رانت و بی‌توجهی ظرفیت اشتغالزایی صنعت پتروشیمی را معطل گذاشته است

به گزارش خبرگزاری تسنیم، علیرضا زاکانی در نامه ای به رئیس جمهور با موضوع صنایع پتروشیمی اعلام کرد وجود رانت در بخش بالادستی و بی توجهی در بخش پایین دستی مانع اشتغال مولد در این صنعت شده است.

نماینده سابق مجلس در این نامه نوشته است:

هوالحکیم

جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای روحانی

رییس جمهور محترم

با سلام و احترام

 مصاحبه خبری جنابعالی در روز دوشنبه 21 فروردین 96 حاوی نکات بسیاری بود که فرصت فراوانی برای بررسی می طلبد. از میان این نکات، موضوع اشتغال و آمار مربوط به آن بسیار قابل تامل است. اذعان جنابعالی به اینکه در سال 94، دو میلیون و هفتصد هزار بیکار داشته ایم، در سال 95، پانصد هزار نفر به این جمع افزوده شده و در سال 96 هم این روند ادامه دارد، واقعیت تلخی است که توجه همه دلسوزان کشور را می طلبد.

از آنجا که ظرفیتهای مغفول فراوانی در کشور وجود دارد که می تواند در این راه گره گشا باشد، توجه جنابعالی را به یکی از مهمترین مزایای رقابتی کشور جلب می نمایم که می تواند کشور را از وضع موجود نجات دهد.

صنایع پایین دستی پتروشیمی در کشور با دارا بودن 13000 واحد تولیدی صنفی و صنعتی و حدود 6000 واحد ثبت شده در وزارت صنعت، معدن و تجارت و اشتغال مستقیم حدود 450.000 نفر، یکی از بزرگترین و گسترده‌ترین صنایع موجود در کشور است و این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به لحاظ دانش و علوم پلیمری در رده هفتم جهان قرار دارد.

ظرفیت اسمی تولید در صنایع بالادستی پتروشیمی سالیانه حدود 58.000.000 تن و تولید واقعی آن حدود 46.000.000 تن می باشد که این میزان تولید از مواد اولیه می تواند تکمیل کننده زنجیره ارزش افزوده در این صنایع باشد.

بر اساس پروانه های صادره در سامانه وزارت صنعت تا فروردین 96، ظرفیت موجود سالانه برای استفاده از مواد در کشور در صنایع پایین دستی پتروشیمی، نزدیک به  18.000.000 تن در حوزه پلیمری و قریب به 20.000.000 تن در حوزه شیمیایی می باشد. این در حالی است که میزان ظرفیت مصرفی واقعی در حوزه پلیمری در سال های 88 و 92 و 94 به ترتیب  1.700.000 تن، 3.700.000 تن و 2.500.000 تن بوده است. البته ملاحظه می فرمایید روند افزایشی تولید در این صنایع در سال 94 متوقف شده و کاهش یافته است که در ادامه برخی دلایل آن را ذکر می نمایم.

در خصوص اهمیت این صنعت لازم به ذکر است که اگر یک واحد مشخص از مواد خام نفتی و گازی (خوراک مایع یا خوراک گازی) به صنایع پتروشیمی وارد نماییم، حداقل 61% ارزش افزوده حاصل می گردد در حالی که اگر همان یک واحد مشخص از مواد خام نفتی و گازی پس از تبدیل به مواد پلیمر یا شیمیایی در مجتمع های پتروشیمی را به صنایع پایین دست پتروشیمی هدایت نماییم علاوه بر 61% فوق الذکر، تا 350% ارزش افزوده مجدد در صنایع پایین دستی پتروشیمی ایجاد می گردد.

مبلغ صادرات محصولات تولید شده در صنایع پایین دستی در سال 93 به 2.8 میلیارد دلار میرسد. همچنین به ازای هر یک میلیون تن مواد مصرفی اولیه در صنایع پایین دستی 200.000 شغل مستقیم ایجاد می‌گردد.

