سلیمینمین:مصدق وابسته نبود اما خوش‌بینی به آمریکا کار دست خودش و ایران داد/معتضد:مصدق اولین کسی نبود که گفت نفت ملی شود + فیلم
عباس سلیمینمین می‌گوید: مصدق وابسته به آمریکا نبود اما خوش‌بینی به آمریکا کار دست خودش و ایران داد؛ این تجربه بزرگی برای امروز ماست.
به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، در آستانه سالگرد کودتای آمریکایی ــ انگلیسی 28 مرداد که منجر به سرنگونی دولت مصدق شد، میزگردی با حضور عباس سلیمینمین مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران و خسرو معتضد کارشناس مسائل تاریخی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. در این میزگرد که حدود 3 ساعت به طول انجامید بحث‌های مفصلی درباره شخصیت دکتر مصدق، شرایط سیاسی اجتماعی دوران وی و همچنین تحلیل چرایی سرنگونی دولت او مطرح شد.
به دلیل ارائه بحث‌های متنوع و مفصل، گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم در نظر دارد به منظور بهره‌گیری راحت‌تر مخاطبان، این میزگرد را در 3 بخش منتشر کند و آنچه در ادامه خواهد آمد بخش اول این میزگرد است. در این میزگرد عباس سلیمینمین ضمن اشاره به کدهای تاریخی، تحلیلی از وضعیت دوران مصدق و شخصیت دکتر مصدق ارائه کرده است، با این حال بیشتر زمان بیانات آقای خسرو معتضد به برشماری وقایع آن دوران سپری شده است.
در ابتدای این میزگرد عباس سلیمینمین با اشاره به اینکه متاسفانه درباره دکتر مصدق به مانند همه پدیده‌های سیاسی دچار افراط و تفریط هستیم، اظهار داشت: البته این افراط و تفریط در سال‌های اخیر تا حدی جایش را به یک نگاه محققانه داده است، در حالی که اوج افراط و تفریط‌ها در دهه 60 نسبت به دکتر مصدق وجود داشت.
وی در تکمیل نظر خود، به دو سوی این افراط و تفریط درباره دکتر مصدق پرداخت و گفت که یک جریان دکتر مصدق را بسیار غیرواقعی و در قالب یک قهرمان ملی بی‌عیب و نقص که می‌تواند الگویی در همه دوران‌ها باشد معرفی می‌کرد.
این کارشناس ارشد مسائل تاریخ معاصر ایران معتقد است که این جریان افراطی، نه اینکه به این مسئله(الگو بودن مصدق برای سیاستمداران) اعتقاد داشت، بلکه در قالب یک تقابل سیاسی با انقلاب اسلامی و برای تضعیف رهبری نظام اینگونه به مصدق تمسک می‌جست.
سلیمینمین رویکرد تفریطی درباره مصدق را نیز متعلق به جریانی دانست که دکتر مصدق را به صورت "غیرمنصفانه" بسیار لگدمال می‌کردند و به انکار کارکرد او و نقش او در تاریخ معاصر ایران مشغول بودند.
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران تجربه دکتر مصدق را یک تجربه گران‌سنگ توصیف کرد که می‌توان از آن بسیار آموخت. با این حال شرط این تجربه‌اندوزی آن است که از افراط و تفریط دوری کنیم. سلیمینمین می‌افزاید: "دکتر مصدق اگر به درستی مورد مطالعه قرار بگیرد می‌تواند برای امروز جامعه ما مفید باشد. اصولاً به نظر من رخداد نهضت ملی به عنوان نزدیکترین اتفاق و خیزش در ملت ایران به انقلاب اسلامی قرابت بسیار زیادی دارد، ما از سایر حرکت‌های ملت ایران می‌توانیم درسی بیاموزیم، از نهضت مشروطه درس بیاموزم و از سایر نهضت‌ها می‌توانیم کسب تجربه کنیم اما به دلیل نزدیکی زمانی رخداد نهضت ملی به انقلاب اسلامی، تجربیات بسیار زیادتری در مقایسه با سایر رخدادها کسب کنیم که این بسیار حائز اهمیت است.
