نظر ۳ رئیس دانشگاه و یک مقام دولتی درباره نقش دانشگاهها در حل مسائل کشور در برنامه زاویه
یک مقام دولتی و ۳ رئیس دانشگاه در مناظرهای به بیان دیدگاههای خود پیرامون نقش دانشگاهها در حل مسائل کشور پرداختند.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، برنامه «زاویه» این هفته با حضور رؤسای دانشگاههای تهران، تربیت مدرس، علامه طباطبایی و معاون سیاستگذاری و برنامهریزی نقشه جامع علمی کشور با موضوع کار ویژه دانشگاه درباره حل مسائل جامعه ایرانی روی آنتن رفت.
- بیشتر بخوانید:
عبدالله صلواتی مجری کارشناس «زاویه» میزبان سید محمدتقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس، محمود نیلی احمدآبادی رئیس دانشگاه تهران، حسین سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی و ناصر باقریمقدم معاون سیاستگذاری و برنامهریزی نقشه جامع علمی کشور برای گفتوگو درباره کار ویژه دانشگاه درباره حل مسائل جامعه ایرانی بود.
صلواتی در مقدمه برنامه به تکثر دانشگاههای پس از انقلاب و انباشت تجربه اشاره کرد که باید در نتیجه به کمتر شدن مشکلات جامعه انجامیده باشد، ولی چنین نشده است، او گفت که اگر دانشگاه ناظر به معضلات کشور باشد، نباید اینقدر مشکل داشته باشیم، گرچه حل همه مشکلات جامعه به گردن دانشگاه نیست ولی مسئولیت دارد و نباید فقط در مدرک دادن موفق باشد.
**در حوزه اقتصاد و حقوق، جامعه دانشگاه مخاطب قرار نگرفته است
در ادامه نیلیاحمد آبادی رئیس دانشگاه تهران، دانشگاه را طرف تقاضای این بحث قرار داد که چرا نهادها، از ظرفیت دانشگاه برای تصمیمگیری استفاده نمیکنند و گفت: دانشگاه سه مسئولیت آموزش، پژوهش و مسئولیت اجتماعی را برعهده دارد، بخش آموزش مهمترین کارکرد دانشگاه است که منابع انسانی کشور را تأمین میکند و منابع انسانی مهمتری، منابع یک کشور هستند، اما اینکه چه کسانی مشمول آموزش هستند، چه کسانی آموزش میدهند، محتوای آموزش چیست و با چه شیوهای آموزش داده میشود، نقاط تفاوت دانشگاههاست. چیزهایی که آموزش داده میشود، از پژوهشهاست، بنابراین برای محتوای خوب باید پژوهش خوب انجام بدهیم.
وی افزود: در دنیا دانشگاهها به عنوان کنشگر جدی دیده میشوند، مثلا اگر فقر میبینند، فقط سیاسی برخورد نمیکنند، بلکه بررسی میکنند و راهحل میدهند، این جهتگیری منفعل یا فعال دانشگاه در برابر مسائل اجتماعی در آموزش و پژوهش دانشگاه اثر میگذارد. ما کشوری با شاخصهای مختلف هستیم، بخش عمدهای از موفقیتها در این شاخصها را دانشآموختگان دانشگاه بهوجود آوردهاند، مثلا بخش زیادی از همین صد چالش کشور را که لیست شده، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به سفارش دولت انجام داده است.
همچنین حسین سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی نیز در سخنانی، گفت: در یونان باستان چیزی به نام آکادمی بهوجود آمد، یعنی عالمی که خداوند بهوجود آورد، آکادمی برای معرفت و شناخت عالم بود. در دورههای بعد، تکنیک اضافه و خوب شد که اضافه شد، اما نباید دانشگاه را به تکنیک تقلیل بدهیم، مسائل اجتماعی مانند دریاچه ارومیه و ریزگردها، بعد از مسائل بزرگتری مثل نسبت اخلاق و مذهب در جامعه یا چیستی قواعد حاکم بر بازیگران جهان است، در ضمن، حل مسائل را هم فقط به اجرای بروکراتیک تقلیل ندهیم.
