آنکارا سیاست‌های خود را خیلی سریع تغییر می‌دهد/ تحولات منفی در اقتصاد ترکیه رخ داده است
هم اکنون ترکیه با روسیه، ایران و عراق در یک جبهه قرار دارد، اما من به این روابط کنونی اعتماد ندارم و معتقد نیستم که ادامه پیدا خواهد کرد. آنکارا خیلی سریع سیاست خود را تغییر می‌دهد و این مسئله باعث می‌شود دیگر کشورها نسبت به ترکیه بی‌اعتماد شوند.
«عبداللطیف شنر» از مؤسسان حزب عدالت و توسعه و وزیر اقتصاد سابق ترکیه در دولت رفاه-راه (دولت نجم‌الدین اربکان) در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، اقتصاد کنونی ترکیه را تحلیل و ارزیابی کرد. وی نکات قابل‌تأملی در این مصاحبه مطرح کرد.
تسنیم: در ابتدا وضعیت واقعی اقتصاد ترکیه در حال حاضر را چگونه ارزیابی می‌کند؟
عبداللطیف شنر: تحولات منفی در اقتصاد ترکیه رخ داده است. در ترکیه اقتصاد باز وجود دارد. این اقتصاد باز بزرگ‌ترین مشکل برای ترکیه است. وقتی از اقتصاد باز صحبت می‌کنم منظور تفاوت وارد شدن و خارج شدن ارز از کشور است. اقتصاد هر چه بازتر می‌شود ارزش دلار افزایش می‌یابد و در مقابل ارزش پول ملی کاهش می‌یابد. این مسئله تأثیرات منفی بر اقتصاد ترکیه می‌گذارد.
در نتیجه این وضعیت باعث افزایش تورم می‌شود. از طرف دیگر ایالات متحده آمریکا تصمیم گرفته نرخ سود بانکی را به مدت سه سال افزایش دهد. این تصمیم بدین معنی است که دلارهای خارج از آمریکا وارد ترکیه می‌شود و به طبع آن پول داغ ترکیه از کشور خارج می‌شود که این مسئله باعث افزایش نرخ ارز خواهد شد.
در نتیجه اقتصاد ترکیه در حال حاضر با خطر افزایش دلار مواجه است. ورود دلار به ترکیه نسبت به خروج آن تا ماه سپتامبر بیشتر بود، اما در حال حاضر طبق آمارهای بانک مرکزی، خروج دلار از ترکیه بیشتر شده است. دولت ترکیه برنامه‌های میان‌مدت اقتصادی را اعلام کرده است، اما با بررسی این برنامه‌ها، هیچ کدام به اهدافی که به آن اشاره شده است نخواهد رسید. نه نرخ ارز و نه نرخ تورم کاهش یا ثابت خواهند ماند و نه بزرگ شدن اقتصاد صورت خواهد گرفت.
در سال جاری اقتصاد ترکیه نه تنها با مشکل افزایش نرخ ارز بلکه با کسری بودجه هم مواجه است. یعنی اقتصاد ترکیه نسبت به سال‌های گذشته با مشکلات بزرگی روبرو است. منظور از کسری بودجه وجود اختلاف بین درآمد و هزینه‌های دولت است. این مسئله باعث خواهد شد دولت به منظور تأمین مالی برای کسری بودجه، قرض بگیرد و با افزایش بدهی مواجه شود.
کسری بودجه منجر شده که دولت ترکیه از تمامی منابع مالی خود استفاده کرده و مالیات را افزایش دهد. قانون اخیر افزایش مالیات هم به خاطر کسری بودجه تصویب شد. امسال ترکیه نسبت به سال‌های گذشته با کسری بودجه بسیار بالایی مواجه است.
تسنیم: به نظرتان دولت ترکیه در اتخاذ سیاست‌های اقتصادی‌اش چه اشتباهاتی داشته است؟
عبداللطیف شنر: به صحبت‌هایی که مسئولان ترکیه می‌کنند و می‌گویند اقتصاد در وضعیت مطلوبی پیش می‌رود، توجه نکنید. با مشاهده عملکرد دولت ترکیه خواهیم دید که درآمد ملی ترکیه حتی کمتر از دورانی است که بنده وزارت مالی را تحویل دادم. در زمان من سرانه درآمد ملی هر فرد به 10 هزار دلار رسیده بود. درآمد ملی برخلاف ادعای دولت ترکیه در 8 سال اخیر مبنی بر افزایش آن، کاهش یافته است. عملکرد اقتصادی دولت وضعیت بدی را ایجاد کرده است. در حالی که اقتصاد ترکیه در دهه 90 میلادی با رشد بالای 5 درصد بزرگ می‌شد در 8 سال اخیر با کوچک‌تر شدن اقتصاد ترکیه مواجه هستیم به طوری که بدترین عملکرد اقتصادی در تاریخ جمهوریت ترکیه محسوب می‌شود. علت اصلی این مسئله بنا نهادن اقتصاد بر پایه رانت است.
