سیر و سفری در جاذبه‌های تاریخی دامغان+ تصاویر
خبرگزاری تسنیم: دامغان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رود که از گذشته تا حال دارای اهمیت خاصی است و در روزگار گذشته دامغان یکی از شهرهای ایالت قومس بوده و مرکز این ایالت نیز محسوب می‌شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از دامغان، بنای شهر دامغان را به هوشنگ نبیره کیومرث که از پادشاهان پیشدادی بوده نسبت می‌دهند و روزگاری نیز پایتخت اشکانیان بوده و نیز دامغان را جزء اقلیم چهارم می‌دانسته‌اند.
در بیشتر کتب جغرافیا و تاریخ نام دامغان برده شده که تمامی نوشته‌های آنها اشاره بر اهمیت و اعتبار شهر قدیمی دامغان دارد چرا که دامغان در سر راه جاده ابریشم و مسیر گذر از غرب به شرق از گذشته‌های دور تا به امروز بوده و صحت و دلیل این ادعا این است: زمانی که یونانی‌ها به شهر تاریخی دامغان می‌رسند آن را آباد می‌بینند و به خاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را "هکاتم پلیس " می‌نامند که هنوز هم به نام‌های هکاتم پلیس و صددروازه معروف و مشهور است.
دلیل دیگر این ادعا وجود کاروانسراها، قلعه‌ها و تپه‌های قدیمی و برج و بار و حصار عظیم داخل و خارج شهر دامغان است.
ویژگی‌های جغرافیایی
شهرستان دامغان از شمال با استان‌های مازندران و گلستان از جنوب با استان یزد، از شرق با استان خراسان رضوی و از طریق مرکز استان سمنان با استان تهران ارتباط دارد.
این شهرستان بر اساس آمار سرشماری نفوس و جمعیت کشور در سال 1385 دارای بیش از 80 هزار نفر جمعیت است.
صنایع‌دستی و سوغات
در حال حاضر در این شهرستان کارگاه‌های گلیم‌بافی و معرق، قلمکار و سفال‌گری فعالیت می‌کند که در این زمینه هنرجویان زیادی آموزش‌دیده و یا در حال آموزش هستند.
اماکن تاریخی و جاذبه‌های دیدنی
آبشار نسروا
آبشارهای زیبای نسروا که بخشی از هدایای الهی به طبیعت و سرزمین کهن دامغان است در 20 کیلومتری شمال شرقی شهر دیباج واقع‌شده‌اند.
مسیر مناسب برای دستیابی به آبشارها بدین گونه است که پس از طی 9 کیلومتر از جاده اصلی دیباج به گلوگاه نخستین جاده خاکی سمت راست خود را 12 کیلومتر می‌گذرانید تا به رودخانه و مزرعه سرسبزی می‌رسید. سپس جاده کناره رودخانه را به سمت شرق 4 کیلومتر ادامه داده تا به انتهای جاده و به ابتدای ورودی تنگه و دره نسروا با درختان ارس و جریان زلال آب برسید، سپس مسیر روح‌پرور تنگه و رودخانه را 45 دقیقه پیاده طی می‌کنید.
تنگه زندان
تنگه زندان ازجمله جاذبه‌های نمونه کوهستانی شهرستان دامغان است که در طی سال گردشگران و طبیعت دوستان فراوانی را به‌سوی دیدنی‌های بی‌شمار خود جذب می‌کند.
این تنگه در 17 کیلومتری شرق شهر دیباج واقع‌شده است و دسترسی به آن آسان است.قبل آنکه به تنگه برسید در مسیر دشت گل‌های شقایق وجود دارد و جهت اصلی این تنگه رؤیایی و خیال‌انگیز جنوبی و شمالی است و در دامنه‌های جنوبی کوه سترگ کهکشان واقع‌شده است. تنگه دارای دیوارهای صخره‌ای و سنگی مرتفعی است که بسیار جذاب و سحرانگیز است.
آب بسیار خنک و گوارایی در مسیر تنگه جریان دارد، وجود این آب و فراز و نشیب تنگه، زمینه ایجاد آبشارک‌ها و آبشار زیبایی را فراهم آورده است که بر جذابیت‌های بی‌شمار تنگه افزوده است.