وی افزود: نکته دوم این است که انگار دانشگاه یک واحد ناکارآمد است که فقط مدرک داده است، البته دانشگاه مشکلات زیادی دارد، با این حال نهاد دانشگاه از موفقترین نهادهای اجتماعی با حداقل امکانات و بیشترین بازدهی در کشور بوده است، این رشد اجتماعی را دانشگاه تربیت کرده است. در جامعه ما، سخن نظام معنایی جدیدی شکل گرفته که محصول دانشگاههاست.جمهوری اسلامی به رشد علمی افتخار میکند که فقط مسئله رشد نیست و ما تولیدات زیادی داشتهایم.
رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه دانشگاه را نباید به یک باره واحد ناکارآمد معرفی کنیم، اظهار داشت: هر بخشی از دانشگاههای ما متخصص تربیت میکنند، دانشگاه بار احزاب سیاسی را هم به دوش میکشد و نقش بسیاری از فعالیتهای اجتماعی را به عهده گرفته است. در پیش از انقلاب، در حوزه علوم انسانی کتاب چندانی در کل کشور به فارسی نداشتیم و ترجمه ناقصی بود، اما امروز آنقدر تولید داریم که اساتید فرصت خواندن ندارند.
همچنین محمدتقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس نیز اینکه دانشگاه از طرف مسئولین برای حل معضلات جامعه، مخاطب قرار داده شده است را نقطه عطفی در حرکت جامعه کشور دانست و آن را توفیقی خواند که کشور را به یک رشد اجتماعی برساند و ادامه داد: در کمتر از یک قرنی که دانشگاه به صورت امروزی فعالیت کرده، هرگاه دانشگاه مخاطب جدی یک خواسته اجتماعی قرار گرفته، موفق بوده است و در این دوره دانشگاه از پس آموزش به خوبی برآمده است. در خارج از کشور دیدهاند و شهادت دادهاند که بهترین آموزش را دانشگاههای ما دارند. اینکه فارغالتحصیلان ما به خوبی وارد دانشگاههای دنیا شدهاند، معنی بهترین آموزش داشتن را میدهد.
وی افزود: پس از پیروزی انقلاب، پژوهش به عنوان یک مسئله جدی مطرح شد، دانشگاهها به صورت جدی وارد شدند، در سه دهه اول انقلاب این مأموریت را انجام دادند و پشتیبانی هم شدند، مثلا دانشگاه تربیت مدرس در 30 سال پیش تحصیلات تکمیلی نداشت و کوشش کرد این میدان را باز کند، اگر از دانشگاهها پشتیبانی شود، دانشگاه از پس مسائل اجتماعی بر میآید.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاههای کشور را دارای یک ساختار دولتی دانست که در مدیریت محدودیت دارند و بهنحوی وابسته به دولت هستند، اگر دانشگاههای مدرن دنیا توانستهاند تحولاتی در جامعهشان رخ بدهند، به دلیل استقلالشان است. اگر این قدرت مانور را به ما بدهند و دانشگاه از دولت و منابع عمومی مستقل باشد، به عنوان بنگاه علم و فناوری میتوانند تحولاتی ایجاد کنند که این نیازمند استقلال و مدیریت پویاست. در حالیکه مدیریت دانشگاهها وابسته به بودجه دولتی است و دانشگاه به صورت سنتی منتظر است از طرف سازمانهای دولتی مخاطب حل مشکلات جامعه قرار گیرد.
احمدی یادآور شد: در زمینههای فناوری توانستهایم کُنش و واکنش خوبی ایجاد کنیم و به نسبت توفیقاتی که حاصل شده، قابل ذکر است، اما در حوزههایی مثل اقتصاد و حقوق که تمام بدنه مهندسی را کنترل میکنند و در مسائل زیرساختی، جامعه دانشگاه مخاطب قرار نگرفته است، نمی شود امید حل مسائل را داشت. این سخن امام خمینی (ره) است که دانشگاه کارخانه آدمسازی است.