دولت ترکیه به خاطر اینکه اقتصاد را بر پایه رانت قرار داد، باعث شد که سیاستمداران به استفاده از رانت در فعالیت اقتصادی تشویق شوند. این مسئله در املاک و مستغلات هم اتفاق افتاد. اقتصاد ترکیه برای پیشرفت در اقتصاد جهانی، کاهش تورم و کاهش بیکاری بایستی قدرت رقابت جهانی خود را افزایش دهد. یعنی لازم است تمهیداتی اتخاذ کند تا فروش محصولات خود در جهان را افزایش دهد تا بتواند نیروهای کار بیشتری جذب کند و درآمد ملی ترکیه را افزایش دهد و بدین ترتیب نرخ رشد اقتصادی خود را افزایش دهد. اما در حال حاضر در ترکیه این مسئله اتفاق نمی‌افتد.
به عبارت دیگر کارفرما در ترکیه سرمایه‌گذاری هنگفتی انجام خواهد داد، با هزاران سختی سازمان‌دهی خواهد کرد و تولید خود را شروع خواهد کرد. شبیه کالایی که در سراسر دنیا تولید می‌شود را تولید خواهد کرد، کالایی که باکیفیت باشد و با دنیا رقابت کند. سرانجام بر اثر بی‌ثباتی و بحران اقتصادی در کشور ورشکست خواهد شد.
با این شرایط کارفرما ریسک نمی‌کند و فعالیت اقتصادی خود را با رانت سیاسی انجام می‌دهد و با بهره‌مندی از ثروت‌های عمومی به سود سرشاری دست می‌یابد. بنابراین کالایی که تولید می‌کند قابل رقابت با بازارهای جهانی نیست. بدین ترتیب سیاستمداران به استفاده از رانت‌های سیاسی تشویق می‌شوند و این به اقتصاد ترکیه ضربه می‌زند.
از عناصر دیگری که اقتصاد ترکیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، سیاست خارجی است. متأسفانه اتخاذ سیاست خارجی غلط به اقتصاد ترکیه ضربه زده است.
تسنیم: احزاب مخالف در ترکیه از شروع بحران اقتصادی در این کشور خبر می‌دهند. آیا این بحران اتفاق خواهد افتاد؟
عبداللطیف شنر: من به آمار و ارقام معتقدم و این‌ها توسط سازمان آمار ترکیه منتشر می‌شود. سازمان آمار در گذشته به نخست‌وزیری وابسته بود، اما هم‌اکنون وابسته به وزارت اقتصاد است. قوه قضائیه و مطبوعات توسط دولت مدیریت می‌شوند. با این شرایط قطعاً وزارت اقتصاد در اعداد و ارقام سازمان آمار دخالت می‌کند. به همین خاطر در درستی آمارهایی که ارائه می‌شود شبهه وجود دارد. اما چون نهاد دیگری وجود ندارد که در این خصوص آمار اعلام کند، هر کسی با توجه به آمار و ارقام این سازمان تحلیل ارائه می‌دهد.
حتی در رتبه‌بندی بین‌المللی نیز اطلاعات سازمان آمار ترکیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. همانند این سازمان که وابسته به دولت است، بازار هم در کنترل دولت است و این مسئله می‌تواند بحران اقتصادی را به وجود بیاورد.
تسنیم: دولت ترکیه پروژه‌های بزرگی از جمله پل‌ها، راه‌ها و فرودگاه‌ها در دست اقدام دارد. یکی از آن‌ها پل عثمان قاضی است که این پروژه زیان‌ده شده است، به طوری که زیان آن تا 22 سال از بودجه دولت باید پرداخته شود. از یک طرف دولت ترکیه چشم به سرمایه‌گذاری اعراب دوخته است، از طرف دیگر دولت حزب عدالت و توسعه از پتانسیل‌های اقتصادی کشورهای همسایه خود به خوبی استفاده نمی‌کند. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟
عبداللطیف شنر: با حرف شما موافق هستم. دولت ترکیه منابع کشور را به رانت دولتی تبدیل کرده است، پروژه‌هایی مانند پل‌ها و فرودگاه‌ها از طرف شرکت‌های خصوصی که از رانت دولتی استفاده می‌کنند ساخته می‌شود و از خزانه دولت استقراض می‌کنند که باعث می‌شود خزانه دولت خالی شود و این ضرر با افزایش مالیات از مردم جبران شود. این مسئله از کنترل خارج شده و نتیجه آن در سال‌های پیش رو با بحران اقتصادی مشاهده خواهد شد.
