امپراتورهای بانکی اجازه اجرای اقتصاد اسلامی را نمی‌دهند
یک کارشناس اقتصادی گفت: بانک محل درآمدی شده است برای امپراتورهای بانکی که با اسلامی شدن آن منافعشان درخطر می‌افتد. بنابراین شما توقع نداشته باشید که اصلاح نظام بانکی به سادگی انجام شود.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، نشست تخصصی نظام بانکی در ایران و اقتصاد اسلامی، عصر چهارشنبه گذشته به کوشش انجمن علمی اقتصاد اسلامی در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. در این نشست اساتید و صاحب‌نظران حوزه بانکداری اسلامی به تبادل نظر پرداختند.
دکتر کامران ندری، مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی، در ابتدای نشست با اشاره به ویژگی‌های خاص نظام بانکی ایران که برگرفته از ویژگی‌های ایرانی بودن ماست، به شرح یکی از ویژگی‌های نظام بانکی ایران پرداخت. وی اجرای وسیع و بدون آزمایش بانکداری اسلامی قبل از بررسی کارآمدی را یکی از ویژگی‌های اجرای نظام بانکداری اسلامی در ایران دانست و گفت: ما نظام بانکی را اجرا کردیم که هنوز نقاط ضعف و قوتش را نمی‌دانستیم و بعد از اینکه اجرا کردیم به دنبال اصلاح آن می‌رویم، وقتی هم که می‌بینیم کار سخت است این اصلاحات را رها می‌کنیم تا اینکه یک فشار بیرونی ما را وادار به تن دادن به آن اصلاحات کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با اشاره به نظام بانکی سایر کشورهای اسلامی و اینکه اجرای نظام بانکی اسلامی آنان به صورت تدریجی و در یک نظام دوگانه بوده است، افزود: ما در قانون بانکداری بدون ربا آمدیم یک الگویی که در هیچ کجا طراحی و اجرا نشده بود و کارایی آن مشخص نبود را به صورت گسترده پیاده کردیم.
عدم کارایی نظام بانکی کشور مربوط به اجرای قانون بانکداری بدون ربا نیست
دکتر اسدالله فرزین‌وش، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، ضمن تأکید صحبت‌های دکتر ندری، گفت که نظام بانکی ما حتی قبل از انقلاب اسلامی هم کارایی لازم را نداشت فلذا باید توجه داشت که عدم کارایی نظام کنونی را نباید مربوط به اجرای قانون بانکداری بدون ربا دانست.
وی با اشاره به اینکه در آیات قرآن ربا به عنوان محاربه با خدا و پیامبرش یاد شده است، ادامه داد: ما واقعاً در ربا یک موضوع شناسی دقیقی انجام نداده ایم، آیا بهره همان ربا است یا تفاوت دارد؟ این را واقعا به عنوان یک سوال می‌پرسم.
اوراق مشارکت بانک مرکزی شبهه‌ناک است
حجت‌الاسلام دکتر محمد نقی نظر پور، عضو شورای فقهی بانک مرکزی، با اشاره به ابزارهای نظام بانکی ایران به نقد آن‌ها پرداخت. وی با بیان اینکه در استفاده از ابزارهای نظام بانکی ایران ما باید یک آسیب‌شناسی انجام دهیم توضیحی در مورد اوراق مشارکت داد، و گفت: اجمال قضیه این است که بانک مرکزی از سال 1379 در چند نوبت اوراق مشارکت چاپ کرد، همه می‌دانیم که مشارکت بانک مرکزی -و نه دولتی- زمانی تحقق پیدا خواهد کرد که موضوع مشارکت مشخص باشد، مقدار و سهم طرفین، شیوه تسویه حساب، ورود و خروج افراد مشخص باشد. آیا اوراق مشارکت بانک مرکزی از این ویژگی‌ها برخوردار است؟ و به عبارتی آیا می‌توان پول را گرفت و بلوکه کرد و به آن سود پرداخت؟ و آیا این معامله مشارکت است؟
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در ادامه با تصریح به اینکه این معامله مشارکتی نیست اما به راحتی به آن ربوی هم نمی‌توان گفت، ادامه داد: در معامله ربا مانند سایر معامله ها باید قصد در آن باشد و به طور مشخص معلوم باشد که معامله، معامله قرضی نیست. پس به راحتی نباید حکم ربا را بر آن جاری کنیم.
وی با اشاره به توجیهات اوراق مشارکت و شبهه‌ناک بودن این اوراق بیان کرد: صرف اینکه فرض کنیم که چنین اتفاقاتی خواهد افتاد و اینکه ما قرار است از دولت پروژه‌ای را بگیریم و امثال این توجیهات، آیا مشارکت اتفاق می‌افتد؟
او همچنین در آخر بیان کرد که این بحث در شورای فقهی بانک مرکزی هم اتفاق افتاده و قریب به‌اتفاق شورا با آن مخالفت کرده اند.