باقریمقدم معاون سیاستگذاری و برنامهریزی نقشه جامع علمی کشور نیز دانشگاه را کُنشگر خواند و با تأکید بر تفاوت میان دانشگاهیان و نهاد دانشگاه، گفت: خلط بحث نشود، اکثر مسئولیتهای کشور ما توسط فارغالتحصیلان دانشگاهی اداره میشود، اما نهاد دانشگاه چه نقشی دارد؟ اگر کار ویژه دانشگاه را دارای سه ضلع آموزش، پژوهش و کارآفرینی و مسئولیت اجتماعی بدانیم، باید قبول کنیم که در کارآفرینی خیلی نتوانستهایم موفق عمل کنیم.
وی اضافه کرد: از زوایه بیرون دانشگاه، در ساختار اجتماعی ما مشکلاتی وجود دارد، اما وقتی این میزگرد با رؤسای بزرگترین دانشگاههای کشور است، ما باید نقد درونسازمانی کنیم. ما به اینکه در مأموریت نهاد دانشگاه در کشور ابهام وجود دارد، نقد داریم؛ زیرا این ابهام خودش در اختلافنظرهای آقایان در کارکرد دانشگاه نسبت جامعه وجود داشت که این اختلافنظرها به اختلاف گفتمان تبدیل شده است.
معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی نقشه جامع علمی کشور به آییننامه ارتقا در دانشگاه اشاره و این پرسش را مطرح کرد که اگر کارآفرینی را جز کارویژه دانشگاه میدانیم، چرا در آییننامه ارتقا، این مسئله نادیده گرفته شده است؟، گفت: سه ضلعی که برشمردیم مانعالجمع هم نیستند.
نیلیاحمدآبادی رئیس دانشگاه تهران در ادامه تصریح کرد: دانشگاه در کدام زیستبوم حرکت میکند؟ دانشگاهها کُنشگر هستند و ما خودمان ناقد هستیم، دانشگاه مسائلی مثل فقر را مطرح کرد و همین که پذیرفتیم مثلا فقر در جامعه هست، خوب است، زیرا در گذشته میگفتند دارد سیاهنمایی میشود. آیین نامه ارتقا، جذب هیئت علمی به شورای انقلاب بر میگردد و محتوا را هم شورای انقلاب مینویسد.
وی گفت: ما در دانشگاه تهران چه میزان اختیار داریم برنامه آموزشی تنظیم کنیم؟ اخیرا گفتهاند چند دانشگاه برنامه آموزشی را خودشان بنویسند که آن هم باید به وزارت علوم بفرستیم تا تصویب شود، محتوا، برنامه و سیاستها کجا تدوین میشود؟ آیا دانشگاه تحت تاثیر قوانین مجلس نیست؟ کارآفرینی باید در برنامه آموزشی بیاید. وقتی دانشگاه اجازه نوشتن برنامه خود را ندارد، باید پاسخگو باشد؟ البته دنبال متهم نیستم.
رئیس دانشگاه تهران، نهاد دانشگاه را مجموعهای از فرهنگ، استاد، دانشجو، نظام و دیگر موارد معنا کرد که این نهاد باید ببیند تا کجا اختیار دارد و میتواند تصمیم بگیرد و افزود: دانشگاه تهران سه برنامه بینالمللی شدن، کارآفرینی و مسئولیت اجتماعی را تصویب کرد و فقط بر روی کاغذ آورده شد، ولی بودجهای که دولت توزیع میکند، به اینها نمیرسد. دانشگاهی که در جذب اعضای خودش و در تعیین محتوای درسیاش اختیار ندارد، چگونه باید پاسخگو باشد؟
همچنین باقریمقدم معاون سیاستگذاری و برنامهریزی نقشه جامع علمی کشور در ادامه اظهار داشت: برنامه راهبردی دانشگاه و حرکت اعضای هیئت علمی و پروژههای تحصیلات تکمیلی در خود دانشگاه طرح میشود، من مشکل را در این میبینم که دانشگاه بپذیرد در راستای نیازهای جامعه حرکت کند. توافق کنیم که روی مأموریت دانشگاه به توافق برسیم. ایجاد نهادهایی در دانشگاه مثل پارکهای علم و فناوری کمک میکند دانشگاه به صورت نهادی کار کند.
