نگاهی به توافقنامه نظامی اربیل-واشنگتن/ اهداف بلند مدت آمریکا و بارزانی بعد از داعش چیست
به نظر می‌رسد آنچه بین اربیل و واشنگتن به امضا رسیده برای هر دو طرف منافع کوتاه مدت و بلند مدتی را در برداشته که از واکنش مقامات سیاسی و نظامی بغداد و نیز بلند پروازی‌های مقامات اربیل می‌توان بخشی از آن را پیش بینی کرد.
به گزارش حوزه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، سه شنبه 22 تیرماه بود که «راب ورک» معاون وزیر دفاع آمریکا و «کریم شنگالی» وزیر امور داخلی اقلیم که سرپرستی وزارت پیشمرگ اقلیم را بر عهده دارد، یادداشت تفاهم نظامی بین آمریکا و اقلیم کردستان عراق و با حضور مسعود بارزانی را به امضا رساند.
این تفاهم در حالی بود که روز دوشنبه 21 تیرماه «اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا در سفری غیر منتظره به عراق با مقامات بغداد دیدار کرده و بدون دیدار از اربیل، عراق را ترک و به یک گفت‌وگوی تلفنی با بارزانی بسنده کرده بود.
در خصوص مفاد این پروتکل به صورت رسمی شاید تنها مرجع در اقلیم، شبکه خبری «روداو» باشد که در این باره اعلام کرد: این پروتکل سیاسی و نظامی بوده، اعتبار آن تا پایان جنگ داعش است و بر اساس آن آمریکا از لحاظ سیاسی، نظامی و اقتصادی با نیروهای پیشمرگ در جنگ با داعش، همکاری می‌کند. همچنین اعلام شده که بر اساس این پروتکل آمریکا در پرداخت حقوق نیروهای پیشمرگ نیز اقلیم را یاری می‌کند.
وزارت دفاع عراق نیز مدتی بعد در بیانیه‌ای بخش‌های دیگری از این پروتکل را رسانه‌ای کرد. این وزارتخانه با تأکید بر اینکه، پروتکل همکاری نظامی بین اقلیم کردستان و آمریکا با اطلاع و رضایت بغداد امضا شده است، خروج نیروهای پیشمرگ از مناطق مورد مناقشه را یکی از بندهای پروتکل خواند.
وزارت دفاع در توضیح بیشتر آورده است: بر اساس این پروتکل، نیروهای پیشمرگ باید پس از آزادسازی موصل، از مناطق مورد مناقشه که هم‌اکنون تحت کنترل آنان است، بر طبق برنامه‌ای زمان‌بندی‌شده که از سوی بغداد تعیین می‌شود، عقب‌نشینی کنند. این پروتکل شامل کمک 415 میلیون دلاری واشنگتن به این وزارتخانه برای پرداخت حقوق نیروهای پیشمرگ است که تعداد آنها نزدیک به یک‌صد هزار نفر می‌باشد.
این بیانیه ضمن اشاره به اینکه وزارت پیشمرگ اقلیم کردستان و وزارت دفاع آمریکا توافقنامه نظامی امضاء نکرده‌اند، بلکه آنچه بین آنها امضا شده تنها یک یادداشت تفاهم است، می‌افزاید: این یادداشت تفاهم شامل تأسیس پایگاه‌های نظامی آمریکا یا ائتلاف بین‌المللی ضد داعش در خاک عراق نمی‌شود، چراکه تأسیس چنین پایگاه‌هایی موضوعی حاکمیتی است و منحصراً در اختیار دولت فدرال عراق خواهد بود.
طی روزهای بعد نیز وزارت دفاع عراق بخش‌های دیگری از این توافق را آشکار کرد که شامل موارد زیر می‌شود:
1- افزایش شمار نیروهای پیشمرگ در خطوط مقدم جنگ با داعش
2- استفاده از این نیروها در عملیات آزادسازی استان نینوا در صورت نیاز
3- همکاری اقلیم با آمریکا، در آموزش و تجهیز نیروها حشدالشعبی در خاک اقلیم کردستان
4- همکاری و هماهنگی کامل با دولت عراق در آزادسازی نینوا
5- تداوم استفاده از خاک اقلیم کردستان توسط ارتش و نیروهای امنیتی عراق، برای آزادسازی نینوا
6- استفاده از خاک و همکاری اقلیم کردستان توسط نیروهای ائتلاف ضد داعش، برای آزادسازی نینوا به‌شرط رضایت بغداد
7- از تاریخ اجرایی شدن توافق نیروهای پیشمرگ و دیگر نیروهای اقلیمی، از مناطقی که در چارچوب عملیات آزادسازی استان نینوا آزادشده‌اند؛ بر اساس برنامه تعیین‌شده توسط دولت مرکزی عقب‌نشینی می‌کنند.
