آوینی که مستندم را دید گفت:خودم برایت نریشن می‌خوانم/«زَم» همه چیز را چراغ خاموش چِک می‌کرد
شلیلیان دانشجویی ساده بود، برای مستند پایان دوره‌اش سراغ آوینی می رود و او را به امام حسین(ع) حواله می‌دهد:«این کار امام حسین (ع) است. اگر آمدید من منت‌دار نیستم، شما منت‌کش امام حسین (ع) هستید. اگر نیامدید که لطفی بود قرار بود شاملتان شود و نشد.»
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، عبدالرحمان شلیلیان تهیه‌کننده و کارگردان مستندها،برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های داستانی مختلفی بوده است. او اولین کارش را در حوزه هنری میسازد. «رقص علَم» اولین تجربه تصویری اوست که روایتی خواندنی از آشنایی‌اش با آوینی در این کار دارد. سید مرتضی آوینی در ابتدا از خواندن گفتارمتن این مستند امتناع می‌کند اما شلیلیان که آن زمان فقط یک دانشجوی ساده بود، آوینی را به امام حسین(علیه السلام) حواله می‌دهد و می‌گوید:«این کار من نیست و کار امام حسین (ع) است. اگر آمدید من منت‌دار نیستم و شما منت‌کش امام حسین (ع) هستید. اگر نیامدید که لطفی بود قرار بود شامل حال شما شود و از دست دادید.»
او جانباز جنگ است و حالا مشغول کارگردانی سریال گروهان بلال برای شبکه 1 و ساخت مستند شهید بایندُر است.
متن کامل گفت‌وگوی تسنیم با عبدالرحمان شلیلیان در ادامه منتشر می‌شود.
تسنیم: چه رشته‌ای تحصیل کردید؟
کارگردانی سینما در دانشکده هنر خواندم.
تسنیم: چه سالی بود؟
ورودی 68 هستم.
تسنیم: بلافاصله وارد کار تهیه و تولید مستند شدید؟
از سال 69 اولین کار حرفه‌ای خود را شروع کردم. هنوز دانشگاه را تمام نکرده بودم.
تسنیم: کارمند رسمی سازمان هستید؟
بله؛ برنامه را به ما می‌سپارند؛ کاری ندارند شما چه زمانی می‌آیید و چه زمانی می‌روید، فقط می‌گویند برنامه را در زمان مقرر به ما بدهید.
تسنیم: تهیه‌کننده‌های رسمی سازمان خیلی کم هستند؟
بله؛ کم هستند و خیلی هم کم می‌شوند؛ بعد از ما استخدام نمی‌کنند و ما نسل آخر هستیم.
تسنیم: چرا؟
چون بحث برون سپاری دارد و سازمان بیشتر در سیاست نظارتی رفته است؛ یعنی مبنا این است که بیشتر نظارت کند؛ تولید را به بیرون بسپارد و خود نظارت کند. اوایل تاسیس شبکه 5 به ما گفتند حکم آمده و بروید؛ گفتند باید یک تهیه‌کننده بازنشسته شود تا کد او آزاد شود. به یاد دارم آن سال بهزاد بازنشسته شد و کد او را به من دادند.
زمانی که دانشجو بودیم –خدا رحمت کند آقا مرتضیآوینی را- با هم گپ می‌زدیم و صحبت می‌کردیم؛ صحبت سر این بود که چه کسی را پرورش می‌دهیم؛ چه کسی آدم پرورش می‌دهد؟
تسنیم: با آوینی از کجا آشنا شدید؟
سال 69 در فیلم «رقص علَم» آشنا شدیم. اولین مستندی بود که کار کردیم. فیلم را برای حوزه هنریکار کردم و آن زمان هنوز به سازمان صدا و سیما نرفته بودم.
تسنیم: درباره کار توضیح دهید.
اسمش «رقص علَم» بود. در کلاس فرهنگ عامه بودیم استادمان تدریس می‌کرد و تکالیف درسی‌اش را ارائه کرد. قرار شد هرکسی طرح بدهد و من همانجا کاغذی برداشتم و طرح مستند رقص علم را نوشتم. تائید شد و دنبال این افتادم که انجامش دهم.
