌وکار تصمیم‌گیری می‌شود که می‌تواند از بازار سرمایه، سرمایه‌گذاریهای خطرپذیر یا سرمایه‌گذاری شخصی کارآفرین یا شرکت او باشد و سپس کار به اجرا می‌رسد.

گفته شد که تمرکز این پژوهش بر روی الگوهای خلق ثروت در سطح بنگاه است و مدل کسب‌وکار را به عنوان ابزاری برای توصیف منطق «پول در آوردن» به کار می‌گیرد؛ دسته‌بندیهای مختلفی از مدلهای کسب‌وکار ارایه شده و هدف مرور الگوهای اصلی است و نه ارائه یک دسته‌بندی جامع و کامل که تمامی کسب‌وکارها را بتوان در آنها جایابی کرد؛ این الگوها می‌توانند بسیار کلی (کلان)، یا (خرد) باشند، اشتراک‌های بسیاری داشته باشند و حتی در مواردی با یکدیگر ترکیب شوند.

به نظر می‌رسد دو قابلیت کلیدی فاوا در نوآوریهای مدل کسب‌وکار اثرگذار بوده است: کاهش هزینه مبادله و کاهش هزینه تولید و ارایه خدمت.

برداشتن محدودیتهای زمانی و مکانی از یک سو و ساده کردن جستجو، به دست آوردن اطلاعات و مقایسه از سوی دیگر، معنایی جز (customization) و سفارشی‌سازی (delivery) کاهش هزینه مبادله ندارد؛ از آن سو هزینه می‌توان ادعا کرد که هزینه‌های ارایه خدمت هم برای بسیاری از سازمانها کاهش یافته است؛ ترکیب این دو باعث به وجود آمدن نوع جدیدی از کسب‌وکارهای شده است که پیشتر وجود نداشتند و بسیاری از الگوهای کسب‌وکار بالا را باید با چنین نگاهی فهمید.

افزودن بر تعداد این الگوها و بهره‌گیری موثر از هریک با توجه به نوع خدمت و شرایط بازار را باید به کارآفرینان سپرد؛ با این حال نکته اساسی را نباید از نظر دور داشت که با وجود جذابیتهای ظاهری، اجرا و گسترش کسب‌وکارهای اینترنتی و فاوا به هیچ رو ساده نیست.

باید با نگرشی جامع به عوامل متعددی پرداخت و شاید بتوان گفت چالشهای اساسی کارآفرینی اینترنتی بیش از جنبه‌های فنی، در ابعاد اجتماعی و فرهنگی خود را نشان می‌دهند، در بسیاری از کسب‌وکارها مبتنی بر فاوا باید برای مواردی مانند اعتمادسازی، استانداردهای ارایه خدمات، بازخور مناسب و پاسخگویی به موقع، هماهنگی میان ارایه دهندگان مختلف خدمات و یکپارچه کردن آنها چاره‌اندیشی کرد.

متن کامل گزارش را از اینجا دانلود کنید.

انتهای پیام/