سخنان «آبی» غنی در آستانه سفر به تهران

به گزارش دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، «محمد اشرف غنی» رئیس‌جمهور افغانستان اعلام کرده است که آب‌‌های افغانستان در مطابقت با قوانین بین‌المللی نظام آب تنظیم خواهد شد و حکومت با مدیریت سالم آن را مهار خواهد کرد.

دفتر مطبوعاتی ریاست‌جمهوری افغانستان با انتشار اطلاعیه‌ای نوشته است که غنی موضوع تنظیم آب‌های کشور را در دیدار با تیم فنی بخش آب وزارت انرژی و آب مورد بررسی قرار داده است.

در این اطلاعیه آمده است در ابتدای این دیدار تیم فنی بخش آب وزارت انرژی و آب، گزارش خود را از چگونگی مطالعات روی حوزۀ دریایی هریرود به غنی ارایه کرده‌اند.

غنی نیز از تحقیقات و مطالعات انجام شده روی آب‌های حوزه دریایی هریرود استقبال نموده و به وزارت انرژی و آب دستور داده که روی حوزه دریایی هیرمند نیز تحقیقات همه‌جانبه انجام دهند.

غنی در ادامه این دیدار افزوده است: تقسیمات آب‌های افغانستان در گذشته بصورت سنتی انجام می‌گردید اما از این پس آب‌های کشور در مطابقت با قوانین بین‌المللی نظام آب تنظیم خواهد شد.

رئیس‌جمهور افغانستان با بیان این مطلب که روی گزارش مطالعات آبهای کشور در جلسه کابینه نیز بحث خواهد شد گفته است که حکومت تلاش می‌‌کند تا با مدیریت سالم، آب‌های افغانستان مهار گردد و از آن در بخش‌های زراعت و تولید انرژی استفاده خوب صورت گیرد.

وی تأکید کرده است که بخاطر اهمیت مطالعات روی آب‌های افغانستان، در بخش استخدام مشاورین فنی آب، امکانات لازم در دسترس وزارت انرژی و آب قرار خواهد گرفت.

این سخنان غنی در حالی مطرح و منتشر شده است که قرار است وی تا دو روز آینده و برای امضا قرارداد نهایی چابهار با ایران و هند به تهران سفر کند.

یکی از موضوعاتی که دولت افغانستان در زمان حکومتداری اشرف‌غنی در سیاست کاری خود قرار داده است بحث حق‌آبه جمهوری اسلامی ایران است.

در سفر گذشته رئیس‌جمهور افغانستان به ایران نیز این موضوع از جمله مواردی بود که مورد توجه رسانه‌های افغانستان قرار گرفت و آنها بر این طبل کوبیدند که غنی با حق‌آبه ایران مخالفت کرده است.

همچنین برخی نمایندگان پارلمان افغانستان از غنی خواسته بودند تا به این موضوع توجه کرده و آبهای افغانستان را مهار کند.

اختلافات آبی ایران و افغانستان

رودخانه «هیرمند» نقشی اساسی در آبادی بخش‌هایی از سرزمین ایران و افغانستان دارد و فرهنگ و تاریخ مردمان دو کشور متاثر از این رودخانه است.

افغانستان سر منشاء آب به کشورهای همسایه است و تقریباً از هیچ کشوری آب به افغانستان جریان ندارد ولی از افغانستان به تمام کشورهای همسایه آب جریان دارد.

سرچشمه رودخانه‌های بسیار مهمی مثل «جیحون»، «پنجاب»، «سند»، هیرمند، «هریرود» و «مرغاب» در افغانستان است.

تعداد رودخانه‌های بزرگ و کوچک افغانستان 11 رودخانه ذکر شده است که از کشور خارج می‌شوند و این کشور هیچ‌گونه قرارداد آبی بجز ایران که آنهم فقط درباره رودخانه هیرمند است، ندارد.