امروز بیش از 85 درصد تأمین مالی کشور را بانک‌ها انجام می‌دهند
دکتر اصغر ابوالحسنی، معاون سابق اقتصادی بانک مرکزی، بابیان اینکه بانک یکی از اجزای نظام مالی ایران است که بیش از 85 درصد از تأمین مالی کشور را بر عهده گرفته است گفت: ما بانک محور شده‌ایم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه، با اشاره به اینکه ما در مورد بانکداری 5 قانون داریم و همهٔ این‌ها مبنا عمل است بیان کرد: باید دید تعریف ربا در این قوانین چگونه آمده است؟ آیا در مورد ریا تعریفی آمده است؟
وی کارکردهای بانک‌ها را در زمان فعلی بسیار گسترده دانست و توجه به این گستردگی و نیازهای جدید را در اصلاح و به‌روزرسانی قوانین ضروری عنوان کرد.
اشکال کار در کم‌کاری سیستم پژوهشی است
حجت‌الاسلام دکتر سید عباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی، با اشاره به اینکه اگر ما سیستم یکپارچه را برای بانک‌ها به‌جای سیستم دوگانه انتخاب کردیم به خاطر اسلامیت ما بود نه ایرانیت ما گفت: همان زمان برای انتخاب سیستم دوگانه یا سیستم یکپارچه مطرح شد. حضرت امام صریح گفتند که نمی‌شود ما یک کشور اسلامی داشته باشیم و بانک‌ها به صورت صریح بیایند کار ربوی انجام دهند. این به خاطر اسلامیت ما بود. یعنی به صورت آگاهانه این انتخاب را کردیم.
وی با رد پیوند زدن عدم کارایی مناسب بانک‌ها با نظام بانکی واحد ایران متذکر شد: شما همان بانکداری ربوی غربی را که حدود 400 سال است اجرا می‌شود را نگاه کنید، در کتاب‌های توسعه یکی از علل عقب‌ماندگی و وابسته بودن کشورها را نظام‌های پولی بانکی‌شان مطرح می‌کنند. شما کشورهای آرژانتین و برزیل و ترکیه و... را مطالعه کنید. اینکه ما چند کشور شاخص و محدود را که آن‌ها هم با بحران‌های آن‌چنانی مواجه هستند مطالعه و مطرح کنیم درست نیست.
این کارشناس و مدرس بانکداری اسلامی تصریح کرد: کدام‌یک از شما می‌توانید بگویید عدم کارایی نظام بانکی ما به خاطر این بدون ربا بودن آن است؟ این اشکالات و عدم کارایی بانک‌های ما هیچ‌کدام به بدون ربا بودن سیستم نیست. این‌ها مربوط به وضعیت اقتصاد ایران و دولتی بودن بانک مرکزی ما و... است.
این استاد دانشگاه بابیان اینکه اشکال ما در کم‌کاری سیستم پژوهشی ما است، اظهار داشت: ما در دانشگاه تنها یک درس سه واحدی بانکداری اسلامی داریم، خب چه انتظاری داریم؟ این اندازه متأسفانه در حوزه‌عای علمیه هم نیست.
موسویان در ادامه با بیان ضعف فعالیت‌های پژوهشی در حوزه بانکداری اسلامی در پژوهشکده پولی و بانکی گفت: برای اینکه یک سوژه از مرحله نظری وارد مرحله عمل شود، متوسط جهانی آن نیازمند 10000 مقاله است، ما الآن در این موضوع چند مقاله داریم؟
بیشتر مطالعات انجام‌شده در اقتصاد اسلامی تکراری و مربوط به اسلامی سازی اقتصاد متعارف است
دکتر حسین صمصامی، وزیر اسبق اقتصاد، در ابتدای سخنان خود در این نشست تخصصی با اشاره به مطالعات انجام‌شده در حوزه اقتصاد اسلامی گفت: طبق مطالعه‌ای که ما در مرکز تحقیقات مطالعات اقتصاد اسلامی دانشگاه شهید بهشتی انجام دادیم، به یک نکتهٔ جالبی رسیدیم. بیش از 50 درصد مطالعات انجام‌شده در اقتصاد اسلامی در حوزه نظام مالی است و در عمدهٔ این مطالعات با مبنا قرار دادن نهادها و ابزارهای مالی اقتصاد متعارف به توجیه کردن آن‌ها برای استفاده در بانکداری ایران پرداخته است. من اسم این کار را اسلامی سازی می‌گذارم.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی بابیان اینکه مهم‌ترین کاری که تابه‌حال در بانکداری اسلامی انجام شده کتاب «بانک بدون ربا» شهید صدر بوده است، اظهار داشت این کتاب که به بیان بانکداری بدون ربا- نه اسلامی- در یک جامعه غیر مسلمان می‌پردازد مبنایی برای تدوین قانون بانکداری بدون ربا در سال 1363 قرار گرفت.