فیلم سخنان عباس سلیمینمین در میزگرد خبرگزاری تسنیم(بخش اول)
سلیمینمین با تاکید بر اینکه "دکتر مصدق شخصیتی است که پیشتاز، پیش‌قراول و پیشاهنگ در مسائل سیاسی نیست، و این تصویری است که خود دکتر مصدق هم از خودش و در اثر خودش عرضه کرده است"، ادامه داد: خوشبختانه خاطرات دکتر مصدق در دوران زندان عرضه شده؛ درست است که برخی مقاطع تاریخی در این خاطرات مغفول مانده و به همه موضوعات نمی پردازد اما در همان حدی که بیان می‌شود نشان می‌دهد که او شخصیت پیشتاز و پیشاهنگ در مقابله با استبداد و استکبار نیست. مصدق در دورانی که در جنوب ایران ملت ایران با نیروهای اشغالگر انگلیسی مقابله می‌کردند موضع ضد انگلیسی ندارد و پیشتاز در این زمینه نیست. با پلیس جنوب و دست‌اندرکاران پلیس جنوب که باز هم یک نیروی اشغالگر است و اصلاً نباید به رسمیت شناخته شود یک تعامل مثبت دارد و حتی آنها را به رسمیت می‌شناسد.در دورانی که آقای مصدق والی فارس است، با مبارزین خطه جنوب که علیه اشغالگران فعالیت و در واقع از تمامیت ارزی ایران دفاع کردند، همراهی ندارد، و مسائل مختلفی که وارد آن نمی‌شوم.
وی افزود: اما زمانی که مطالبات مردم در زمینه ملی شدن صنعت نفت به یک نقطه‌ای می‌رسد که قادر است حرکتی ایجاد کند، دکتر مصدق با این مطالبات همراه می‌شود و در زمینه همراهی و همپیمانی با ملت بر سر نهضت ملی شدن صنعت نفت کارنامه مثبتی دارد.
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران در پاسخ به این پرسش تسنیم که این گفته شما بدین معنی است که "ملی شدن صنعت نفت ایده خود دکتر مصدق نبوده بلکه با آن همراهی کرده است"، ضمن تایید این مطلب گفت: بله، ایده خود دکتر مصدق نبوده است. در دهه 20 به تدریج مطالباتی شکل می‌گیرد و در شکل‌گیری این مطالبات خود انگلیسی‌ها بی‌نقش نبودند. آنگونه که لااقل براساس خاطرات آقای دکتر مصدق و سایر اسناد، انگلیسی‌ها خیلی بی‌میل نبودند که دست رقبایشان در ارتباط با بحث نفت خالی بماند. نیرو به ایران آوردند و اتحاد جماهیر شوروی نیز به ایران نیرو اعزام کردند و از قِبَل حضور نظامی در ایران می‌توانستند امتیازات سیاسی بالایی اتخاذ کنند. اما انگلیسی‌ها به فضایی دامن می‌زنند که قرارداد نفت با بیگانگان بسیار بسیار منفور ملت ایران باشد.
سلیمینمین ادامه داد: یک سری اطلاعاتی از دوران رضاخانی و چپاول نفت به جامعه داده می‌شود و انگلیسی‌ها از این قضیه بدشان نمی‌آید، چرا بدشان نمی‌آید؟ نه اینکه علیه خودشان عمل کنند، بلکه انگلیسی‌ها تاحدودی به درستی معتقد بودند که ما ابزارهای لازم برای اینکه جای پای خودمان را مستحکم کرده باشیم داریم، شبکه مدیران کشور را در اختیار داریم، مدیران فرهنگی کشور را در اختیار داریم، لذا می‌توانیم موقعیت خودمان را حفظ کنیم و نگذاریم موقعیتی برای دیگران ایجاد شود. این تصور خیلی به دور از واقعیت نبود، لذا شما می‌بینید وقتی دکتر مصدق در مجلس اظهاراتی دارد و در مجلس بین مصدق و منتقدانش درگیری می‌شود نیروی‌های انگلیسی تماس می‌گیرند و مصدق را به مجلس بازمی‌گردند؛ حتی از برخی موضع گیری‌هایش در مورد قراردادهای خارجی سپاسگزارند و او را مورد تشویق قرار می‌دهند!
وی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه به هر حال آقای دکتر مصدق وقتی با مردم هم‌پیمان می‌شود یک کارنامه قابل قبولی در زمینه نفت دارد، خاطرنشان کرد:اما در هر صورت ایرادهای جدی بر دکتر مصدق وجود دارد؛ خوش باوری دکتر مصدق به نیروهای جدید سلطه‌گر به ویژه آمریکایی‌ها یکی از مشکلات جدی است؛ متأثر بودن از اطرافیان یکی از مشکلات جدی است.
