نگاهی به فعالیت‌های «جماعت» گولن در آسیای مرکزی؛ «نوری» که به تاریکی هدایت می‌کند
کشورهای آسیای مرکزی در ابتدای سال‌های ۹۰ از تأسیس مدارس ترکی از سوی نهادهای مربوط به حرکت گولن را استقبال کردند، ولی در پی گمانه‌ها در مورد احتمال تبلیغ فعالیت‌های اسلام‌گرایانه، به کوتاه کردن دست حرکت گولن اقدام کردند.
به گزارش بخش بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، فتح‌الله گولن، نفری که مقامات ترکیه کوشش ناکام کودتای نظامی اخیر در این کشور را به نام او بسته‌اند، در اصل کیست؟ و گولن و جماعت وی در تاجیکستان چه فعالیت‌هایی داشتند؟ مقامات ترکیه از جمله رئیس جمهور اردوغان، نخست وزیر «بینالی ییلدیریم» و مقام داران دیگر ترک اصرار می‌ورزند که در پشت کوشش ناکام نظامی شب 15 و 16 ژوئیه روحانی ترک فتح‌الله گولن و ساختار به‌اصطلاح «دولت موازی»- او بانام «خدمت» ایستاده است. خود گولن این را رد می‌کند.
در پی ناکام ماندن کودتا مقامات ترکیه بیش از 6000 نفر را در ساختارهای نظامی این کشور، از جمله یک عده فرماندهان بلندپایه را بازداشت کردند. ترکیه همچنین بار دیگر با آمریکا مسئله استرداد فتح‌الله گولن را که 17 سال است در ایالت پینسیلوانیا در تبعید اختیاری به سر می‌برد، مطرح کرده است.
رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان حرکت «خدمت» گولن را گروه تروریستی نامید، که از مدتهای طولانی فکر برانداختن حکومت ترکیه را در سر داشت. اردوغان از مقامات آمریکا خواست، که او را به ترکیه بسپارند. نخست وزیر ییلدیریم نیز بدون بردن نام کشوری گفت، هرکسی که به فتح‌الله گولن پناه می‌دهد، دوست ترکیه نیست. او همین‌طور با انتقاد غیرمستقیم از واشینگتن گفت که درک نکردن نگرانی‌های قبلی آنکارا باعث شد که ما بهای بزرگی پرداخت کنیم.
وزیر خارجه آمریکا جان کری گفته است که اوباما درخواست استرداد گولن را بررسی می‌کند، ولی ترکیه باید دلایل لازم دست داشتن او در کوشش کودتای اخیر را به واشنگتن ارائه کند.
خود فتح‌الله گولن هر نوع دست داشتن در کوشش برای کودتا در ترکیه را رد کرده ولی افزوده که حکومت‌ها باید از طریق انتخابات آزاد و عادلانه پیروز شوند، نه با زور.
وی در خصوص مطرح شدن مسئله استردادش گفت: اگر او را بسپارند، مقاومت نخواهم کرد. در این باره تشویش ندارم که حکومت آمریکا تقاضای اردوغان را قبول می‌کند. ولی اگر منافع اردوغان و ایالات متحده آمریکا به هم نزدیک شود، مجبور می‌شوم که هجرت کنم. من از کسی التماس نخواهم کرد. در اینجا آزاد بودم، از این آزادی خوشحال بودم و از این کشور منت دارم.
اما فتح‌الله گولن که بعد از کودتای ناکام ترکیه انگشت اتهام به سویش بلند شده، کیست؟
نام فتح‌الله گولن، که حالا 75 سال دارد، در پایان سال‌های 1960، وقتی نمازهای جمعه را در مسجد بزرگ‌ترین شهر ازمیر برپا می‌کرد، در مرکز توجه قرار گرفت. او سال 1999، بعد از آن‌که مقامات وقت ترکیه به کوشش به بر هم زدن نظام دنیوی دولت در این کشور متهمش کردند، به آمریکا رفت و 17 سال است در شهر سیلاسبورگ ایالت پنسیلوانیا زندگی می‌کند.