براساس این گزارش، سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به ادبیات علوم اجتماعی در مورد سه نوع عقلانیت، گفت: دانشگاه فقط عقلانیت ابزاری نیست، ما باید استعلای اجتماعی، علمی و تکنیکی باشیم، در حال حاضر، دانشگاه یک مشترک لفظی بین نهادهای مختلف است. مثلا حدود 800 هزار دانشگاه آزاد و حدود 800 هزار دانشگاه پیام نور داریم. کارویژه این دانشگاهها در جامعه فرق میکند، با این تنوع دانشگاهها، ما نمیتوانیم به یک راهحل عمومی برسیم.
**موفقیت در حوزه سدسازی را دانشگاه ها درست کرده اند
وی، به نظریهسازی دانشگاه علامه طباطبایی در کُرسیهای علمی اشاره کرد و افزود: محصولات اندیشه دانشمند ایرانی را براساس نیازهای بومی پیش بردیم، ما در این کرسیها که با حضور اساتید و مسئولین برگزار کردیم، به بررسی مسائل مختلف پرداختیم و با ارائه راهکار، نسخهای از این کتاب را برای مسئولین مربوطه ارسال کردیم، اما جز تشکری از نهاد ریاستجمهوری، عکسالعمل دیگری از هیچ نهادی ندیدیم.
رئیس دانشگاه علامه طباطبایی اظهار داشت: نهاد دانشگاه با تمام محدودیتهایی که دارد، کار خودش را میکند، حتی وقتی از آن نخواستهاند، مسئولان را میآورد و راه حل میدهد. درباره کارآفرینی هم میدانیم که مفهوم کارآفرینی از جامعه سرمایهداری میآید، در جامعه ما چقدر کمپانیهای بزرگ وجود دارند و بر روی ایدههای برخاسته از جامعه سرمایهگذاری میکنند؟
سید محمدتقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس نیز، گفت: دانشگاه توانایی حل مسائل تخصصی را دارد ولی باید بهصورت جدی مخاطب قرار بگیرد، در خیلی از حوزهها، دانشگاه مسائل را حل کرده و به سازمانها ارائه کرده است، در پروژههای مهندسی، پزشکی، علوم پایه و کشاورزی دستاوردهای بزرگی داشتهایم. مثلا در حوزه مهندسی عمران و در سدسازی، الآن جزو کشورهای ردههای سوم و چهارم در دنیا هستیم، این موفقیتها را دانشگاهها درست میکنند.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر پیدا کردن راهحلهای سیستمی در زمینه مسائل زیرساختی اجتماعی مثل آموزش و پروش و جامعه شناسی و اخلاق و آسیبهای اجتماعی، اظهارداشت: ما منتظر راهحل دانشگاه برای این مسائل هستیم، مثلا اگر سیستم آموزش و پروش ما شکوفایی استعداد کند، در آینده میتوانیم از استعدادهای کسانی که مسائل را به صورت اجتماعی میبینند و علمباوری دارند، استفاده کنیم.
**دانشگاه مغزی است که نه غذای لازم دارد، نه سیستم عصبیاش درست است
همچنین نیلیاحمدآبادی رئیس دانشگاه تهران نیز در ادامه، جامعه را مثل سازمان زندهای دانست که همه بخشهایش باید کار کنند و دانشگاه در بخش فکر جامعه قرار دارد که نیازمند مساعدت بقیه اعضاست و تأکید کرد: دانشگاه میتواند صورت مسئله را مطرح کند و راه حل بگوید، اما اجرا با دانشگاه نیست، مثلا دانشگاه میگوید تعرفهای که برای حمایت از تولید داخل گذاشتهاید در صحنه بینالمللی به نتیجه قوی نیانجامیده و چیزی که تولید شده است، آلایندگی دارد و برای مصرفکننده نمیصرفد، اما دانشگاه نمیتواند قانون بگذارد.