طرح را به چند مرکز دولتی بردم اما قبول نکردند. دانشگاه هم امکانات خوبی نداشت که در اختیارمان بگذارد. در نهایت به حوزه هنری بردیم و با حسن کلامی و آقای اکبری خیلی مراوده داشتیم که در نتیجه پذیرفتند.
تسنیم: موضوع مستند چه بود؟
مراسم آئینی رقص علم در دزفول بود منتها با یک نگاه عمیق‌تر بود که تنها صورت و ظاهر آئین را نبینیم.
تسنیم: دزفولی هستید؟
جنوبی و بزرگ شده خرمشهر هستم ولی ریشه دزفولی دارم.
تسنیم: وقتی طرح را به سوره بردید چه اتفاقی افتاد؟
قاعده و روال این نبود که دفتر فیلم مستقیم این را بپذیرد و باید به مرکز تصویب فیلمنامه می‌رفتیم. آن زمان آقای سجادپور بود. ما از این سو وارد شدیم و سعی کردیم متقاعد کنیم. پذیرفتند کمک کنند نه این که به عنوان کار رسمی، چون نه به خود ما اطمینان چندانی به عنوان یک جوان بود و نه به خود موضوع خیلی اشراف داشتند.
وقتی خودم طرح را می‌خواندم حق می‌دادم که کسی نپذیرد! نوشتن طرح مستند از داستانی سخت‌تر است. یکسری مسائل را می‌خواهید بیان کنید که تابع شرایط است و نمی‌دانید این شرایط چطور رقم می‌خورد و جلو می‌رود. یکسری امکانات و دوربین و چند نگاتیو کمک کردند. به هر حال سر صحنه رفتیم و گرفتیم و بعد شروع به مونتاژ در حوزه هنری کردیم. با دیده شک نگاه می‌کردند.بعداً آقای زم من را دید و تشکر کرد. گفتم کار من را دیدید؟ گفت بعد از تمام شدن کارِ مونتاژ، کار همه را در شرایط راش می‌بیند. یک بار در راش، یک بار در کات اول و یک بار در فاینال می‌بیند. سه بار کلاً کار را می‌بیند.
تسنیم: این بخاطر علاقه بود یا حساسیت آقای زم؟
حساسیت؛ و البته شیوه مدیریتش این چنین بود. چراغ خاموش کارها را می‌دید. چک می‌کرد و به عبارتی مدیریت مستقیم داشت. این شیوه‌اش بود.
تسنیم: شهید آوینی از کجا اضافه شد؟
مونتاژ اولیه را زدیم و راش ها را سرهم کردیم و به آقای کلامی گفتم می‌خواهم آقای آوینی متن این کار را بخواند. نگاه کرد و گفت آوینی که نمی‌آید. آن زمان بار کار و مسئولیت تولید و هماهنگی و صحنه به عهده خودم بود. هزینه شخصی خرج کردم. البته بعد از این که کار را دیدند، پولم را برگرداندند. تمام این کار دانشجویی پیش رفته است. تهیه‌کننده خودم بودم، تدوین گر خانم دهقان از بچه های دانشکده بود. صدابردار و دستیار هم به همین صورت بود.
در شرایط دانشجویی این کار انجام شد. گفتند که به آقای آوینی نمی‌گویند و اگر می‌خواهیم خودمان بگوئیم تا گفتار متن را بخواند.
سراغ آقای آوینی رفتم. آقایی روبروی او نشسته بود و با او صحبت می‌کرد. به گمانم یوسفعلی میرشکاک بود. مظلومانه نشستم و وقتی صحبت‌های آن آقا تمام شد، رفتم و مختصری از خودم و شناسنامه‌ای از کار گفتم.
تسنیم: قبل از آن او را می‌شناختید؟
اصلاً. از صدایش خیلی خوشم می‌آمد و می‌دانستم متن روایت فتح را خوانده است. کار روایت فتح را می‌دیدم و می‌پسندیدم. صدای او وزین بود. هر صدایی نبود. صدای او تشخص و تفاوت فاحشی با دیگران داشت. با او صحبت کردیم و گفت من متن نمی‌خوانم و فقط برای روایت فتح می‌خوانم.