8- انجام دادن اصلاحات به‌منظور شفاف‌سازی اقتصادی در وزارت پیشمرگ اقلیم کردستان
از سوی دیگر «جان کربی» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی کردی زبان kurdisdtan24 با اشاره به تداوم کمک‌های نظامی آمریکا به اقلیم کردستان، اعلام کرد که کشورش حاضر به تحویل سلاح مستقیم به اقلیم کردستان نیست و کمک‌های نظامی آمریکا به کردها کماکان از طریق دولت مرکزی و تحت نظر بغداد به اقلیم انجام می‌گیرد.
واکنش‌ها
این موضوع واکنش‌های مختلفی را در عراق به همراه داشت.
«اسکندر وتوت» عضو کمیسیون امنیت و دفاع مجلس نمایندگان عراق، امضاء قراردادهای تسلیحاتی بین اقلیم کردستان و برخی از کشورهای غربی را نقض قانون اساسی عراق خوانده و یادآور شده است: امضاء قراردادهای تسلیحاتی بین مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان با برخی از کشورهای غربی اقدامی باطل و نقض قانون اساسی عراق به شمار می‌رود.
«محمد سعدون الصهیود» نماینده ائتلاف دولت قانون در مجلس عراق نیز در این باره گفت: قرارداد نظامی امضا شده بین اقلیم کردستان و آمریکا به دلیل بی‌اطلاعی دولت مرکزی از مفاد آن، قراردادی غیرقانونی است.
همچنین «حنین القدو» نماینده ائتلاف بدر در بیانیه‌ای نوشت: «من از حیدر العبادی به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح عراق می‌خواهم جزئیات قرارداد نظامی امضا شده بین آمریکا و اقلیم کردستان را برای آگاهی نمایندگان ملت عراق که به این‌گونه مسائل حساسیت دارند و نمی‌دانند که آیا دولت فدرال از امضای این قرارداد مطلع بوده یا خیر، را منتشر کند. گزارش‌های دریافتی از تصمیم آمریکا برای تأسیس چندین پایگاه نظامی در عراق حکایت دارد.»
مقتدی صدر رهبر جریان صدر نیز در پاسخ به سؤالی در خصوص امضاء پروتکلی بین دولت اقلیم کردستان و آمریکا برای تأسیس پایگاه‌های نظامی آمریکایی در اقلیم کردستان، گفت: دولت عراق باید پیش از آنکه اتفاق ناگواری روی دهد، به تحرکاتی برای جلوگیری از این اقدام دست بزند.
«عادل برواری» مشاور نخست‌وزیر عراق در امور اقلیم کردستان نیز در این خصوص گفت: رهبران سیاسی اقلیم از بیم یورش نیروهای دولت عراق به مناطق مورد مناقشه تحت سیطره نیروهای پیشمرگ درپی خروج نیروهای آمریکایی از این مناطق، از واشنگتن درخواست کرده‌اند تا زمان حل اختلافات بغداد- اربیل نیروهایشان را از این مناطق خارج نکنند.
اما مقامات کرد اقلیم اعتقادی به این انتقادات نداشته و عنوان می‌کنند که اقلیم برای دفاع از خود و خروج از بحران مالی کنونی ناچار به عقد چنین قراردادهایی شده است.
در همین خصوص «شیرین رضا» نماینده جنبش تغییر (گوران) در مجلس عراق با دفاع از این پروتکل، گفت: بغداد به اربیل بی‌توجهی کرده، لذا حق دولت اقلیم کردستان است که برای محافظت از شهرهایش قراردادهای نظامی امضا کند. نیروهای پیشمرگ مدت دو سال است که در حال جنگ با داعش هستند و بودجه اقلیم تکافوی هزینه این جنگ را نمی‌کند و حقوق کارمندان اقلیم نیز با تأخیر پرداخت می‌شود و دولت مرکزی نه از نظر اقتصادی و نه از نظر نظامی به اقلیم کردستان اهمیت نمی‌دهد، بنابراین اربیل حق دارد به هر کشوری که خواهان کمک به آن باشد، دست یاری دراز کند.
«بیان سامی عبدالرحمن» نماینده دولت اقلیم کردستان در آمریکا نیز با دفاع از این توافقنامه، پیش‌بینی کرد که امضای آن، موجب ارتقای جایگاه اقلیم در عرصه سیاسی منطقه و جهان می‌شود.
