کابوس خشکسالی در انتظار باغات زیتون و زردآلوی زنجان/کاهش ۵۰ درصدی آب رودخانه قزل اوزن

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه جزو کشورهای کم آب جهان محسوب می‌شود، عمده مساحت کشور مربوط به نقاط کویری و بیابانهای خشک بوده و به جز باریکه سرسبز در اطراف دریای مازندران، میزان بارش در سایر نقاط آن در سطح پایین قرار دارد.

آبیاری زمین برای کشاورزی در کشورهایی نظیر ایران که دارای آب و هوایی خشک هستند بسیار مهم است اما بنا به دلایل طبیعی و غیرطبیعی بروز بحران آب در کشور و به تبع آن استان زنجان تحقق این امر را با چالش‌هایی مواجه کرده است.

بر اساس گزارش‌های منتشره از سوی وزارت نیرو، زنجان در دسته 13 استان هدف کشور مواجه با تنش آبی شدید قرار گرفته است که البته عده‌ای کارشناسان بی‌برنامگی مسئولان و برخی نیز عدم توجه مردم به الگوی مصرف آب را عامل بروز بحران آب در استان زنجان مطرح می‌کنند.

با نگاه به مستندات راهبردهای بین‌المللی آینده(FDI) در می‌یابیم که ایران از سال‌ها پیش در معرض بحران آب قرار داشته اما در سه دهه اخیر برای مقابله با این بحران گام موثری از سوی مسئولان برداشته نشده ‌است؛ با توجه به بروز مشکل آب شرب و کشاورزی در جای جای استان زنجان شاید بهتر بود مسئولان اظهارات عیسی کلانتری، وزیر کشاورزی ایران در دهه 70 را جدی می‌گرفتند.

تخلیه شدید سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش بارش‌های جوی منابع آبهای زیرزمینی را با بحران مواجه کرده و در حال حاضر دشتهای استان که قابلیت بارگذاری بیش از حد را ندارند به مناطق ممنوعه تبدیل شدند و خطر «فرونشست» زمین‌ها را تهدید می‌کند.

استان زنجان از جمله مناطقی است که با فرسایش خاک و شورشدن خاک و آب مواجه است که به گفته حسین جعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان سالانه 10 درصد از زمینهای کشور به این روند اضافه می‌شود.

بنا به اظهارات مهدی طاهری، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان 73 درصد بارش‌ها در باغات طارم وارد زمین نشده و به رودخانه می‌ریزد که این موضوع سبب افزایش فرسایش خاک و در نتیجه تخریب اراضی مستعد برای کشاورزی و منابع طبیعی شده است.

تغییر نوع بارش از برف به باران و عدم نفوذ این بارشها به زمین سبب می‌شود تا با گرمی هوا روند تبخیر به سرعت انجام گیرد.

بر اساس گزارشات شرکت آب منطقه‌ای استان زنجان که مربوط به سال 93 بوده، 50 درصد آب رودخانه قزل‌اوزن که از طولانی‌ترین رودخانه‌های کشور محسوب می‌شود، کاهش یافته است، موضوعی که کارشناسان بخش کشاورزی زنجان را به شدت نگران کرده است.

پایین بودن کیفیت منابع آب و تاثیرات آن بر باغات زیتون شهرستان طارم سبب شده است تا میزان کیفیت آب رودخانه قزل‌اوزن در شهرستانهای ماهنشان و طارم از نظر شوری با افت قابل توجهی همراه باشد.

بحران آب در زنجان

بر اساس آخرین گزارشات میزان شوری خاک اراضی زیرکشت برنج در بستر رودخانه قزل اوزن در شهرستان طارم به 37 دسی زیمنس افزایش یافته این در حالی است که میزان استاندارد تعریف شده برای شوری خاک 2 دسی زیمنس است، اما به گفته بهمن اسکندری، مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان متاسفانه مردم و مسئولان هنوز به این باور نرسیدند که کمبود آب در زنجان از حد چالش خارج شده و به بحران رسیده است.

در حال حاضر مشکل اصلی کاشت برنج در شهرستان طارم شوری خاک است که باید به صورت جدی مدنظر مسئولان استان زنجان قرار گیرد.

بیش از 800 هکتار از بستر رودخانه قزل اوزن در شهرستان طارم به کشت برنج اختصاص یافته است، این در حالی است که سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان بارها اعلام کرده، محصول برنج که نیاز آبی آن در یک هکتار برابر نیاز آبی زیتون در 5 هکتار است به هیچ عنوان در اولویت‌بندی این سازمان جایگاهی ندارد.

همین چند وقت پیش بود که طاهری با بیان اینکه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان به هیچ عنوان مخالف تولید نبوده و نیست، از امور منابع آب زنجان تقاضا کرد تا از واگذاری اراضی و در نتیجه توسعه باغات در مناطق تحت کنترل خود ممانعت کند.

