توسعه «اقتصاد فرهنگ» راهکار مقابله با تحریم‌ و تحقق اقتصاد مقاومتی

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، علی کاشمری، دارای دکترای تخصصی اقتصاد مالی از  دانشگاه پوترا مالزی است. عنوان رساله دکترای وی «بررسی تاثیر اندازه بانک، قدرت بازار و مالکیت بر بهره وری و عملکرد بانکهای کشورهای حاشیه خلیج فارس» است.

او نویسنده کتابهای A Problem In Persian Gulf Banking و "اقتصاد سنجی کاربردی: سری های زمانی و ترکیبی استاتیک و داینامیک" است که کتاب اول او به زبان انگلیسی است و طی 6 سال به نگارش درآمده است. این کتاب به بررسی مشکل توسعه نیافتگی در بانکداری کشورهای حوزه خلیج فارس پرداخته است و مواردی از جمله مالکیت، اندازه و توان بازارهای پولی و مالی در 7 کشور ایران، امارات، بحرین، عربستان، قطر، عمان و کویت را مطالعه کرده است. همچنین کتاب دوم او به نام "اقتصاد سنجی کاربردی: سری های زمانی و ترکیبی استاتیک و داینامیک" است که روش های مطرح و نوین رگرسیون و پیش بینی در مطالعات اقتصادی را آموزش داده است.

او دبیر اسبق انجمن علمی اقتصاد، مالی و حسابداری (EFA) دانشگاه های جنوب شرق آسیا و عضو انجمن بین المللی اقتصاددانان ایران (IIEA) است. وی همچنین مسلط به زبانهای انگلیسی، مالایی و عربی است. عمده فعالیتهای پژوهشی و تحقیقی کاشمری بر حوزه اقتصاد دفاعی و حوزه های پولی و بانکی متمرکز است.

وی بر این باور است که بخش خصوصی در ایران می تواند از نقش شایانی در اقتصاد فرهنگ برخوردار باشد و با تعاملات فرهنگی موجود، گردش اقتصادی قابل ملاحظه ای را نصیب کشور سازد.

او با باور به اینکه ایران با استفاده از قابلیت‌های تخصصی، سابقه اصیل هنری و قدمت فرهنگی جالب توجه دیگر کشورها، می‌تواند به تولید محصولات فرهنگی مناسب در فضای بین‌المللی بپردازد ، معتقد است در شرایط تحریم و با توجه به ملاحظات عرفی و مذهبی موجود در کشور، توسعه گردشگری علمی و پزشکی بسیار راهگشاست که می تواند به افزایش پتانسیل مقاومتی اقتصاد کشور کمک کند.

دیگر نظرات این اقتصاددان را در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم در ادامه می خوانید.

*جایگاه اقتصاد فرهنگ در کشورهای توسعه یافته

تسنیم: اقتصاد فرهنگ در بین علوم اقتصادی از چه جایگاهی برخوردار است؟

کاشمری: اقتصاد فرهنگ که گاها با اقتصاد هنر نیز آمیخته است معمولا در کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه از موضوعات اساسی و مهم در تحقیقات اقتصادی است و رابطه تنگاتنگی با اقتصاد اجتماعی دارد. به عبارتی کلیه فعالیت‌های اقتصادی که منجر به تولید و تعاملات فرهنگی است در این حوزه بررسی می‌شود. در چنین اقتصادی در کنار تولید محصولات فرهنگی می‌توان حرکت‌های مولد اقتصادی را نیز شاهد بود که از جنبه حساسیت اجتماعی آن و تاثیرات متقابل بر رفتارهای انسانی از موضوعات استراتژیک در علوم اقتصادی محسوب می‌شود. در حال حاضر بیشتر کشور‌ها با فرهنگ‌های گوناگون در حال استفاده از این علم در حوزه بین‌الملل هستند. البته جنبه دیگری نیز در بعد کلان اقتصاد فرهنگ مطرح می‌شود که تاثیر تغییرات اقتصادی و معاش انسان‌ها بر فرهنگ است، بطوری که امام علی (ع) می‌فرمایند: "فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّینِ مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ دَاعِیَةٌ لِلْمَقْتِ".