این کارشناس ارشد مسائل تاریخ معاصر با تاکید بر اینکه شناخت درست ما از دکتر مصدق کمک بسیار زیادی برای بهره‌مندی از این تجربه در شرایط کنونی می‌کند، تصریح کرد: امروز در شناخت و مقابله با بدعهدی دشمنان دچار مشکل هستیم؛ لا اقل برخی از جامعه‌مان دچار مشکل هستند. در این زمینه تجربه دکتر مصدق بسیار کارگشاست. آمریکایی‌ها به دکتر مصدق وعده‌هایی دادند و گفتند که هرگز در طرح کودتای انگلیسی‌ها شرکت نخواهند کرد، اما آیا بر این وعده پایبند بودند؟ آیا همان موقع که به مصدق وعده می‌دادند،تحرکات گسترده‌ای در ارتش و جایگاه‌های مختلف برای زمینه‌چینی کودتا نداشتند؟
سلیمینمین با این گفته که انگلیسی‌ها به صورت مشهود در تلاش برای کودتا علیه مصدق بودند، خاطرنشان کرد: با این وجود دکتر مصدق خوش‌بینانه بر این باور بود که آمریکایی‌ها با انگلیسی‌ها در زمینه کودتا همراهی نمی‌کند لذا به آنها اعتماد کرده بود.
وی با تاکید بر اینکه اعتماد مصدق به آمریکا به این معنی نبود که او از لحاظ سیاسی به آمریکا وابستگی دارد، افزود: برخلاف گفته برخی‌ها مصدق اصلاً وابسته به آمریکا نیست بلکه در برخی موارد مصدق با بعضی از طرح‌های آمریکایی که مستلزم نقض ملی شدن صنعت نفت بود هرگز همراهی نمی‌کند؛ با این حال اعتماد او به آمریکا موجب چنان سرنوشتی شد. یعنی یک فرد می‌تواند وابسته نباشد اما خوش بینی او به آمریکا چنین عاقبتی داشته باشد. این تجربه مهمی است.
فیلم سخنان عباس سلیمینمین در میزگرد خبرگزاری تسنیم(بخش دوم)
در ادامه این میزگرد، خسرو معتضد با بیان اینکه بسیاری از فرمایشات جناب آقای سلیمی نمین را پسندیدم، خاطرنشان کرد: ای کاش شخص دیگری کنار من بود، با ایشان(سلیمینمین) تقریباً بحث و مناظره گاهی به صدای بالا می‌رسد، ولی بخش اعظم صحبت‌های آقای سلیمی نمین نظر من هم هست و از پختگی و اطلاعات خوب ایشان لذت می‌برم. با این حال می‌توان نکاتی به آن افزود. در حقیقت بحث ما مناظره نیست بلکه یک هم آرایی و گردهمایی است تا به نتایجی برسیم و تجربیاتی بگیریم که در آینده تجارب تلخ تکرار نشود.
وی گفت که آقای سلیمینمین کاراکتر مصدق را خیلی خوب تجزیه و تحلیل کردند، لذا من مختصری درباره شرایط آن زمان برای نسل امروز که نبودند، سخن گفته و تشریح می‌کنم که اصلاً چرا بحث ملی شدن صنعت نفت پیش آمد و چرا در این مبارزه تقریباً آحاد ملت حضور داشتند.
معتضد با بیان اینکه شاه و دربار ایران در آن زمان هم مرعوب انگلیس بود و هم مجذوب آنها، خاطرنشان کرد: کفه مرعوبیت شاه از انگلیس از کفه مجذوبیتش سنگین‌تر بود. شاه می‌گفت کاری نکنید که به جنگ برسیم و کار به لشکرکشی برسد. یعنی وحشت عجیبی از انگلیس داشت.
وی با اشاره به اعطای امتیاز بزرگ نفت جنوب به فرد سرمایه‌داری به نام "دارسی" انگلیسی، ادامه داد: این امتیاز در حالی به دارسی داده شد که ملت ایران در بی‌خبری قرار داشت.
این تاریخ‌نگار با اشاره به برخی دیگر از اتفاقات تاریخی در دوران مصدق در زمینه نفت، گفت که مردم ایران نمی‌دانستند چه امتیازاتی در زمینه نفت به خارجی‌ها داده شده است. این در حالی است که هم روسها و هم انگلیسها و هم آمریکایی‌ها به دنبال غارت نفت ایران بودند.
معتضد افزود: مصدق پس از 20 سال غیبت از صحنه سیاست در ایران، بازگشت و مردم به او به چشم یک اسطوره نگاه می‌کردند. مصدق به عنوان نماینده اول تهران وارد مجلس چهاردهم می‌شود، نمایندگی مجلس دو سال بوده است. مصدق با دادن امتیاز نفت شمال مخالفت می‌کند و یک قانونی می‌گذارد که دولت حق ندارد در دوران اشغال ایران با هیچ کشور خارجی وارد مذاکره برای دادن امتیاز شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز عقیده کرد: به نظر من آن کسی که اولین بار گفت ایرانی‌ها باید نفت خود را ملی کنند، نه دکتر فاطمی بود، نه آیت‌الله کاشانی و نه دیگران، بلکه مارتین تورنبرگ سوئدی رئیس شرکت اورسیز بود. اما او را در زمان رزم آرا به خواهش انگلیس و به عنوان عنصر نامطلوب از ایران بیرون کردند.
