کارنامه جنبش عدم‌تعهد در دوره ریاست ایران/ جنبشی که احیا، و دستاوردهایی که حاصل شد

به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، جنبش غیرمتعهدها یا عدم‌تعهد یک سازمان بین‌المللی است که در سال 1961 میلادی در اوج جنگ سرد در بلگراد، پایتخت یوگسلاوی، تأسیس شد و شامل کشورهایی می‌شد که به هیچ‌یک از بلوک‌های قدرت نظام جهانی وابستگی و تعهدی نداشتند یعنی نه در اردوگاه کمونیسم قرار داشته و نه به اردوگاه سرمایه‌داری تعلق داشتند. این سازمان با پایان جنگ سرد نیز به فعالیت خود ادامه داده و در سال 2012 در مجموع 120 دولت عضو و 17 عضو ناظر داشته است.

این جنبش که به‌ابتکار ژنرال تیتو رئیس جمهور یوگسلاوی، نکرومه رئیس جمهور غنا، جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر، لعل نهرو نخست وزیر هند و سوکارنو رئیس جمهور اندونزی تشکیل شد قرار بود تا به هیچ‌یک از بلوکهای شرق و غرب وابستگی نداشته باشد.

تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه 90 میلادی این جبنش با همین رویکرد مسیر خود را به‌صورت کج دار و مریز دنبال می‌کرد در حالی که بسیاری از اعضای آن عملاً تحت تأثیر یکی از قطبهای دنیای دوقطبی بودند.

فروپاشی شوروی شرایط را به‌کلی تغییر داد. در حالی که برخی بر این باور بودند که ماهیت شکل‌گیری این جنبش برای ایجاد موازنه منفی در جنگ سرد دوقطبی بود و در شرایط بعد از فروپاشی نیازی به این ائتلاف احساس نمی‌شود، برخی این اجتماع عظیم دولت‌ها را سرمایه‌ای بزرگ برای پیشبرد اهداف اصلاح‌گرانه در دنیا قلمداد می‌کردند که جمهوری اسلامی ایران، آفریقای جنوبی، کره شمالی و هند جزو آنها به شمار می‌روند.

ایران چه‌زمانی به این نهاد پیوست؟

ایران در دوره پهلوی به‌دلیل عضویت در پیمان نظامی بغداد (پیمان سنتو) نتوانست به عضویت جنبش غیرمتعهدها در آید و با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم در سال 1979 و انحلال پیمان سنتو، جمهوری اسلامی ایران در سپتامبر 1979 همزمان با برگزاری ششمین اجلاس سران غیرمتعهدها در هاوانای کوبا رسماً به عضویت این جنبش درآمد.

جمهوری اسلامی ایران براساس آموزه‌های اصلی معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره)، یعنی دکترین نه شرقی نه غربی که به اندیشه عدم‌تعهد نزدیک است، ترجیح داد این جنبش با حفظ استقلال عملی و پویایی موضع‌گیری، به بازنگری در متن معادلات جهانی مبادرت ورزد. این، فصل مشترک مواضع و سخنرانی‌های مسئولان ایران در نشست‌های متعدد سران و وزیران خارجه کشورمان از سال 1357 تاکنون بوده است.

شاید بتوان گفت جنبش عدم‌تعهد یکی از مفیدترین سازمان‌های بین‌المللی است که ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عضویت آن در آمده است. پس از تثبیت اوضاع سیاسی ‌کشور از سال 1360، ایران بر حضور خود در این جنبش افزود و این جنبش نیز متقابلاً اقدامات مثبتی به‌سود ایران انجام داد که از آن جمله می‌توان به تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر 1367، حمایت از اجرای قطعنامه 598 و سایر موضع‌گیری‌هایی که با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته‌اند، اشاره کرد.

موضوعاتی چون فلسطین، مخالفت با مذهب‌ستیزی و نژادپرستی، تقاضا برای گشودن بازار کشورهای شمال به‌روی صادرات کشورهای جنوب از جمله این اقدامات بوده است.

مهمترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال کشورمان تلاش برای محکوم نشدن ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است. در نشست‌های شورای حکام آژانس که به‌منظور بررسی فعالیتهای هسته‌ای ایران برگزار شده است، غیرمتعهدها با موضع‌گیری خود از این شورا خواسته‌اند به‌دور از فشارهای سیاسی به بررسی دقیق وضع تسلیحاتی همه کشورهای عضو بپردازد.

این جنبش همچنین در پایان چهاردهمین نشست سران در هاوانا در بیانیه جداگانه‌ای ضمن حمایت از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، پیوستن رژیم صهیونیستی را به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) خواستار شد.

در نگاه کلی می‌توان گفت که با پیوستن ایران به این جنبش، اندیشه حمایت از تبدیل جنبش به یک سازوکار تأثیرگذار در معادلات جهانی تقویت شده است؛ به‌ویژه آنکه جمهوری اسلامی ایران به‌همراه کوبا، مالزی و آفریقای جنوبی در ردیف چهار کشور پیشرو در زمینه بیداری غیرمتعهدها قرار دارد که از زمان پیوستن به این سازمان همواره به ضرورت عملی شدن خواسته‌های جنبش اهتمام و بر آن تأکید کرده است.

مواضع ایران در جنبش

اهم مواضع جمهوری اسلامی ایران که در سخنرانی‌های مقامات رسمی کشور در اجلاس‌های سران این جنبش تبلور یافته است، عبارتند از: درخواست برای ارتقای نقش جهانی جنبش در عرصه بین‌المللی با هدف تحقق تساوی حقوق در عرصه بین‌المللی، نیاز به تجدید نظر در اصول جنبش به‌منظور تکمیل فلسفه وجودی جنبش عدم‌تعهد با توجه به مقتضیات و تحولات جهان معاصر، حرکت جنبش به‌سوی جنبه ایجابی و نقش آفرینی و رهبری در جهان معاصر، لزوم تقویت هویت جنبش براساس صلح، معنویت و محبت و تحقق آرمان‌های بشری برای غلبه بر ناامنی و تبعیض و بی‌ثباتی، تلاش برای تصحیح روندهای یک‌جانبه‌گرایانه و تبعیض‌آلود موجود، تقویت جنبش غیرمتعهدها از طریق تعاملات فرهنگی و سیاسی اعضای جنبش، فعالتر کردن ارکان جنبش، توجه به ظرفیت‌های بالای سیاسی و توسعه صلح و آرامش، بازنگری کلی در اهداف و ساختار شورای امنیت سازمان ملل و تحقق عضویت دائم دارای امتیاز وتو در شورای امنیت بر مبنای گفتمان عدالتخواهی.

تشکیل جلسه تروئیکا متشکل از وزرای خارجه آفریقای جنوبی، مالزی و کوبا در زمستان 1384 در آفریقای جنوبی و صدور بیانیه در حمایت از فعالیتهای صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران از جمله مهمترین اقدامات این نهاد برای ایران بوده که در نشست‌های آتی جنبش نیز ادامه داشت.

تشکیل تروئیکا؛ تأثیرگذاری برای یک دهه آینده

با تصویب پیشنهاد کشورمان جمهوری اسلامی ایران علاوه بر ریاست سه‌ساله بر جنبش عدم‌تعهد سال‌های 1391 تا 1394 از آن زمان به بعد به‌مدت 9 سال عضو تروئیکای جنبش عدم‌تعهد شده است. تروئیکای جنبش عدم‌تعهد متشکل از رؤسای سابق، کنونی و آتی جنبش از اهمیت بسیاری در پیشبرد تصمیمات و مواضع جنبش در عرصه بین‌المللی برخوردار است.

حضور جمهوری اسلامی ایران در تروئیکای جنبش فرصت­های مناسبی را برای ارتقای نقش کشورمان برای پیشبرد اهداف و مواضع اصولی جنبش عدم‌تعهد فراهم کرده و باعث تقویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی شده است.