• چگونگی شکل گیری اقتصاد بین المللی فرهنگ

تسنیم: لزوم  اقتصاد فرهنگ را در حوزه بین‌المللی چگونه می‌توان توجیه کرد؟

کاشمری: جامعه یک نوع سیستم اجتماعی است که تحت تاثیر روابط اجتماعی قرار دارد. از طرفی روابط اجتماعی نیز در هر سیستم اجتماعی اموری غیر قطعی و قابل تغییر هستند. بسیاری از کشور‌ها در صددند تا به دلایلی این روابط انسانی و اجتماعی را بر اساس الگوهای دیگر اصلاح و یا تغییر دهند. این گونه کشور‌ها در تلاش هستند تا الگوهای مناسب و مورد نیاز را در دیگر کشور‌ها پیدا کرده و به طرقی حتی با پرداخت هزینه آن را به کشور خود وارد کنند. به عبارتی کشور‌های نیازمند به الگوهای خاص اجتماعی در تلاشند تا با پرداخت هزینه به واردات فرهنگ بپردازند و در مقابل برخی آنچه کشورهای دیگر نیاز دارند به آنها صادر می‌کنند. در چنین تعاملی اقتصاد بین المللی فرهنگ شکل می‌گیرد.

• گردش اقتصادی تعامل فرهنگی میان کشورها

در چنین تعامل فرهنگی چه عوامل اقتصادی درآمدزایی می‌تواند وجود داشته باشد؟

کاشمری: سینما، تئاتر، موسیقی، گالری، تورهای گردشگری و شهرک‌های فرهنگی هر یک از جمله مواردی هستند که ضمن ایجاد یک تعامل فرهنگی میان کشور اجرا کننده و کشور دریافت کننده می‌تواند گردش اقتصادی قابل توجهی را ایجاد کند. حتی بسیاری از کشور‌ها می‌خواهند با ساختن جاذبه‌های فرهنگی مختلف بر اساس سلایق گوناگون مردم دیگر کشور‌ها و تبلیغات، برای محصولات فرهنگی هنری خود مشتری ایجاد کنند.

به عنوان مثال در «هالیوود» اگر به طور متوسط هزینه تولید یک فیلم سینمایی 100 میلیون دلار باشد، حدود نیمی از این هزینه فقط خرج تحقیق و تبلیغات می‌شود تا بتواند در سراسر دنیا مخاطب و درآمد قابل توجهی پیدا کند. یا شهرک «والت دیسنی» که ساخته شده از علاقه‌مندی و سرگرمی برای کودکان است سالانه 50 میلیون نفر گردشگر از نقاط مختلف دنیا دارد. در ارتباط با موسیقی نیز کشور «ژاپن» در سال 2012، بیش از 4 هزار میلیون دلار درآمد از صنعت موسیقی کسب نموده است که بخش وسیعی از آن به عنوان ابزار موسیقی به دیگر کشور‌ها صادر شده است. «چین» نیز در سال 2012 حدود 80 میلیون دلار موسیقی به طور دیجیتالی فروخته است. در نمونه‌ای دیگر، تور جهانی کنسرت «راجر واترز» به تنهایی در سال اخیر حدود 450 میلیون دلار درآمد کسب کرد. مسلما این چنین گردش‌های مالی، محرکی برای صنایع مرتبط و کسب و کارهای زیر شاخه است.

• ضرورت نقش آفرینی بخش خصوصی در حوزه اقتصاد فرهنگ

تسنیم:آیا ساختار اقتصادی ایران توان ایجاد جریان اقتصادی موثری از طریق محصولات فرهنگی هنری را دارد؟

کاشمری: تصور اکثریت بر این است که توسعه فرهنگی فقط از جمله وظایف دولتی و خدمات عمومی است. بنابراین بخش خصوصی انگیزه چندانی به سرمایه‌گذاری و تولید در آن ندارد. به عبارتی بسیاری بر این باورند که فقط دولت باید در این بخش سرمایه‌گذاری و ورود کند ولی در واقع یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فعالیت‌های فرهنگی هنری، گستردگی، تنوع و انعطاف‌پذیری آن است که طیف وسیعی از زیر شاخه‌های صنایع فرهنگی هنری را در بر می‌گیرد. در چنین حالتی، تنها هنرمندان و بانیان فرهنگی در کشور می‌توانند از جمله سرمایه‌گذاران خصوصی مناسبی باشند که با مطالعه دقیق طرح‌های اقتصادی فرهنگی و هنری در امور مولد این بخش وارد شده و با ایجاد بنگاه‌های خرد اقتصادی در حوزه بین‌المللی فعالیت کنند.