این تاریخ‌نگار با اشاره به ملاقاتهای مارتین تورنبرگ با مصدق و بقایی و مکی، ادامه داد: وی به اینها می‌گفت شما یک ثروت کلانی(نفت) دارید؛ بروید از پادشاه عربستان یاد بگیرید. پادشاه عربستان الان با آرامکو 50-50 بر سر نفت معامله کرده است اما شما از دارسی فقط 16 درصد می‌گیرید و هرسال هم باید گدایی کنید که انگلیس 300 هزار لیره به شما بدهد.
معتضد افزود: وضعیت به گونه‌ای بود که حتی در جریان عروسی ثریا با شاه است، شاه پول نداشت لذا از شرکت نفت انگلیس مساعده می‌گیرند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود که به اظهارات عباس سلیمینمین اشاره داشت، درباره همراهی مصدق با پلیس جنوب در دوران والی‌گری‌اش در فارس و عدم اتخاذ مواضع ضدانگلیسی از سوی وی، اظهار کرد: در آن زمان استان فارس در اشغال پلیس جنوب بود و در داخل ایران نیز اغتشاش بود. وقتی از تهران تا شیراز می‌خواستید بروید باید چند جا باج می‌دادید. در این شرایط شما چه کاری می‌توانستید بکنید؟
معتضد ادامه داد: یک استاندار چه کاری می‌توانست علیه انگلیس انجام دهد؟ اگر انجام می‌داد به نظر شما چه کارش می‌کردند؟ مخبرالسلطنه را به محض اینکه از عشایر فارس شروع به حمایت کرد برداشتند.
بخش دیگری از اظهارات خسرو معتضد در این بخش به تشریح وقایع متعدد درباره موضوع نفت در ایران اختصاص داشت که با توجه به عدم ارتباط مستقیم به شخصیت دکتر مصدق در متن مکتوب نیامده است با این حال فیلم این سخنان معتضد برای استفاده مخاطبان در خبر درج شده است.
سلیمینمین در پاسخ به اظهارات معتضد، با رد استدلال وی تاکید کرد: فرمایش آقای معتضد را به هیچ وجه قبول نمی‌کنم؛ اگر این استدلال آقای معتضد را بپذیریم به طریق اولی مصدق نباید در دوران نخست وزیری با انگلیسی‌ها درگیر شود، چرا که علی القاعده باید پیش خود می‌گفت انگلیسها علیه من کودتا می‌کنند پس بهتر است هیچ نگویم. بنابراین استدلال آقای معتضد به هیچ وجه قابل پذیرش نیست.
این کارشناس مسائل تاریخی خاطرنشان کرد: اینکه بگوییم ما مسیر نرم خویی با اشغالگر را پیش بگیریم چون اشغالگر پرزور است و می‌تواند ما را تغییر بدهد، آن وقت چگونه برای مقاومت آزادگان ایرانی در برابر انگلیس که توپ و ناوگان جنگی داشت و این آزادگان ما در بهترین شرایط تفنگ برنو داشتند، می‌توان استدلال کرد؟ آیا نباید گفت همیشه باید در برابر زور دستشان را بالا می‌بردند؟ اینکه امروز ما افتخار می‌کنیم به نسلی از ایرانی که با چنگ و دندان در برابر بیگانگان ایستادند و بیگانه را به ذلت کشاندند، با استدلال آقای معتضد چگونه توجیه می‌شود؟
سلیمینمین با تاکید بر اینکه دفاع از میهن و منافع ملی براساس سنجش امکانات نیست، بلکه اگر غارتگری وارد کشور شد، حتی اگر گردن کلفت بود نمی‌توانید بگویید که تسلط او بر خودم را می‌پذیرم، افزود: بر این اساس استدلال آقای معتضد را قبول نمی‌کنم و این روش این استدلال را اساساً کسی نمی‌پذیرد. دکتر مصدق اگر می‌خواست در همه دوران زندگی‌اش چنین رویکردی را در دستور کار قرار دهد عنصر نامطلوب بوده است. اینکه می‌گویم کارنامه دوران نخست وزیری او مثبت است به این دلیل است که نمی‌گوید انگلیسی‌ها شبکه پنهان دارند، ارتش در اختیار دارند، بنابراین ما نباید در برابرشان مقاومت کنیم، تفاوت او با رزم آرا همین است که رزم آرا مرعوب قدرت بیگانه است، کاملاً تسلیم بیگانه است و در اختیار بیگانه قرار داشته است، اما دکتر مصدق نمی‌گوید که چون قدرتش زیاد است پس در برابر او کرنش کنم.
ادامه دارد...
انتهای پیام/