وجود بازار مناسب برای محصولات تولیدی در کشورهای همسایه دارای مرزهای آبی و خاکی با جمهوری اسلامی ایران که به 35.000.000 تن میرسد، فرصت بسیار بزرگی را پیش روی کشور قرار داده است. با نگاهی به ارقام واردات این کشورها در خصوص محصولات پایین دستی پتروشیمی در می یابیم که چه بازار پرسود و در دسترسی در مجاورت مرزهای ماست که می توان با برنامه مدون راه اندازی صنایع پایین دستی (کوچک و متوسط) به سهولت به آن ها دست یافت. 

برای مثال طبق آمار سال 2014، مجموع واردات محصولات لاستیکی و پلاستیکی 16 کشور همسایه، آسیای میانه و خلیج فارس بیش از 22 میلیارد دلار بوده است که سهم صادرات ایران به این کشورها فقط 1 میلیارد دلار (کمتر از 5 درصد سهم بازار) بوده است.  در مورد پودرهای شوینده، میزان واردات همان 16 کشور، 6.5 میلیارد دلار بوده که سهم صادرات ایران به آنها حدود 240 میلیون دلار (کمتر از 4 درصد سهم بازار) بوده است. 

چنین ارقامی درخصوص سایر شاخه های صنایع پایین دستی پتروشیمی نظیر دارو و مواد پزشکی، مواد آرایشی، الیاف مصنوعی، نساجی و پوشاک، فرش ماشینی و موکت، وسایل بازی و اسباب بازی، لوله و اتصالات، کود و سموم، تجهیزات بسته بندی و ... نیز وجود دارد. 

همانگونه که ملاحظه می فرمایید پتانسیل بالقوه موجود در صنایع پایین دستی پتروشیمی جهت ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی معجزه آساست به گونه ای که فعال سازی ظرفیت نهفته در این صنعت (فاصله 18.000.000 تن ظرفیت بالقوه با 2.500.000 تن ظرفیت فعلی) به تنهایی قابلیت ایجاد حدود 3.000.000 شغل مستقیم و به اذعان کارشناسان تا سه برابر آن به طور غیرمستقیم طی 6 سال را دارد و با توجه به وجود ذخایر فراوان نفت و گاز و مواد اولیه در کشور، می تواند تبدیل به یکی از صنایع استراتژیک و پیشران گردد.

به عنوان تجربه موفق در دنیا نیز می توان به سرمایه گذاری ژاپن در این حوزه اشاره کرد، به گونه ای که طی دهه های گذشته، علی رغم آنکه ژاپن فاقد منابع نفت و گاز می باشد، صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از 4 صنعت پیشران و اصلی این کشور در سیاستگذاری های کلان انتخاب شده است.

البته تولیدکنندگان و فعالان این صنعت با مشکلات بسیار زیادی مواجه هستند که برخی از آنها به قرار زیر است: 

1- عدم تامین منابع مالی و سرمایه در گردش با نرخ مناسب

2- عدم حمایت دولت از ایجاد شبکه مویرگی توزیع مواد اولیه

3- عدم حمایت دولت از توسعه بازارهای صادراتی و ضعف در دیپلماسی اقتصادی

در خصوص دلایل ایجاد مشکل توزیع مواد اولیه به صنایع پایین دستی پتروشیمی (که مهمترین دلیل از موارد فوق است) می توان به نکات ذیل اشاره نمود:

1- اختصاص خوراک پتروشیمی ها با نرخ ارز مبادله ای، در حالی که محصول شرکتهای پتروشیمی با نرخ ارز آزاد و با قیمت جهانی به فروش می رسد که این خود یک تبعیض آشکار و مخالف با بند ج و ب ماده 45 اصل 44 قانون اساسی می باشد.

2- کنترل بازار توسط شرکتهای پتروشیمی و عدم نظارت بر آنها.