وی با اشاره به اینکه کمک‌های آمریکا به اقلیم شامل کمک‌های اقتصادی و لجستیکی است و تأثیر مثبتی بر توانایی نیروی پیشمرگ در جنگ با داعش دارد، اظهار داشت: مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان نقش ویژه و اساسی در امضای این پروتکل ایفا کرده و گفت‌وگو در این مورد را از اجلاس امنیتی مونیخ در آلمان آغاز کرده است.
فرضیات
بلافاصله بعد از امضای این توافقنامه بود که تحلیل‌های داخلی و منطقه‌ای درباره آن حکایت از مفادی فراتر از پرداخت حقوق پیشمرگه یا آموزش نظامی آنها داشت. این گمانه زنی‌ها به سمت حضور طولانی مدت آمریکا در اقلیم کردستان از طریق ایجاد پایگاه نظامی پیش رفت.
رسانه‌های عربی و انگلیسی در این خصوص با اشاره به گمانه‌هایی که برای ساخت 5 پایگاه نظامی در منطقه کردستان ایجاد خواهد شد به موقعیت مکانی آنها نیز پرداخته‌اند. طبق این گزارش‌ها 3 پایگاه در اربیل و 2 پایگاه در دهوک خواهد بود.
کارشناسان بر این باورند که پرداخت حقوق پیشمرگه و آموزش آنها از جمله مواردی است که نیازی به امضای پروتکل نظامی نداشته و موضوعی است که بدون این تشریفات هم می‌توانسته طی شود، چراکه در گذشته نیز آموزش و تسلیح پیشمرگه از مجاری دولت مرکز دنبال می‌شده.
این کارشناسان بیانیه وزارت دفاع عراق را مورد اشاره قرار داده و بر اساس یکی از بندهای آن که آورده است: «اقلیم نمی‌تواند در موارد اساسی به‌صورت جداگانه از بغداد عمل کرده و فرمان صادر کند و نیروهای ائتلاف و آمریکا نیز حق ایجاد پایگاه‌های نظامی در خاک اقلیم کردستان را ندارند»؛ احتمال می‌دهند که موضوعی در این تفاهم وجود داشته که وزارت دفاع عراق را وادار به ذکر چنین بندی در بیانیه خود کرده است.
همچنین با توجه به زمان آغاز عملیات آزادسازی موصل نیز آمریکا نیاز به رصد تحولات از فاصله‌ای نزدیکتر از بغداد یا «اینجرلیک» ترکیه داشته و نیازمند پایگاه‌هایی در شمال موصل برای ارتباط نزدیکتر در عرصه میدانی است.
«شاخوان عبدالله» نماینده حزب دمکرات (پارتی) در مجلس عراق البته با رد این گمانه زنی‌ها درباره قرارداد نظامی بین اربیل و واشنگتن، تاکید کرده که این قرار داد صرفاً آموزش نیروهای پیشمرگه را در بر می‌گیرد.
نتیجه گیری
به نظر می‌رسد آنچه بین اربیل و واشنگتن به امضا رسیده برای هر دو طرف منافع کوتاه مدت و بلند مدتی را در بر داشته است.
اقلیم کردستان عراق از بابت این توافق می‌تواند هزینه نیروهای پیشمرگه خود را تامین کند که حدود 8 ماه است در پرداخت حقوق آنها با مشکل روبرو بوده؛ از بابت تامین سلاح سبک و نیمه سنگین نگرانی خود را برطرف کرده و از حملات داعش نگرانی کمتری داشته باشد و نیز در آینده با اتکا به نیروهای حاضر خارجی در اقلیم در برابر دولت مرکزی خواسته‌های خود را مطرح و بر آن پافشاری کند که از جمله آنها می‌توان به موضوع نفت کرکوک، قراردادهای نفتی مستقل با طرفهای خارجی و نیز عدم عقب نشینی از مناطقی که در زمان داعش بر آنها مسلط شده، می‌باشد.
همچنین آمریکا نیز در قبال تعهد پرداخت حقوق پیشمرگه و آموزش آنها در یک دوره 10 ساله، امکان حضور نزدیکتر از پایگاه اینجرلیک در موصل برای جنگ با داعش را فراهم آورده است. نکته مهمتر اینکه در برنامه بلند مدت خود توانسته حضور در شمال عراق را حداقل برای یک دهه تثبیت کند که می‌تواند از طریق ایجاد پایگاه نظامی مستقل آمریکایی و یا حضور در پایگاه‌هایی باشد که نیروهای پیشمرگه در آن حضور دارند.
گزارش از علی حیدری
انتهای پیام/