دوباره صحبت کردم و او قبول نکرد. دیدم 45-40 دقیقه با این آقا حرف می‌زنم و او قبول نمی‌کند. به من هم برخورد که با او صحبت می‌کنم و او فقط «نه» می‌گوید. بهم ریختم و گفتم: «می‌خواهید بیایید و نمی‌خواهید نیایید. گفتم این کار من نیست و کار امام حسین (ع) است. اگر آمدید من منت‌دار نیستم و شما منت‌کش امام حسین (ع) هستید. اگر نیامدید که لطفی بود قرار بود شامل حال شما شود و از دست دادید.»
این جمله خیلی جواب داد و آوینی را بهم ریخت. سر خود را پائین انداخت و دست به محاسن خود کشید و گفت شما درست می‌گویید ما همه منت‌کش امام حسین (ع) هستیم. قبول کرد اما بازهم گفت متن را نمی‌خوانم! گفت می‌بینم و نظراتم را می‌گویم. قبول کردم و پیش خودم گفتم همین هم مغتنم است. فردی باتجربه است و دو نکته به ما بگوید هم مفید است.
روز جمعه با لندوور آمد و چفیه در دست داشت. باکس مونتاژ را از قبل آماده کردیم و هماهنگی‌ها انجام شد. پای میز نشست و خودش فیلم را سر کرد. گفتم من افکت نگذاشتم و صدا همین است. گفت اشکال ندارد، من حال و هوا به دستم بیاید کافی است تا نظراتم را بگویم.
هر از گاهی نکاتی را گوشزد می‌کرد و آوینی چشم از مانیتور برنمی‌داشت. کار تمام شد گفت این فیلم را هم خودم می‌نویسم و هم می‌خوانم. تشکر کردم. آن زمان در حوزه سروصدا کرد. آقای کلامی خیلی هیجان‌زده شد و اظهار لطف می‌کرد. از آن زمان مدام می‌آمد. هر زمان هم می‌آمد فراستی یا نادر طالب‌زاده را همراه خود می‌آورد. وقتی قدری از کار پیش می‌رفت این افراد را می‌آورد تا کار را ببینند و نظر بدهند.
تسنیم: بعد از رقص علم چقدر طول کشید تا وارد صداوسیما شدید؟
بعد از آن برنامه «سینمای جنگ» را کار کردم. وارد گروه تلویزیونی سپاه شدم. همان زمان که دانشجو بودم باید کار هم می‌کردم. سینمای جنگ را کار کردم. به مرتضی گفتم صحبت می‌کنی؟ قبول نکرد، گفت برای تلویزیون صحبت نمی‌کند. دلیلش را نمی‌دانم چه بود. خیلی با او صحبت کردم و سعی کردم او را متقاعد کنم ولی قبول نکرد.
تسنیم:رقص علم پخش هم شده است؟
جشنواره واتیکان رفت و فیلم برگزیده شد. در جشنواره دانشجویی رم و چند جشنواره دیگر هم اکران شد.
تسنیم: پس حسابی در دانشگاه سروصدا کردید!
اساتید خیلی پسند کردند چون سمت فیلم تبلیغاتی نرفت.
تسنیم: در تلویزیون بیشتر چه کارهایی ساختید؟
در تلویزیون سال 71-70 بود که «هنر در جنگ» را ساختم. تمرکز و فاز اول سینمای جنگ بود. با افخمی و سیف‌الله داد و خیلی‌های دیگر صحبت کردیم.
تسنیم: چه بود؟
تحلیل و بررسی سینمای جنگ بود. این که چرا بعد از جنگ باید فیلم بسازیم.
تسنیم: برنامه هفتگی بود؟
بله. در باکس برنامه سپاه پخش می شد. بعد حسینیه کوچک‌ها را برای کودکان ساختم. بیشتر تهیه‌کننده بودم.