«محمد حسین پاپلی یزدی» کارشناسی امور دیپلماسی آب ایران بر این باور است که هریرود رودخانه‌ای تمدن ساز است و ده‌ها شهر و صد آبادی به برکت این رود ایجاد شده و در تاریخ درخشیدند و تمدن «سرخس» و «تجن»، «غوریان» و «هرات»، بدون این رودخانه نمی‌توانستند پا بگیرند.

در کتاب «نگاهی به دیپلماسی آب ایران» که توسط محمد حسین پاپلی یزدی و «فاطمه وثوقی» تألیف شده است، آمده: توسعه مشترک حوضه‌های آبی و اداره منابع  آب به شکل پایدار و مؤثر فقط با شرکت مصرف‌کنندگان امکان‌پذیر است.

این کارشناسان بر این باورند که اگر ایران می‌خواهد با پشتوانه نفت توسعه یابد، افغانستانی‌ها می‌خواهند با پشتوانه آب توسعه پیدا کنند و به همین دلیل در مورد قراردادهای آب با همسایگان بسیار حساس هستند، همانگونه که هیج مقام ایرانی نمی‌تواند درباره واگذاری منابع نفت با همسایگان وارد مذاکره شود.

پاپلی یزدی بر این باور است که این حق ملت افغانستان است که بخواهد با داشته‌ها و منابع ملی خود توسعه یابد اما در کنار حق توسعه، هر کشور حقوق دیگری هم از جمله حق «حقابه» به همسایگان نیز دارد.

طبق نظر این استاد دانشگاه ایران اگر دیپلماسی فقط حول گرفتن حقابه از افغانستان بچرخد سال‌های سال به نتیجه نخواهد رسید و باید دیپلماسی ایران حول محور توسعه پایدار در افغانستان باشد.

از سال 1857 میلادی که به موجب قرارداد پاریس، ایران افغانستان را به رسمیت شناخت تا زمان آخرین قرارداد تقسیم آب میان ایران و افغانستان، بر سر آب رودخانه هیرمند میان این 2 کشور همیشه مذاکراتی وجود داشته است.

آخرین قرارداد آب میان دو کشور

در آخرین قرارداد، «موسی شفیق» نخست وزیر وقت افغانستان و «امیر عباس هویدا» نخست وزیر وقت ایران در 22 اسفند سال 1351 قرار داد آب میان و افغانستان را به امضا رساندند و بر اساس این قرار داد در هر ثانیه 22 متر مکعب آب به ایران تعلق گرفت و سپس 4 متر مکعب دیگر هم به آن اضافه شد که بر این اساس سالانه 820 میلیون متر مکعب آب هیرمند وارد خاک ایران شود.

این مقدار از آب چیزی کمتر از 10 درصد کل آب سالانه رودخانه هیرمند بود که این قرارداد در خرداد سال 1352 خورشیدی در افغانستان به تصویب نهایی رسید.

بعد از امضای قرارداد گمان می‌رفت که مجلس شورای ملی افغانستان این قرارداد را تصویب نکند ولی این قرارداد به تصویب مجلس شورای ملی نیز رسید ولی هنوز اسناد این قرارداد میان دو کشور مبادله نشده بود که در افغانستان کودتا رخ داد و «سردار محمد داود» جانشین «محمد ظاهر شاه» شد.

«وحید مژده» کارشناس وزارت امورخارجه افغانستان در کتاب «روابط سیاسی ایران و افغانستان در قرن بیستم» در مورد حاشیه‌هایی که بر این قرار داد رفته است، می‌نویسد:

داودخان با امضای قرارداد هلمند مخالف بود و پس از کودتایی 26 سرطان (تیر) 1352 در جواب سوال خبرنگاران در مورد معاهده هلمند به سادگی گفت: من در مورد معاهده هلمند اطلاعاتی ندارم. اما در یک بیانیه دیگری که خط مشی رژیم خود را اعلام نمود گفت: ما تمام معاهدات بین‌المللی را که افغانستان قبلا منعقد کرده محترم می‌شماریم.