در بهار و تابستان مسیر تنگه و بیرون آن همه‌جا مملو از علف‌زارهای سرسبز و گیاهان داروئی معطر ازجمله آویشن، سریشو، اشتل‌غاز، زرشک کوهی، زیره و رنگارنگ کوهستانی است که بی‌تردید از دیدن آن همه تنوع و بوهای شامه نواز خیره و مسحور می‌شوید.
منطقه انگورستانی
منطقه چشمه انگورستانی دهکده دهخدا شهرستان دامغان در شمالی‌ترین قسمت دره سرسبز تویه دروار قرار گرفته و آب آن به مصرف آبیاری و شرب می‌رسد.
آب زلال چشمه، شرایط اقلیمی توأم با آسایش آن در دوره‌های گرم سال و چشم‌انداز دره‌ای که چشمه مشرف بر آن است، در کنار زیبایی‌های طبیعی فراوان دیگر، ازجمله آبشارها و آبشارک‌های فوق‌العاده زیبا، باغ‌های میوه و مردمان خونگرم و مهربان ازجمله قابلیت‌های این منطقه است.
بازار دامغان
ازلحاظ موقعیت مکانی، در راسته خیابان امام واقع و از غرب به شرق امتداد دارد. این بازار دارای سه‌دهنه ورودی از خیابان امام است و یک دهنه ورودی از طرف بلوار جنوبی و دهنه ورودی دیگر از سمت میدان امام است.
علاوه بر این ورودی‌ها، دارای یک ورودی به‌صورت مستقیم از طرف باغ جنت و یک ورودی فرعی از تکیه در قلعه است. سقف دالانی بازار به‌صورت گنبدی است که این گنبدها یک‌درمیان دارای نورگیر است. بیشتر مغازه‌ها نیز دارای سقف گنبدی می‌باشند، ولی بعضی از مغازه‌ها به خاطر تعمیرات دارای سقف مسطح هستند.
مغازه‌های جنب خیابان امام خمینی (ره) دارای دو درب ورودی، یکی از داخل بازار و یکی از خیابان امام خمینی (ره) است.
بازار دارای تویزه‌های جناغی است که بر روی نیم ستون‌های دیوار بازار زده‌شده است. به‌صورت تقریبی در وسط بازار به علت شیب و گودی در دودهنه برای ورود از خیابان امام خمینی (ره) به‌وسیله پله به بازار راه می‌یابد ولی از وردی‌های دیگر به‌صورت مستقیم وارد بازار می‌شود. به‌طور نسبی در وسط بازار، در چوبی بزرگی است که به کاروانسرا راه داشته که اکنون فقط همین در باقی است.
در ابتدای بازار از قسمت بلوار جنوبی به دلیل ساخت‌وساز و تعمیرات توسط بازاریان و رعایت نکردن نحوه ساخت و حریم به‌طور کامل بافت بازار مغایرت دارد در این قسمت امامزاده‌ای بنام امامزاده نورالله است. در سال 1378 قسمتی از پشت‌بام بازار، کاه‌گل داده‌شده و همین‌طور در سال 1385 ناودان‌های مسیر باران نیز تعمیر شدند.
گنبد چهل دختر دامغان
این برج از ابنیه دوره سلجوقی است. بنای مذکور در سال 446 هجری به دستور ابو شجاع موسوم به اسفاربکی بن اصفهانی از آجر ساخته‌شده است. محیط خارجی این برج 23 متر و قطر داخلی آن 5.5 متر و حدود 15 متر ارتفاع دارد و در بالای آن نزدیک به گنبد، کتیبه‌ای به خط کوفی با تزئینات زیبایی آجر و قطار بندی‌های جالب مشاهده می‌شود که از اول آن «امر ببناء هذالقبه الامیر الجلیل ابو شجاع اسفها»... و در قسمت آخر آن «ثلثمائه» خوانده‌شده است.
در بالای در چوبی این برج که در سال‌های اخیر ساخته و نصب‌شده و از طرف جنوب شرقی باز می‌شود، کتیبه دیگری به خط کوفی وجود دارد.