اتهامات ضد گولن بعداً در غیبتش لغو شد، ولی او در آمریکا ماند و از همان‌جا به حرکت مذهبی و معارفی تأسیس داده‌اش با نام «خدمت» که با اسم «حرکت گولن» هم معروف است، ادامه می‌دهد. این حرکت در 150 کشور دنیا حدود 1000 مرکز علمی و مکتب را که بانام «مدارس ترکی» معروفند، سرمایه‌گذاری می‌کند. فتح‌الله گولن در گذشته از متحدان اردوغان بود و برای به قدرت رسیدن حزب اسلام‌گرای عدالت و ترقیات اردوغان در ابتدای سال‌های 2000-میلادی همکاری کرده است، اما این دو یار سابق خیلی زود در مقابل هم قرار گرفتند. از جمله در مسائل تقسیم قدرت و شیوه خودکامه رهبری اردوغان.
کودتای شب 15 به 16 ژوئیه نخستین موردی نیست که حکومت اردوغان این یار سابقش را به تلاش برانداختن حکومت متهم می‌کند. در سال 2013، وقتی مطبوعات یک ماجرای بزرگ فساد در مقامات دولتی ترکیه را، که در محورش از حساب خریدوفروش طلا با ایران تحت تحریم‌های بین‌المللی صاحب ثروت‌های بزرگ شدن اعضای بلندپایه حکومت اردوغان قرار داشت، دامن زد، اردوغان این ماجرا را کار دست گولن دانست.
حکومت او چندین دادستان و مقام بلندپایه دخیل در این ماجرای فساد را برکنار کرد. حکومت ترکیه سال گذشته نظارت مدارس حرکت گولن را از آن گرفت و به صندوق‌های باوری سپرد و در ماه می سال جاری حرکت خدمت را سازمان تروریستی اعلام کرد. حرکت خدمت که مشغول ارائه خدمات اجتماعی با آهنگ‌های مذهبی است، به ادعای مسئولانش، یک شکل معتدل اسلام را تبلیغ می‌کند، ولی چندین کشور این حرکت را به دلیل نفوذ زیادش بر دایره‌های تجاری و دولتی همچون تهدید می‌شناسند.
مرکزهای علمی و مکتب‌ها از سوی تاجران نزدیک به حرکت گولن سرمایه‌گذاری میشوند و برای تحصیل عمدتاً فرزندان از خانواده‌های فقیر را می‌گیرند. مخالفان حرکت می‌گویند، آن‌هایی، که از این «سفره خوان» نان می‌خورند، به آسانی به پیرو «خدمت» تبدل میشوند. خدمت ساختار رسمی بین‌المللی و عضویت رسمی ندارد، ولی به گمان مخالفانش، پیروان آن می‌توانند شبکه‌های مخفی برای کمک به یکدیگر، یا طوری که مقامات ترکیه ادعا دارند، حتی «دولت موازی یا دولت در داخل دولت» درست کنند.
کشورهای آسیای مرکزی در ابتدای سال‌های 90 تأسیس مدارس ترکی از سوی نهادهای مربوط به حرکت گولن را با خوشنودی استقبال کردند، ولی در پی گمانه‌ها در مورد احتمال تبلیغ فعالیت‌های اسلام‌گرایانه، حکومت‌های خودکامه این منطقه به کوتاه کردن دست حرکت گولن در نظام معارف خود اقدام کردند. فعالیت مدارس ترکی با بستن یک قرارداد میان شرکت «شلاله» و حکومت تاجیکستان از سال 1993 شروع شد. بعداً در سال 2003 مهلت قرارداد مذکور تا 10 سال دیگر، یعنی تا سال 2013، تمدید شد.