به نظر من اشتباهات فاحش در سیاست خارجی، اقتصاد ترکیه را به شدت تحت تأثیر قرار داده و به اثرات مخرب خود ادامه می‌دهد. شما به عنوان سیاستمدار وقتی در حال تنش با دیگران هستید به اقتصاد ضربه می‌زنید. یک روز قهر می‌کنی، یک روز دعوا می‌کنی و روز دیگر آشتی می‌کنی، بار دیگر قهر می‌کنی، دعوا می‌کنی و آشتی می‌کنی! با این شرایط اقتصاد باثبات نمی‌شود.
لازم است ترکیه به ثبات و استقرار داخل مرزهای ترکیه توجه کند. ترکیه نبایستی خود را در بهار عربی که در واقع زمستان عربی شد، وارد می‌کرد. ترکیه نبایستی دنباله‌روی غرب می‌شد. ترکیه بایستی با همسایگان خود رابطه دوستی برقرار می‌کرد چراکه این همسایگان برای ترکیه باقی می‌مانند. کشورهای خارجی منافع و سیاست‌های متفاوتی در منطقه دنبال می‌کنند و ترکیه نباید دنباله‌روی آن‌ها باشد.
در حال حاضر ایران، عراق و سوریه راه‌های ارتباطی ترکیه به آسیا و آفریقا هستند. ترکیه وقتی سیاستی اتخاذ می‌کند که راه تجارت از طریق این کشورها بسته می‌شود با اقتصاد ضربه می‌خورد.
تسنیم: بحران اخیر ایجاد شده بین روابط ترکیه و آمریکا چه تأثیری در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر اقتصاد ترکیه خواهد داشت؟
عبداللطیف شنر: این بحران در کوتاه‌مدت با افزایش نرخ ارز، اقتصاد را متأثر کرد، اما سه روز پس از شروع بحران، افزایش نرخ ارز متوقف شد و حتی کاهش یافت. روابط خارجی خیلی زود می‌تواند بر اقتصاد ترکیه تأثیر بگذارد، اما روابط ترکیه با آمریکا نقاط گسسته دیگری هم دارد. من فکر می‌کنم این بحران ادامه‌دار است و به این زودی حل نخواهد شد.
اما نباید فراموش کرد که رجب طیب اردوغان می‌تواند سیاست‌های گذشته را خیلی سریع عوض کند. به عبارت در حالی که شما تصور می‌کنید اردوغان در یک دعوای بزرگ با یک دولت است، این وضعیت را در کمترین زمان به دوستی تبدیل می‌کند. این مسئله در مورد روسیه اتفاق افتاد. در مورد رابطه با حیدر العبادی رخ داد و حتی یک زمانی با ایران که در مورد مسئله سوریه به شدت اختلاف پیدا کرده بودند، اتفاق افتاد.
در حال حاضر تصور می‌شود که ترکیه با روسیه، ایران و عراق در یک جبهه قرار دارد، اما من به این روابط کنونی اعتماد ندارم و معتقد نیستم که ادامه پیدا خواهد کرد. ترکیه خیلی سریع سیاست خود را تغییر می‌دهد و این مسئله باعث می‌شود دیگر کشورها نسبت به ترکیه بی‌اعتماد شوند. ترکیه بهار عربی را به همراهی آمریکا آغاز کرد و سیاست‌های این کشور را اتخاذ کرد. مقامات ترکیه در آن زمان بسیار به آمریکا سفر می‌کردند و حتی آمریکا را تشویق می‌کردند که به سوریه حمله نظامی کند. اما در حال حاضر در وضعیت کاملاً متفاوتی در تحولات سوریه قرار گرفته است.
ترکیه در گذشته با اتحادیه اروپا روابط صمیمی برقرار کرده بود، در حال حاضر با اروپایی‌ها در حال دعواست و هیچ تضمینی وجود ندارد که فردا با یکدیگر صمیمی نشوند.
آیا واقعاً امروز روابط ترکیه با آمریکا به سمت بحران پیش می‌رود؟ هیچ اعتباری به این سخنرانی‌ها علیه آمریکا نیست و ممکن است دو روز بعد این وضعیت برعکس شود. شاید تغییر سریع سیاست یک مزیت مثبت تلقی شود، اما این مسئله باعث می‌شود دوستانی که در حال حاضر رابطه خوبی با آن‌ها دارید احساس بی‌اعتمادی نسبت به ترکیه داشته باشند و باعث شود ترکیه در جهان هیچ دوستی نداشته باشد. به نظرم لازم است که سیاست‌ها و ایجاد رابطه دوستی‌ها به صورت باثبات اتخاذ شود.
انتهای پیام/