در تیر ماه سال 1352 سفارت ایران در کابل طی نامه‌ای از وزارت امورخارجه افغانستان در مورد سرنوشت این معاهده پرسید ولی دولت افغانستان جوابی به ایران نداد و سکوت افغانستان چندین سال به طول انجامید.

سرانجام در تاریخ چهارم خرداد 1356 سردار داود، رئیس جمهور افغانستان که چند ماه بعد از امضای این قرار داد در یک کودتایی نظامی کشته شد موافقت خود را با امضای این قرار داد اعلام کرد.

متن فرمان محمد داود در کتاب روابط سیاسی ایران و افغانستان در قرن بیستم چنین آمده است:

«من محمد داود رئیس جمهور، معاهده رود هلمند (هیرمند) میان افغانستان و ایران و 2 پرتوکول ضمیمه آن را که در 22 حوت (اسفند) 1351 مطابق با مارچ 1973 از طرف نماینده‌های با صلاحیت 2 طرف در کابل به امضاء رسیده و شورای ملی افغانستان آن را در 13 خرداد سال 1352 مطابق سوم جون 1973 توشیح نموده است، بر طبق ماده دوازدهم قرارداد مذکور در مورد مبادله اسناد آن توضیحاتی داده که از طرف دولت جمهوری افغانستان به اجرای مندرجات آن حکم می‌دهم.

کابل قصر ریست جمهوری 4/ 3/1356»

در تاریخ چهارم خرداد 1356 اسناد این قرارداد در سفارت افغانستان در تهران تنظیم و در 15 خرداد همان سال میان وزرای خارجه دو کشور اسناد مبادله شد.

اکنون بیش از 150 سال است که مذاکره بر سر آب مرزی میان ایران و افغانستان جریان دارد و در حال حاضر هم هیج کدام از طرفین راضی به نظر نمی‌رسند.

پاپلی یزدی بر این باور است که برای رفع این اختلافات باید از نکات مشترک فرهنگی میان دو کشور برادر سخن گفت و زبان دیپلماسی نمی‌تواند به تنهایی رهگشا این اختلافات باشد:

«ما دو کشور، پاره‌های یک فرهنگ هستیم. هر دو میراث فرهنگی سرزمین سیستان هستیم. هردو کشور به سرزمین «رستم»، «سهراب» و «تهمینه» و به شاهنامه فردوسی آن افتخار می‌کنیم.

باید هر دو کشور توجه کنند که گرچه رژیم های سیاسی حاکم بر دو کشور دو تا است، ولی جغرافیا، اقلیم، آب و خاک و رودخانه و منبع آب یکی است، فرهنگ سیستان یکی است، قهرمانان، جنگ‌ها، خشکسالی‌ها، قحطی‌ها و سیلاب‌های آن یکی است.»

پاپلی یزدی بر این عقیده است که باید اختلافاتی را که استعمارگران ترسیم کردند کنار گذاشته و برای 2 سیستان یک برنامه مشترک ریخت، چون آبادی افغانستان آبادی ایران است و آبادی ایران آبادی افغانستان است.

این کارشناس منابع آبی ایران برای راه حل این موضوع در کتاب دیپلماسی آب ایران چنین نوشته است: ایران سرمایه، تکنولوژی و ارز دارد و افغانستان آب، زمین و نیروی کاری بسیار پس ما باید روی فرصت‌ها کار کنیم.

هر 2 کشور سیاست‌های سلبی را کنار بگذارند و روی سیاست‌های ایجابی کار کنند، ایران و افغانستان باید توسعه زابل و زاهدان و قندهار را با هم ببینند و اگر غیر از این باشد 150 سال دیگر هم نه سرزمین هیرمند آباد می‌شود و نه سر زمین هلمند.

خون ما در هیرمند و هلمند جاری است، مرزهای سیاسی ما دو تا است، ولی آیا مرزفرهنگی، دینی، تاریخی، حماسی و باستانی شناسی ما هم دو تا است؟»

انتهای پیام/.