فارس|منبت؛ هنری از دل تاریخ؛ سوغات زیبای شیراز با جلوه‌های اسلامی در آمیخته است+فیلم
منبت‌کاری با چوب یکی از ظریف‌ترین صنایع دستی است و قدیمی‌ترین اثر منبت کاری باقی مانده در ایران در چوبی بزرگ مسجد جامع عتیق شیراز است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، منبت‌کاری با چوب یکی از ظریف‌ترین صنایع دستی است که تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ارزان و ساده محصولاتی با ارزش خلق می‌کنند، هنرمندانی که با چند قلم و اسکنه‌ای فلزی ذهنیات خود را با خطوط کوفی، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ روی چوب کنده‌کاری می‌کنند.
با توجه به اسناد و مدارک موجود منبت‌کاری در ایران، سابقه این صنعت به 1500 سال می‌رسد و قدیمی‌ترین اثر منبت کاری باقی مانده در ایران در چوبی بزرگ مسجد جامع عتیق شیراز است که مربوط به قرن سوم هجری یعنی حدود 1200 سال پیش است. این در دارای زیرسازی از چوب تبریزی است و روی آن رگه‌هایی از چوب گردو یافت می‌شود.
بعد از ظهور اسلام و با توجه به شیوع روحیه ساخت مراکز و مساجد اسلامی، هنرمندان ایرانی جزء نخستین کسانی بودند که تمامی توان و استعداد خویش را صرف تزئین مساجد کردند و به موازت هنرنمایی معماری، کاشی‌کاران و گچبرها منبت‌کاران نیز آثاری چون رحل قرآن، منبر، در و پنجره‌های که نشان دهنده ذوق و هنر بود، خلق کردند.
منبت‌کاری در دو نوع ریز و درشت بر روی چوب، عاج و استخوان انجام می‌شود و شامل مجسمه‌سازی، نیمرخ و تمام رخ، گلبرگ‌های اسلیمی، ختائی و غیره است. مشبک‌کاری در تزئین قاب‌ها و سایر وسایل تجملی به کار برده می‌شود و معمولاً بر روی چوب‌های گوناگون و عاج و استخوان انجام می‌شود.
رنگ‌کاری و رویهکوبی به منظور زیباتر ساختن و جلا بخشیدن به کارهای منبت‌کاری و در مراحل نهایی کار است که در هنر تزئینی منبت مورد نظر هنرمندان و صاحبنظران این فن قرار می‌گیرد. رنگ کاری و رویهکوبی علاوه بر افزودن بر زیبائی اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ می‌کنند.
منبت‌کاری نیز مانند خاتم کاری از هنرهائی است که در دوران صفویه راه پیشرفت و ترقی را به سرعت پیمود و هنرمندان منبت‌کار آثار بسیار زیبایی در این دوره از خود باقی گذاشتند ولی در دوره قاجاریه به علت عدم توجهی که به هنر و هنرمندان شد، این هنر نیز در بوته فراموشی ماند و رو به انحطاط نهاد.
پس از قاجار هنر منبت نیز مانند سایر صنایع مورد توجه قرار گرفت و زمینه احیای این هنر فراهم شد و منبت کاری که تا این زمان در حال رکود بود مجدداً راه تکامل و تطور را پیمود.
سبک‌های منبت کاری؛ حکاکی، برجسته نمایی و پیکر تراشی سبک‌های این هنر است. در سبک حکاکی روی چوب به کمک ابزار گودبرداری می‌شود و در نتیجه نقشه و طرح پایین‌تر از سطح صاف چوب قرار می‌گیرد، اما در برجسته‌نمایی طرح مورد نظر گویی که از سطح کار کاملا جداست.
سبک دیگری نیز وجود دارد که به پیکرتراشی معروف است، در این سبک زمینه صافی دیگر باقی نمی‌ماند و چوب به طور کامل شکل طرح مورد نظر را می‌گیرد.
استاد منبت کار بنا بر رنگ و جنس کاری که می‌خواهد بسازد، از میان چوب‌های گوناگون چوب مناسب را انتخاب می‌کند. در این میان تعدادی از چوب‌ها از بقیه کاربری بیشتری در ساخت آثار هنری منبت کاری دارند.
چوب گردو، چوب گلابی، چوب چنارف نارون، چوب راش و چوب تبریزی از جمله چوب‌هایی است که استفاده می‌شود. این چوب‌ها هر کدام رنگ منحصر به فردی دارند که در آفرینش‌های هنری کمک قابل توجهی به زیبایی نهایی اثر می‌کنند.
در بین شهرهای ایران دو شهر آباده و شیراز از مراکزی است که در آن منبت کاری و سایر رشته‌های این هنر رواج بسیار دارد و به ویژه در شهر آباده هنر مزبور رونق بیشتری دارد. آباده به گفته امیری، مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس نشان ملی جغرافیایی منبت به نام آباده صادر شده که نقش مهمی در رونق این هنر دارد.
امیری گفته است پایه و اساس هنر منبت سنتی و اصیل ایران از آباده فارس نشأت گرفته و استاد آقاجان نخستین فردی بوده که در این زمینه فعالیت داشته است.
سرپرست معاونت صنایع دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان فارس نیز استفاده بیشتر از تیمچه صرافیان برای معرفی منبت را بخشی از اقداماتی می‌داند که باید انجام شود.
حیدرعلی زاهدیان نژاد مهرماه امسال در گفت‌وگو با تسنیم گفته است طبقه فوقانی تیمچه صرافیان به عنوان ششمین بازارچه صنایع دستی ایران به کارگاه‌های زنده منبت اختصاص پیدا می‌کند تا روند ثبت این شهر تسریع شود.
انتهای پیام/ش