78 تا 80 سر کار تفنگ سرپر بودم. دستیار اول بودم. با احمدجو رفیق بودم. قصه‌ای برگرفته از ماجرای تبریزی و ورود روس‌ها به تبریز و کشتاری که راه افتاد، بود. کار سنگینی هم بود. تکیه را سال 80 یا 81 ساختم. این نیمه بلند بود. کارهای متفرقه هم زیاد می‌کردیم.
سال 87 سریال زمین آسمانی را کار کردم. الان بایَندُر را در دست دارم.
شهید غلامعلی بایندر
تسنیم: درباره بایندر توضیح دهید. چه فرمی دارد؟
این مستند درباره دریابان بایندر است. در 1320 در مواجه با متفقین و ورود انگلیس‌ها به ایران ایشان سرپیچی از دستورات مقامات بالادستی کرد و با انگلیس‌ها مقابله کرد. در منطقه خرمشهر شهید شد. مظلومانه هم دفن شد. مزار او خرمشهر است.
با پسر او صحبت کردیم. مرد هشتاد و خرده‌ای ساله است. با خاندان و خانواده او صحبت کردیم. آخرین بازمانده این خانواده هست. بخش اول مستند را در انگلیس ضبط کردیم.
تسنیم: چرا در انگلیس؟
چون پسر بایندر آنجا ساکن است. پیرمرد است و برای او جابجایی سخت بود. الان هم منتظر هستیم که شرایط برای ادامه کار آماده شود.
تسنیم: مستند سریالی است؟
مستندی 60-50 دقیقه‌ای است. بخشی بازسازی و بخشی روایت و تحلیل تاریخ است. با این شرایط و فرمت ساخته می‌شود.
تسنیم: موضوع را چه کسی پیشنهاد کرد؟
خودم انتخاب کردم. بایندر، نامِ پایگاه دریایی خرمشهر است که پایگاه یکم دریایی بود. آنجا ستاد فرماندهی خود شهید بایندر در 1320 بوده است. بایندر معمار نیروی دریایی ما است، پدر نیروی دریایی است. قبل از پهلوی اول سازماندهی‌شده نبود. قوای پیاده و سواره نظام داشتیم. با بایندر این قوا شکل می‌گیرد. یگان‌ها تشکیل می‌شود.
تسنیم: در زمان پهلوی اول است؟
بله. ایشان آدم بسیار فهیم و باسواد و با مطالعه‌ای بود. تالیفاتی دارد. آدم میهن‌پرست و بسیار مومن و دارای تدین خاصی بود.
پایگاه دریایی خرمشهر حالا تغییر کاربری داده و بعد از جنگ تبدیل به صنایع کشتی‌سازی شده است. در محله کشتی‌سازی مزاری وجود و پیگیری کردیم گفتند یادبود است. من کنجکاو شدم که واقعاً این یادبود است یا سنگ قبر است؟ گفتند از دوره پایگاه نیروی دریایی بوده است. از بچه‌های پایگاه نیروی دریایی پرسیدم جواب‌های متفاوتی شنیدم. قدیمی‌ها می‌گفتند مزار است و بعد از تحقیق متوجه شدیم قبر و مزار شهید بایندر است.
مزار شهید بایندر اکنون در میان صنایع کشتی‌سازی قرار گرفته است
گفتند در جنگ جهانی دوم به شهادت رسید. بر همین اساس جلو رفتیم و منجر به این مستند شد. زندگی دراماتیکی هم دارد. به لحاظ فراز و نشیب‌هایی که ما معمولاً نیاز داریم خیلی خوب است.
تسنیم: فراز و نشیب‌های زندگی‌اش را بگویید. چه چیزی برایتان جذاب بود؟
مثلاً این که در جریان جنگ جهانی دوم به عنوان فرمانده از نظام حاکم سرپیچی می‌کند و مقابل ناوها و نیروی نظامی انگلیس می‌ایستد. می‌داند که کسی پشت او نیست. خط اول و آخر جبهه خودش است. باز هم پایمردی می‌کند، تفکر همه را نمی‌پذیرد و این تفکر هم خیلی بر ارتش و نیروهای ما حاکم است. می‌گوید قرار نیست سلاح زمین بگذارم و آرایش نظامی می‌گیرد.