• پیوستن به اقتصاد جهانی فرهنگ

تسنیم: پتانسیلهای اقتصادی ایران در حوزه اقتصاد فرهنگ را چگونه ارزیابی می کنید به ویژه در منطقه خاورمیانه، چطور این قابلیتها قابل ارتقا است؟

کاشمری: خاورمیانه به علت خاصیت منحصر به فرد جغرافیایی که دارد به منطقه‌ای مورد توجه تبدیل شده است، مخصوصا آنکه به عنوان مرکزیت سه قاره آسیا، اروپا وآفریقا کوتاه‌ترین راه‌های هوایی وآبی اروپا وآسیا از آن عبور می‌کند. همچنین این منطقه به علت فرصت‌های فراوان اقتصادی، فرهنگی واجتماعی همواره مورد توجه دیگر کشورها قرار دارد. ایران با استفاده از قابلیت‌های تخصصی، سابقه اصیل هنری و قدمت فرهنگی جالب توجه دیگر کشورها، می‌تواند به تولید محصولات فرهنگی مناسب در فضای بین‌المللی بپردازد. مثلا اگر تفکر موسیقی، سینمای ایران و یا سایر محصولات فرهنگی دیگر بر اساس موضوعات و سبک خاصی است، سرمایه‌گذاران خصوصی می‌توانند به دنبال مخاطبان خاص آن در دیگر کشور‌ها باشند تا بتوانند به اقتصاد جهانی فرهنگ مرتبط شوند.

• ضرورت ورود به اقتصاد فرهنگ در شرایط تحریم

تسنیم: در صورت توسعه اقتصاد فرهنگ تا چه میزان به رشد اقتصادی ایران کمک خواهد شد؟

کاشمری: با توجه به شرایط تحریم و لزوم دوری از اقتصاد نفتی، یکی از راهکارهای موثر در اقتصاد کشور ورود به اقتصاد فرهنگ و توجه ویژه سرمایه‌گذاران به این موضوع است. البته چنین وضعیتی می‌تواند فرصتی مناسب برای گسترش محصولات فرهنگی در بازار بین‌المللی را فراهم آورد، بطوریکه حتی در شرایط غیر تحریم نیز ادامه‌دار و قابل توسعه باشد. البته یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی بخش فرهنگی، نقش دولت در قبال بازار محصولات فرهنگی است. دولت می‌تواند بجای ورود مستقیم در اقتصاد این بخش از سیاست‌های حمایتی و تشویقی در قبال هنرمندان و یا سرمایه‌گذاران اقتصاد فرهنگی استفاده کند.

• کشورهای موفق در حوزه اقتصاد فرهنگ

تسنیم: کشورهای موفق در حوزه اقتصاد فرهنگ کدامند و چه میزان قابلیت الگوگیری از آنها وجود دارد؟

کاشمری: تقریبا تمامی کشورهای اروپایی و آمریکایی در این زمینه فعال هستند. همچنین در آسیا نیز هند، چین و ژاپن از جمله صادرکنندگان بزرگ محصولات فرهنگی هستند. البته آنچه در بیشتر این کشورها مطرح است، نوع و ویژگی محصولات است. به عنوان مثال سینمای فرانسه براساس سبکی خاص محصولات خود را تولید و به مشتریان علاقه‌مند این نوع آثار می‌فروشد. سبک‌های مختلف موسیقی در ایتالیا و اسپانیا نیز در بازار جهانی جایگاه خودشان را پیدا کرده‌اند. گرافیست‌های شرق آسیا و نقاشان فرانسوی نیز بر اساس سبک‌های خاص هنری از مخاطبان متعددی در سایر کشورها برخوردارند. به عبارتی،برند بین‌المللی محصولات فرهنگی، نام کشور در کنار نام محصول است که می‌توان آن را در اقتصاد فرهنگ کشوراز طریق سینمای ایرانی، موسیقی ایرانی و سایر محصولات فرهنگی هنری ایرانی به بازار جهانی عرضه کرد.