میزبانی ایران و واکنش‌ها

جمهوری اسلامی ایران در جریان چهاردهمین اجلاس سران جنبش علی‌رغم تمایل کشورهای دیگر از جمله قطر به کسب میزبانی، آمادگی خود را برای برگزاری شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم‌تعهد برای سال 1391 (2012 میلادی) اعلام کرد، این در حالی بود که کشورمان به‌دلیل اتهامات بی‌اساس در مورد برنامه هسته‌ای خود به‌زعم برخی کشورهای غربی در انزوا به سر می‌برد و آنها همه تلاش خود را به کار بستند که این میزبانی در وهله اول محقق نشود و در وهله دوم میزان حضور کشورهای خارجی در حداقل ممکن باشد.

در همین راستا آمریکا با انتقاد از میزبانی ایران در اجلاس سران اعلام کرد که از دبیرکل سازمان ملل خواسته در صورت حضور در تهران "نگرانی‌های جامعه جهانی را به ایران یادآوری کند".

همچنین ویکتوریا نولاند، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه آمریکا به خبرگزاری فرانسه گفت: ایران "بسیاری از تعهدات بین‌المللی خود را نقض کرده" و میزبانی آن برای اجلاس غیرمتعهدها "عجیب" است.

دستاورد مهم ایران

علی‌رغم این فشارها، نشست با سطح خوبی در تهران برگزار شد و نتایج قابل توجهی برای کشورمان و این نهاد به‌همراه داشت.

تأسیس مرکز حقوق بشر و تنوع فرهنگی به‌عنوان بازوی علمی جنبش عدم‌تعهد در حوزه حقوق بشر در تهران از دستاوردهای قابل توجه دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران بر این جنبش به شمار می‌رود.

برگزاری نشست کمیته فلسطین

نشست وزیران امور خارجه کشورهای عضو کمیته فلسطین جنبش عدم‌تعهد به‌منظور بررسی وضعیت بحرانی مردم فلسطین متعاقب تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی در ماههای تیر و مرداد 1393 علیه جمعیت غیرنظامی فلسطین در نوار غزه و تخریب امکانات غیرنظامی در تاریخ 13 مرداد 1393 در تهران برگزار شد. در این نشست بیانیه پایانی وزرای امور خارجه کمیته فلسطین به تصویب رسید.

نتیجه

ریاست جنبش عدم‌تعهد حالا بعد از 4 سال از ایران به ونزوئلا منتقل شده است تا مسیری که تهران آغاز کرد در کاراکاس ادامه یابد.

اجلاس عدم‌تعهد که پس از فروپاشی شوروی دچار نوعی سردرگمی در ترسیم خط‌مشی و پیشبرد اهداف شده بود با پرونده هسته‌ای ایران و تلاش‌های کشورمان، پویایی دوباره خود را به دست آورد و در مسیر تازه‌ای قرار گرفت که تلاش برای تغییر در ساختار سازمان ملل به‌خصوص بخش شورای امنیت آن، مقابله با زیاده‌خواهی غرب در پرونده هسته‌ای که در بیانیه‌های پایانی این نهاد متبلور بود، اعتراض به اشغالگری و ظلم رژیم صهیونیستی به مردم فلسطین که در بیانیه‌های پایانی و نیز تشکیل کمیته فلسطین بروز و ظهور یافته است، تأسیس مراکزی برای پاسخگویی به مشکلات و مسائل جدید جهانی همچون حقوق بشر و گفت‌وگوی فرهنگها به‌دور از سیاست‌‌بازی‌های کشورهای غربی و تلاش برای منسجم کردن کشورهای عضو از جمله این تلاش‌ها و تحولات در این نهاد بزرگ بین‌المللی است که البته بخش قابل توجهی از این پویایی نتیجه سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی در بهره‌گیری از چنین نهادی برای دنبال کردن اهداف جهان‌شمول و اصلاح‌گرایانه خود در قبال قدرت‌های غربی است.

گزارش از علی حیدری

انتهای پیام/*