دکتر ج.کریستی ویلسون در کتاب «تاریخ صنایع ایران» می‌نویسد: «علاوه بر برج مقبره‌ای که در دامغان به پیر علمدار معروف است و در فصل گذشته مسطور شده، مقبره شبیه آن در همان شهر موجود است که چهل‌دختران نامیده می‌شود و تاریخ 446 هجری (1053 میلادی) است. اگرچه این دو برج از حیث شکل شبیه هم هستند و هر دو سقف مخروطی پیازی شکل دارند ولی آجرهای چهل‌دختران بهتر و قشنگ‌تر از آجرهای پیر علمدار است».
نکته قابل‌توجه در تزئین برج چهل‌دختران وجود یک سلسله سواستیکا است. برج مقبره‌ای چنان گرد و مخروطی بالا رفته است که گویی قالب ریخته‌اند. در داخل گنبد قبری ساده و گچی به ابعاد 74×216 و ارتفاع 30 سانتی‌متر بدون هیچ‌گونه تزئین و سنگ‌نبشته‌ای وجود دارد که بین این قبر ساده با گنبد عالی آن هیچ تناسبی وجود ندارد داخل برج نیز با گچ سفید شده است.
کف مقبره حدود 75 سانتی‌متر از صحن مجاور بلندتر است و با یک پله که در مدخل آن قرار دارد با محوطه اطراف امامزاده ارتباط پیدا می‌کند فاصله برج تا بقعه 275 سانتی‌متر است.
برج طغرل
بنای برج طغرل یا مهمان‌دوست بر روی پایه‌ای دایره‌ای شکل قرار گرفته است که دارای 12 ترک طاق‌نمایی است. در بالای برج سه ردیف مقرنس‌کاری بسیار زیبا و استادانه دیده می‌شود که این مقرنس‌ها بر زمینه استوانه‌ای قرار گرفته است.
تبدیل معماری 12 ضلعی به استوانه شیوه کار معماری برج مهمان‌دوست را جزء نمونه‌های استثنائی برج‌های آرامگاهی قرار داده است. کتیبه‌ای به خط کوفی بر گرداگرد این قسمت استوانه‌ای وجود دارد که تاریخ بنای آن را سال 490 ه.ق بیان می‌دارد.
این کتیبه ازنظر اجزا و شیوه نگارشی بر کشیدگی هرچه بیشتر ساقه‌ها تکیه دارد. به‌طور عمده در دو سوی انتهائی ساقه‌ها، شاهد دو پیچکی هستیم که بر روی‌هم قرارگرفته‌اند. شروع حروف در پائین با برش‌های خاص از شکل هندسی خارج‌شده که به آنها جنبه تزئینی بخشیده است. اهالی روستاهای مجاور این بنا را بقعه امامزاده قاسم از اولاد موسی بن جعفر (ع) می‌دانند. برج مهمان‌دوست دامغان دارای گنبدی بوده است که فروریخته و ارتفاع آن بدون گنبد 14.5 متر است.
این برج در 18 کیلومتری شرق دامغان و در نزدیکی جنوب روستای مهمان‌دوست و در بین راه دامغان شاهرود واقع‌شده است.
پیر علمدار
برج پیر علمدار، یکی از نمونه‌های بسیار ارزشمند معماری قرن پنجم ایران است. برج به‌صورت مخروطی پیازی شکل ساخته‌شده است. ارتفاع این بنا 13 متر و قطر داخلی آن 4.5 متر است. در قسمت زیر گنبد انتهای بدنه برج دارای تزئینات آجری و گچی زیبایی است که در وسط تزئینات، کتیبه‌ای به خط کوفی نوشته‌شده است.
کشیدگی حروف نسبت به دیگر کتیبه‌های روی برج‌های آرامگاهی که بیشتر ساخته‌شده، بیشتر است. در طول ساقه حرف‌های کشیده‌ای چون الف و لام و گره‌های تزئینی به گونه‌های مختلف اجراشده و نگاره‌هایی به شکل گلابی، به زیبایی هرچه‌تمام‌تر در کنار هم به‌کاررفته است.
بر اساس کتیبه خط کوفی پیرامون برج، این برج در بین سال‌های 417 تا 420 هجری قمری به دستور ابو حرب بختیاربن محمد فرزند محمد ابن ابراهیم، برای پدرش ساخته‌شده است. ابو حرب با توجه به سروده منوچهری دامغانی حاجب دربار قابوس ابن وشمگیر «فلک المعالی» پادشاه زیاری است که از جانب این پادشاه به حکومت دامغان رسید.