صمصامی با اشاره به بانکداری اسلامی در سایر کشورهای اسلامی گفت: آن‌ها تجربهٔ موفقی در بانکداری بدون ربا ندارند بانک‌های اسلامی در نظام دوگانه نرخ‌های بهره خود را از روی بانک‌های متعارف الگو می‌گیرند. بانک اسلامی به معنای واقعی‌اش آنجا شکل نگرفته است.
وی با اشاره به قانون بانکداری بدون ربا در ایران و اینکه نرخ سود و بهره در این قوانین اصلاً مشخص نشده است و این نرخ سودهای مشخص را ما در اجرا اضافه کردیم، به اشکال سیستم بانکداری ایران پرداخت و بیان کرد: یکی از مشکلات اساسی این است که ما بدون توجه به ماهیت بانک کاری را بر او بار کرده‌ایم که نمی‌تواند آن را انجام دهد.
امپراتورهای بانکداری ایران مانع اسلامی شدن بانک‌های ایران می‌شوند
دکتر بیژن بیدآباد با اشاره به نقش ایدئولوژی فقه به انتقاد از نقش فقه و فقها در بانکداری اسلامی پرداخت و اینکه فقه ما یک جواب واحد به ما نمی‌دهد تا بتوانیم بر اساس آن یک مدل‌سازی و یک مطالعه علمی انجام دهیم، گفت: اگر در پاسخ به یک سؤال به دو جواب برسد، فقه علمی نیست. ما باید به یک جواب واحد برسیم تا اینکه افرادی که در بانک مرکزی هستند استفاده کنند.
وی با اشاره به عواملی که مانع اجرای نظام بانکداری اسلامی در ایران می‌شود بیان کرد: بانک محل درآمدی شده است برای امپراتورهای به ظاهر مسلمان ایران که با اسلامی شدن آن منافعشان درخطر می‌افتد. بنابراین شما توقع نداشته باشید که اصلاح نظام بانکی به سادگی انجام شود.
شورای نگهبان مرجع پاسخ‌های فقهی برای تصمیم‌گیری‌ها و قانون‌گذاری‌ها است
دکتر موسویان در پاسخ به اشکال فقهی‌ای که دکتر بید آباد مطرح کرد، اظهار داشت این حرفی که زده می‌شود چرا فقه برای یک مسئله یک پاسخ ندارد تنها برای علم فقه نیست. اختلاف در همه علوم مطرح است. چرا اقتصاددان‌ها این‌قدر در یک موضوع و یک مسئله خاص باهم اختلاف دارند؟ مگر نه این است که شما در بحث پدیده‌های عینی که زمانی از آن نگذشته است این همه در بین دانشمندان آن اختلاف نظر است. پزشکی، شیمی اقتصاد و... . چه برسد به دانش فقه که شما در پی کشف حکم خداوند و دسترسی به معصوم ندارید. خود قرآن می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیک الْکتَابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ» یعنی خودمان آیات متشابه قرار دادیم تا افراد را بشناسیم. فقها دیدگاه‌های علمی مختلف دارند. رأی فقیه رأی اسلام نیست، کاشفیت دارد، ممکن است به هدف اصابت بکند و ممکن به هدف اصابت نکند. در این کشف ممکن به هدف اصابت بکند و ممکن است اشتباه کند. این‌ها در مقام نظر است و نه در مقام اجرا، اسلام در مقام اجرا یک حرف زده است.
وی در ادامه با بیان اینکه در علم اقتصاد با وجود اختلاف‌ها هر کس یک دیدگاه را قبول می‌کند و بر اساس آن عمل می‌کند گفت: در قانون اساسی آمده است، دیدگاه شورای نگهبان مرجع تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری در زمینهٔ مسائل فقهی است و نه دیدگاه فلان فقیه.
حذف ربا موجب اسلامی شدن بانک‌ها نمی‌شود
دکتر حسین عیوضلو، رییس طرح اصلاح نظام بانکی، در مورد حذف ربا در نظام اسلامی اظهار داشت: حذف ربا در قانون عملیات بانکداری ربا قدم بسیار خوبی برای شروع بود اما ماندن در این قانون کار اشتباهی است. امروز در طرح تحول بانکی حرکت به سمت بانکداری اسلامی مطرح است.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با اشاره به اشکالات موجود در قانون عملیات بانکداری بدون ربا اذعان داشت: آن قانون اشکالات اساسی ماهوی دارد، مشکل آن است که ابعاد حقوقی آن دیده نشده و با قانون مدنی تطبیق داده نشده است.
وی بابیان اینکه بانکداری اسلامی یعنی اینکه چه نباید باشد و چه باید باشد، یعنی غرر، ربا و قمار و... نباشد و عدالت، اثر باخشی و... باشد، گفت: ضعف طرح اصلاح قانون بانکداری بدون ربا این است که تنها در اسلامی کردن نظام بانکی بر روی ربا تمرکز کرده است درحالی‌که اسلامی شدن تنها به حذف ربا نیست.
انتهای پیام/