وی گفت: اگر دنبال آسیبشناسی و راهحل هستیم، همه نهادها باید مسئولیت خود را بپذیرند. نهاد علم میگوید ما مطلق نداریم و همه چیز در حال تعالی است، همه نهادها مسئولیت اجتماعی دارند و باید با هم کار کنند، اولین شرط تحقق راهکارهای صحیح، تعامل نهادهاست، صد چالشی که مطرح شد، از همین پایاننامهها درآمده است.
همچنین باقری معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی نقشه جامع علمی کشور نیز در ادامه، تصریح کرد: اگر دانشگاه به مثابه مغز یک سیستم است، پس بایستی راهبری و نه اجرا کند، ما یک دانشگاه پیرو و یک دانشگاه پیشرو داریم. اگر بخواهیم به سمت اقتصاد دانشبنیان برویم دانشگاه باید پیشرو باشد و با مطالبهگری جامعه را به سمت درست هدایت کند. اگر قرار باشد پارادایم فعلی را بپذیریم، تا صد سال دیگر این چهارچوب عوض نخواهد شد، گاهی ما منفعل عمل میکنیم، بعد میگوییم به ما منابع ندادند.
وی ادامه داد: وقتی شما در سیستم دولت قرار میگیرید، رفتارتان دولتی میشود، همانطور که اغلب دولتمردان ما خودشان هیئت علمی هستند، اگر به این برسیم که دولت منابع نمیدهد و ما مجبوریم همینطور پیش برویم و مطالبهگری نداشته باشیم، نمیتوانیم مسائل جامعه را حل کنیم، دانشگاه با بضاعتی که دارد میتواند خیلی از این چهارچوبهای غالب را تغییر بدهد. پایاننامههای دکتری موتور تحقیق هستند.
معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی نقشه جامع علمی کشور اضافه کرد: مطالعات تطبیقی زیادی انجام شده است و انواع دانشگاه با مأموریتهای متفاوت در دنیا وجود دارد. اینها براساس اهداف ملی در حوزه خود فعالیت میکنند، درست است که رفتن به سوی مأموریتی جدید، زمینه بیرونی دارد، اما بخش عمدهاش به نهاد دانشگاه برمیگردد و این نهاد آنقدر قدرت دارد که زمینه بیرونی را هم میتواند تحت تأثیر قرار دهد. دانشگاه میتواند محیط اینچنینی را حل کند. در دنیا دانشگاهها اصولا نهاد مستقلی هستند، در ایران هم از نظر ما دانشگاهها در ذیل وزارت علوم نیستند.
حسین سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه دانشگاه خودش نمیتواند بودجه بگیرد، گفت: این مغز دارد کار میکند، اما غذای لازم به آن نمیرسد، سیستم عصبیاش کاملا همه چیز را انتقال نمیدهد، نیاز به آزادی که به تنفس تعبیرش میکنم هم دارد، یعنی هوا ندارد. ببینید چه مغزی است که با این مشکلات باز هم دارد کار میکند.
وی اظهار داشت: در دانشگاههای دنیا یک ارتباط ارگانیک بین بهرهبرداران از نهاد دانشگاه وجود دارد، مثلاً کسی نمیتواند بگوید این موضوع پایاننامه به ذهنم رسید و روی همین کار میکنم، بلکه باید یک جایی این موضوع را تأیید و به عنوان سرمایهگذار، هزینههای دانشگاه و استاد و دیگر خرجها را تامین کند و خودش هم از نتایج پژوهش ثروتش را زیاد کند. در کشورهای سرمایهداری که موفقترین دانشگاههای دنیا را دارند، پژوهشهای دانشگاهی عمدتا به این صورت است.
رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه صنعت ما دولتی است و با بهرهبرداری از پول نفت به حیات خود ادامه میدهد، تصریح کرد: ما اگر بخواهیم از این چنبره بیرون بیاییم، باید مدل خودمان را پیاده کنیم. دولت ما از پژوهشکدههایی که خودش تعبیه کرده، استفاده میکند و این یک مقاومت جدید در برابر دانشگاهها ست، 2200 میلیارد از بودجه دولت به این پژوهشکدهها تزریق میشود. ما باید یک بار برای این موضوع با دولت به نتیجه برسیم. ما اجازه و توان این را نداریم که سرمایهگذار داشته باشیم.
**وقتی رقابتی در حوزه پژوهش نیست کسی هم متقاضی تکنولوژی پیشرفته نیست
نیلی احمدآبادی رئیس دانشگاه تهران نیز بر پذیرفتن مسئولیت هر نهاد تأکید کرد و گفت: باید همه از این میزها و جایگاهها خارج بشویم و دانشگاه و نهادها و مجری به وظایفش عمل کند. دانشگاه معتقد است پذیرش بیرویه دانشجو خطرناک است، دانشگاه نسبت به آییننامه حقالتدریس مخالفت دارد و میگوید عقب افتاده است.
وی گفت: پژوهش هزینه دارد، این هزینه را چه کسی میدهد؟ برای پژوهش باید تقاضا باشد. وقتی رقابت نیست، کسی هم متقاضی تکنولوژی پیشرفته نیست. تقاضای تکنولوژیهای پیشرفته را چه کسی میدهد؟ دانشگاه میپذیرد که باید بهتر از این عمل کند ولی باید تقاضا برای دانشگاه را شکل داد. مثلا همین صداوسیما برای تولید برنامههایش چقدر از دانشگاه استفاده میکند؟ بپذیریم مشکلات موجود محصول عملکرد همه ماست.
رئیس دانشگاه تهران اظهار داشت: دنیای امروز دنیای پیچیدهای است و دانشگاه باید برای این پیچیدگی پاسخ داشته باشد. خودِ دانشگاه باید از آموزش کلاسیک بگذرد و وارد آموزش بینرشتهای شود. ما در دانشگاه تربیت مدرس، آموزش بینرشتهای تأسیس کرده یم. مسائلی مثل محیط زیست، مصداق بینرشتهای است، اینها آنقدر پیچیده هستند که دانشگاه باید برای حل مسائلشان پویا شوند.
نیلی احمدآبادی ادامه داد: ما راهحلها را پیدا می کنیم ولی کسی اجرا نمیکند و تشنگی برای اجرای این راهحلها نیست. جامعه ما از همه نظر مشکلات مزمنی دارد. مثلا کسب و کار آسان یا بنگاههای کوچک و مسائلی مثل آموزش و پروش، باید سیستمی حل شود و دانشگاه به اینها جواب بدهد. یک کار بینرشتهای در جامعه بستر اجراییاش را پیدا نمیکند.
همچنین باقریمقدم معاون سیاستگذاری و برنامهریزی نقشه جامع علمی کشور در انتهای گفتوگو پیشنهاد داد که دانشگاه بتواند نظم نوآوری خودش را خودش شکل بدهد تا ما این فرآیند جاریسازی و کاربرد در صنعت را داشته باشیم، این نوآوری، راه برونرفت دانشگاههای ماست.
سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی نیز بر احتیاج دانشگاه به اعتماد تأکید کرد و گفت: سیستم حکومتی باید به دانشگاه اعتماد کند، در دانشگاه بزرگترین استادهای کشور آموزش میبینند و تربیت میشوند. تا حدی احتیاج به آزادی فضا و عمل داریم، دانشجو و استاد اگر احساس آزادی نکند، موفقیتی اتفاق نخواهد افتاد، اگر اعتماد و آزادی باشد، دانشگاه ما اصلا غربی نخواهد بود.
نیلی احمدآبادی رئیس دانشگاه تهران نیز در پایان به ورود به قانونگذاری اشاره کرد در زمانی که حرفهایشان به گوش کسی نرسیده است و احمدی خواستار طراحی سیستمی شد که بررسی مسائل جامعه را به دانشگاه بسپارند و مسئولین به راهحلها عمل کنند.
انتهای پیام/