شرکت شلاله در شهرهای دوشنبه، قُرغان‌تپه، تورسون‌زاده، کولاب و خجند تاجیکستان 6 مدرسه داشته و همچنین سرپرستی مدرسۀ بین‌المللی دوشنبه را بر عهده داشت. در ابتدا فعالیت این مدارس خیریه‌ای بود، ولی بعد نرخ تحصیل در این مدارس تا به 1000 دلار برای یک سال افزایش یافت. در تابستان سال 2015 حکومت تاجیکستان با امضای یک قرارداد مدارس مشترک تاجیکی و ترکی، مربوط به حرکت فتح‌الله گولن را که از مؤسسه‌های تعلیمی بانفوذ به‌حساب می‌رفتند، رسماً به «مدرسۀ خوانندگان با لیاقت» تبدیل کرد.
مقامات دوشنبه این را به تمام شدن زمان قرارداد با «شلاله» ربط دادند، ولی مطبوعات ترکیه اعلام کردند که دوشنبه ظاهراً در پاسخ به درخواست حکومت اردوغان به بستن مدارس مربوط به حرکت گولن اقدام کرده است.
سعید محی‌الدین دوست محمدیان، رهبر مرکز «اِندِم» مؤسس هفته‌نامه «نگاه» و خبرگزاری تاج نیوز، که درباره فعالیت‌های مشکوک حرکت گولن در تاجیکستان یک سلسله مقاله‌های انتقادی نوشته است، روز 18 ژوئیه در صحبت با رادیو آزادی گفت: حرکت گولن در شئون مختلف حیات تاجیکستان و همچنین به امنیت ملی این کشور تهدیدهای جدی وارد می‌کند.
دوست‌محمدیان افزود: این مثل یک شبکه باز است. آنها کسی را مجبور نمی‌کنند، که تو در مدرسۀ ترکی خواندی، عضو ما شو. ولی وقتی در مدرسۀ ترکی خواندید، با آنها خواهید شد، چراکه با تحصیل در این مدرسه شما سلسله امتیازهای آنها را به دست می‌آورید. این‌ها با 5 گروه تأثیر گذار و افکار ساز در تاجیکستان کار می‌کردند - ضیائیان، ورزشکاران، روزنامه نگاران، صاحب‌کاران میانه و روحانیان.
روزنامه نگارهایش را می‌برند سفر، کمک می‌کنند، مقاله می‌‌دهند و یا شرکت‌های خرد وام‌دهی می‌سازند، که هدف دوگانه دارند. توسط چنین شرکت‌هایی افراد خود را قیمت گذاری می‌کنند و شما جزء همان شرکت می‌شوید.
در ازبکستان نیز تا چند سال پیش 67 مکتب «نورچیلیک» مربوط به حرکت فتح‌الله گولن عمل می‌کرد و هرسال تا 2500 نفر این مکتب‌های ترکی را به پایان می‌رساندند. اما در سال 2009 مقامات ازبکستان 5 خبرنگار نشریه «هفت‌اقلیم» و 2 خبرنگار نشریه «ارماق» را به تشکیل سازمان تندرو مذهبی، طبع و نشر ادبیات غیرقانونی و همین‌طور، به تبلیغ پان‌ترکیسم متهم کردند.
تلویزیون دولتی ازبکستان درباره آنها فیلم مستندی را با نام «نوری که به سوی تاریکی می‌برد» به نمایش گذاشت که فعالیت شبکه مدارس ترکی، موسوم به «نورچیلیک» را به باد انتقاد می‌‌گرفت.
مقامات تاشکند گفتند، باوجود منع فعالیت شبکه «نورچیلیک»، حضور آن در ازبکستان حفظ شده و از حساب تحصیل‌کرده‌های مدارس ترکی در این کشور گروهی بزرگ تشکیل یافته که با هر راه و وسیله و با یاری و کمک همدیگر تلاش می‌کنند، حضور خود را در میدان تجارت گسترش داده، به ادارات دولتی نیز بیشتر راه یابند.
نویسنده: میرزای سلیمپور
هفته نامۀ "چرخ گردون" تاجیکستان، شمارۀ 31، صفحۀ 16
ترجمه: رایزنی فرهنگی ایران در تاجیکستان
انتهای پیام/