اینکه محصول برنج برای کشاورزی سودآور است بر همه آشکار بوده اما با توجه به بحران آب به وجود آمده و شور شدن آب رودخانه قزل‌اوزن و بالا بودن میزان مصرف آب در محصول برنج باید به فکر محصول جایگزین و ارقام متحمل به شوری بود.

مسعود کامل، رئیس بخش اصلاح و تهیه نهال و بذر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان در این زمینه معتقد است به منظور مقابله با بحران کم‌آبی و کاهش تاثیرات این بحران در بخش کشاورزی ضروری است تا در ابتدا کشت ارقام نیمه‌آبی جایگزین ارقام آبی شده و این اقدام با جدیت پیگیری شود.

وی ضمن تاکید بر توجه به سه مورد «کشت ارقام مناسب»، «مدیریت صحیح» و «سیاستگذاری درست» برای بهبود بخش کشاورزی و ارتقا جایگاه آن با ابراز تاسف اعلام می‌کند که در کشور و به تبع آن در استان زنجان به دو مقوله آخر یعنی «سیاست‌گذاری» و « مدیریت صحیح» بخش کشاورزی توجه جدی نشده است.

وی با بیان اینکه ما در روند کارهای تحقیقاتی مشکلی نداریم اما در «مدیریت مزرعه» به ویژه در بحث «آب» با مشکلات جدی مواجه‌ایم، می‌گوید: کشاورزی ما رو به بهبود و توسعه است ولی ما می‌توانیم این بخش را به وضعیت مطلوب‌تری برسانیم.

بحران آب در استان زنجان تنها منجر به محدودیت کشت برنج نشده است بلکه به گفته طاهری در کنار تهدید خشکسالی باغات زردآلوی و انگور در ماهنشان و خرمدره، باغات زیتون طارم نیز با این بحران مواجه شده است.

عبور رودخانه قزل اوزن به عنوان شاهرگ حیاتی از طارم توانمندی‌های کشاورزی را دو چندان کرده و سبب رشد، توسعه و رونق اقتصادی این شهرستان شده به طوری که عنوان قطب کشاورزی به ویژه در زمینه تولید محصول زیتون این منطقه را به عنوان منطقه استراتژیک کشاورزی استان زنجان کرده است.

طاهری که در کنار کشاورزی، وضعیت منابع طبیعی استان زنجان را بسیار ناگوار قلمداد می‌کند، توجه جدی دستگاه‌هایی نظیر سازمان جهاد کشاورزی، امور منابع آب و اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بر طرحهای مربوط به «مدیریت جامع آبخیز» را خواستار می‌شود.

وی با اشاره به کاهش بارش‌ها و تغییر در نوع بارش‌ها، توجه به اجرای پروژه‌های آبخوان‌داری و آبخیزداری را بهترین نوع مدیریت در بحران کم‌آبی فعلی استان زنجان عنوان می‌کند و از دولت تقاضا می‌کند تا در اختصاص بودجه پراکنده و غیرمستقیم ناچیز به طرحهای آبخیزداری در مقایسه با طرحهای مربوط به سدسازی بازنگری کند زیرا ثروتی که در اجرای طرحهای آبخیزداری می‌تواند برای دولتها به وجود آورد به مراتب بیشتر از نفت است.

رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان که به شدت از تکرار تراژدی خشک شدن دریاچه ارومیه نگران است، ضمن تاکید بر رعایت اصول مدیریتی در حفظ و حراست از اراضی ملی معتقد است که «مرگ خاموش منابع طبیعی مختص به دست‌اندازیها و تصرفات اراضی نبوده و وقوع حوادث طبیعی نظیر سیل و سوء‌مدیریت هم به این موضوع دامن زده است».

شاید کاهش طرح موسوم به زراعت چوب و کاشت صنوبر در سال جدید که به منظور ایجاد بادشکن در حاشیه مزارع و تولید چوب مورد نیاز کارگاه‌ها و کارخانجات صنایع چوب اجرایی می‎شود و توقف اجرای طرح توسعه باغات زیتون در اراضی شیب‌دار و عدم حمایت از سیاست توزیع نهال زیتون یارانه‌دار در شهرستان طارم اقدام منطقی از سوی مسئولان امر استان زنجان باشد اما نقش اجرای پروژه‌های آبخیزداری در مناطق دارای طرح‌های مطالعاتی که می‎‌تواند در مقابله با بحران کم‌آبی و کنترل سیل و کاهش فرسایش نقشی مهم ایفا کند را به هیچ عنوان نباید فراموش کرد.

گزارش از لیلا محمدی

انتهای پیام/