به طور مثال یکی از شرکت های پتروشیمی که با عرضه قطره چکانی محصولات خود در بورس کالا بارها با اعتراض فعالان صنایع پایین دستی پتروشیمی مواجه بوده است، در عملکردی قابل تامل محصول پلی استایرن معمولی و مقاوم خود را که به عنوان مواد اولیه ظروف یکبار مصرف استفاده می گردد در فصل پر مصرف و در ایام اربعین حسینی (اوج مصرف ظروف یکبار مصرف) با وجود تقاضای بسیار بالای صنایع داخلی به قیمت ارزان تر به کشورهای خارجی صادر کرده است. این شرکت هر کیلو از محصول پلی استایرن مقاوم خود را تا مبلغ 1220 تومان ارزان تر در فصل پر مصرف به کشورهای رقیب تولیدکنندگان ایرانی صادر کرده است. در شرایطی که کشور با بحران رکود و بیکاری دست و پنجه نرم می کند، این قبیل اقدامات به چه معناست؟

همچنین کشور ترکیه بزرگترین وارد کننده GPPS یکی از مجتمع های پتروشیمی در مهرماه 95 با حجم 2295 تن بوده است و این اقدام در حالی انجام شده است که واحدهای تولیدی این کشور ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ رﻗﯿﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮانی در ﺑﺎزارﻫﺎی ﺻﺎدراﺗﯽ ﭼﻮن ﻋﺮاق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ شوند.

در مدت مذکور، میانگین فروش هر کیلوگرم پلی استایرن معمولی به ترکیه 893 تومان یعنی 25 درصد ارزان تر از فروش داخلی بوده و این درحالی است که تولیدکنندگان ایرانی برای خرید این محصول در بورس کالا به رقابت می پردازند.

3- بخشنامه شماره 85514 مورخ 12/4/93 قائم مقام وقت وزارت صنعت، معدن و تجارت که با تغییر فرمول نرخ گذاری، به شهادت فعالان این صنعت ضربه های مهلکی به صنایع پایین دستی پتروشیمی وارد نموده است.

4- عدم اخذ مالیات بر ارزش افزوده از شرکتهای پتروشیمی در هنگام صادرات و اخذ مالیات از تولیدکننده داخلی به میزان 9% که این مساله به تنهایی باعث عقب ماندگی نه درصدی تولیدکننده داخلی در مقابل تولیدکننده خارجی می گردد.

5- دستور وزیر صنعت به سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان مبنی بر عدم بررسی تخلف پتروشیمی ها و بازگذاشتن دست آنها در تخلف های متعدد نظیر بند 2 . 

6- پتروشیمی ها محصولات خود را با قیمت جهانی و با بازه های متفاوت رقابتی که گاه تا 41% هم گزارش شده است در بورس کالا به فروش می رسانند که این خود از مزیت های رقابتی صنایع پایین دستی کشور می کاهد.

7- وجود پروانه های غیرفعال و عدم ابطال آن توسط وزارت صنعت و اخلال در بازار توسط دلال ها.

8- تغییر تعرفه گمرکی مالیات بر صادرات ضایعات محصولات پلیمری از 80% به 10% در دولت یازدهم (در حالی که بخش قابل توجهی از صنایع پایین دستی از ضایعات استفاده می کنند)  

9- قرارداد با برخی از کشورها پیرامون تعرفه های ترجیحی نظیر ترکیه.

ضعف در دیپلماسی اقتصادی، به عنوان مثال حقوق ورود کالاهای ایرانی به کشور لبنان 28% ، به کشورهای پاکستان و افغانستان 35% ، به کشور گرجستان 32.5 % و به ترکیه 18 % می باشد.

جناب آقای رییس جمهور

واقعیت تاسف برانگیز اینجاست که به دلیل رانت های فراوان موجود در صنایع بالادستی و بی توجهی به صنایع پایین دستی، کشور از چنین فرصت بزرگی محروم شده است.

شایسته است جنابعالی که دغدغه اشتغال را در مصاحبه خبری خود مطرح کرده اید، تا فرصت دارید دستور فرمایید مشکلات پیش روی صنعتگران این حوزه مورد بررسی دقیق قرار گرفته و در حل مسایل ایشان تسریع صورت پذیرد.

کمترین فرزند ایران اسلامی

علیرضا زاکانی

انتهای پیام/