کسی که به عنوان افسر ارشد آرایش نظامی می‌گیرد باید به نیروها و خط‌های پشت سر خود بسیار مطمئن باشد. او می‌دانست خط اول و آخر خودش است و قرار نیست کسی مقاومت و یا کمکی داشته باشد. این خیلی عملکرد او را شاخص می‌کند. آگاهانه دست به این اعتراض می‌زند. نتیجه را کار ندارد. تکلیف را عمل می‌کند. فرد تکلیف گرا و به شدت متعصب بود. برای من این ویژگی جالب بود.
تسنیم: کار دیگری هم در دست ساخت دارید؟
همزمان روی سریال گروهان بلال کار می‌کنم. بخشی از آن برگرفته از خاطرات خودم در دوران جنگ است. مربوط به اواخر جنگ است. در گردانی به نام گردان حمزه که گردانی مهندسی-رزمی بود، گروهان بلال وجود داشت که لودرچی و بولدزرچی بودند.
تسنیم: در آن گروهان چه می‌کردید؟
سنگرسازی مربوط به بچه‌هایی بود که رنج سنی پایینی داشتند و قرار نبود به جبهه بروند و بجنگند. اینها را در عقبه گردان نگه می‌داشتند تا 45 روز ماموریت‌شان تمام شود و بروند اما شرایط به گونه‌ای پیش می‌آید که به منطقه می‌روند و اتفاقات دیگری رخ می‌دهد.
الان روی فیلمنامه این سریال کار می‌کنم. برای گروه فیلم و سریال شبکه اول مصوب شده است.
تسنیم: چند قسمت است؟
فعلا ده قسمت است. کار داستانی است. «الف ویژه» نیستیم و درجه «ب» هستیم. باید به این کار «الف ویژه» می‌دادند چون کاری سنگینی است. کار من را با کار آپارتمانی یکی می‌بینند. به لحاظ برآورد یکی هستند. من تمام مطالب را دادم و الان فیلمنامه نویس روی این کار می‌کند. به لحاظ حق‌الزحمه همان چیزی را می‌دهند که به یک کار آپارتمانی می‌دهند.
تسنیم: در این سریال چه وظیفه‌ای دارید؟
کارگردان، طراح قصه و طراح فیلمنامه هستم.
تسنیم: خودتان در این گروهان بودید؟
بله، در گروهان بلال بودم.
تسنیم: قبل از این فیلم و سریال کارگردانی کردید؟
در فیلم و سریال خیر.
تسنیم: تهیه کننده بودید؟
بله. در گروه فیلم و سریال تفنگ سرپر را تهیه‌کنندگی کردیم. در گروه کودک هم کارگردانی و هم تهیه‌کنندگی کردم و هم نوشتم. در گروه فیلم و سریال اولین کار من است. تهیه‌کننده آقای عزیز علیزاده است. از دوستان خودم است.
تسنیم: فکر می‌کنید کار چه زمانی شروع شود؟
باید امسال کار را کلید زد. چیزی که می‌توانیم پیش‌بینی کنیم، شاید بتوانیم در ایام مهر ماه شروع کنیم. امکان این که لوکیشن جنوب باشد هست. احتمال دارد به جنوب برویم و در منطقه نزدیک به ماجرا که شرق بصره و پائین شلمچه بود، کار را انجام دهیم.
تسنیم: بازیگران انتخاب شدند؟
خیر. عمده بازیگران به جز فرماندهی گروهان از میان نوجوانان باید انتخاب شوند. باید کشف کرد و قدری با آنها کار کرد.
تسنیم: این کار را شما باید انجام دهید؟
خواستم و نظرم این است که بازیگردان در کنار خود داشته باشیم چون تعداد این نوجوانان و نابازیگر زیاد است. قطعا باید یک نفر به عنوان مسئول اینها باشد. یکی دو کاندیدا داریم ولی هنوز با اینها صحبت نشده است.
انتهای پیام/