در داخل برج و بر روی گچ کتیبه‌ای به رنگ سرمه‌ای شنگرف و به خط کوفی نوشته‌شده که یکی از آیه‌های سوره مبارکه زمر است و در دوره‌های بعدی به بنا افزوده‌شده است. با توجه به اینکه در کنار برج در گذشته مسجدی از دوران ایلخانی وجود داشته که تنها قسمتی از یک کتیبه آن باقی‌مانده است.
به‌احتمال‌زیاد کتیبه داخل برج نیز در دوران ایلخانیان بر روی دیوار داخلی برج نوشته‌شده است. این برج در محله خوریا نزدیک مسجد جامع دامغان و در خیابان شهید مطهری (ایستگاه) واقع‌شده است.
مسجد تاریخانه
مسجد تاریخانه یکی از مهم‌ترین بناهای بازمانده از قرون اولیه اسلامی در این کشور بوده و بنا به نوشته بعضی از کتب در زمان جلوس نخستین خلیفه عباسی (سفاح) در سال 132 هجری قمری و سلطنت هارون‌الرشید 170 هجری قمری ساخته‌شده است.
نام مسجد از دو واژه تاری و خانه تشکیل‌شده است که تاری لفظ ترکی و به معنای خدا است.
خدای خانه از نخستین نمونه‌های مساجدی است که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل‌دهنده به شمار می‌رود و پلان این مسجد عبارت است از یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون‌دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق ساخته‌شده است.
تالار ستون‌دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی است و ناو وسطی آن عریض‌تر و رفیع‌تر از ناوهای طرفین بوده و شامل محراب است.
عده‌ای سبک معماری مسجد را عربی می‌دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان نموده‌اند اما آثار به‌جای مانده از ستون‌های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان، شباهت بسیار زیادی با ستون‌های مسجد تاریخانه دارد.
آندره گدار، باستان‌شناس فرانسوی ضمن ارائه رساله‌ای مفصل سبک معماری مسجد تاریخانه را صد درصد ساسانی می‌داند و متذکر می‌شود که در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است و حتی در بکار بردن مصالح، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت و گچ و چوب استفاده‌شده است. بدین ترتیب که از آجر برای ساخت قوس‌ها و ستون‌ها و از خشت برای ساخت دیگر قسمت‌های مسجد استفاده‌شده است.
برای ساخت قوس‌های بی‌نظیر طاق‌ها نیز، چوب برای استحکام و گچ برای اندود سطوح مختلف به‌کاررفته است.
قوس‌های به‌کاررفته در تاریخانه، گهواره‌ای یا آهنگ بوده که این کار در ایران تازگی نداشته و در هفت‌تپه شوش نیز دیده‌شده است.
استفاده از قوس‌های جناغی در سمت رو به حیاط و نیز گنبدهایی که بر روی ستون‌ها زده‌شده هیچ تناسبی با اصل بنای مسجد نداشته و مربوط به دوران بعد است.
این مسجد در گذشته دارای الحاقاتی بوده که اکنون از بین رفته و صحن مرکزی تنها با ماده‌ای آهکی یا گچی پوشیده شده است.
مناره مسجد تاریخانه دامغان
مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که تخریب‌شده و در ساخت آن از خشت استفاده‌شده بود و پلان آن با توجه به نقشه آندره گدار، مربع شکل بوده است.
مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بناشده و مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیار ابن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته‌شده است.
این مناره سکو ندارد و به‌صورت مستقیم از روی زمین و با محیط دایره ایجادشده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می‌شود از قطر آن کاسته می‌شود. این مناره دارای 26 متر ارتفاع و 86 پله است.
در ناحیه میانی مناره، کتیبه‌ای به خط کوفی نگاشته شده که بر روی آن نام بانی مناره بدین شرح بیان‌شده است که "بسم‌الله الرحمن الرحیم امر به بنای هذا مناره الحاجب الجلیل ابو حرب بختیاربن محمد فی ولایه الامیر السید اللجل فلک المعالی ".
این بنا در جنوب شهرستان دامغان و در خیابان ایستگاه راه‌آهن قرار دارد.
انتهای پیام/ ر