• گردشگری یکی از عوامل موثر در اقتصاد فرهنگ است
• نقش گردشگری در صادرات و واردات فرهنگی

تسنیم: به نظر شما، گردشگری بین‌المللی چه مقدار در اقتصاد فرهنگ مطرح می‌شود؟

کاشمری: اقتصاد گردشگری به علت حوزه وسیعی که دارد معمولا در علوم اقتصادی جایگاه مجزایی از اقتصاد فرهنگ دارد. گردشگری به عنوان یکی از عوامل موثر در اقتصاد فرهنگ است که می‌تواند ضمن صادرات فرهنگی به دیگر کشورها، واردات فرهنگی نیز داشته باشد که از این رو نکته قابل تامل و حساسی است. هر کشوری به طرق مختلف در تلاش است گردشگران را از دیگر کشورها جذب کرده تا بتواند ارزآوری مستقیم به کشور داشته و صنایع ذیربط را بهبود و گسترش دهد. البته باید توجه داشت که بهترین روش برای جذب گردشگران خارجی، فقط استفاده از قابلیت‌های منحصر به فرد منطقه‌ای و بافت سنتی نیست، بلکه شناخت و ارائه نیازهای جدید گردشگران برای رقابت با گردشگری سایر کشورهاست.

• ضرورت جذب گردشگری علمی و پزشکی در ایران

تسنیم: با توجه به ملاحظات عرفی و مذهبی در ایران چطور می توان به توسعه این اقتصاد به خصوص از طریق توسعه صنعت گردشگری کمک کرد؟

کاشمری: از دیدگاه فرهنگی برخی مناطق به دلایل سیاسی، عقیدتی و مذهبی توانایی و یا تمایل جذب هر نوع گردشگر خارجی و پیرو آن ورود فرهنگ‌های مختلف را با ایجاد تمامی ابعاد سلیقه‌ای ندارند. اینگونه کشور‌ها تمرکز خود را به توسعه زیر ساخت‌های مرتبط در حوزه گردشگر پزشکی و علمی می‌گذارند که هر دو این زمینه‌ها نیز می‌تواند محل ایجاد جریان اقتصادی مناسبی باشد.

در گردشگری سلامت یا پزشکی، شخصی به کشوری دیگرسفرمی‌کند تا ازخدمات پزشکی کشورمقصد به علت کیفیت مناسب خدمات و هزینه تمام شده کمتر نسبت به مبدا بهره‌مند شود. در حال حاضر، سرمایه‌گذار خصوصی در ایران با توجه به وضعیت مساعد پزشکی و هزینه تمام شده کمتر، نسبت به دیگر کشورها می‌تواند از این موقعیت استفاده کرده و مراکز خاصی را برای درمان گردشگران خارجی فراهم کند.گردشگر علمی نیز می‌تواند به دو دسته اصلی مخاطبان سمینارهای علمی تخصصی و نیز دانشجویان متقاضی تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی طبقه‌بندی شود. در حال حاضر دانشگاه‌های کشور به منظور گسترش و تعاملات علمی بین‌المللی نیازمند برقراری ارتباط با دانشجویان و اساتید سایر کشورها هستند که این مورد می‌تواند با برگزاری کنفرانس‌های علمی بین‌المللی و نیز جذب دانشجویان انگلیسی زبان، فارسی زبان و عربی زبان از سایر کشورهاست.

کشورهای سنگاپور، هند، ترکیه و برزیل در زمره کشورهایی هستند که به جذب گردشگر پزشکی می‌پردازند و همچنین منطقه جنوب شرق آسیا و برخی کشورهای اروپایی از جمله آلمان و سوئد از جمله کشورهای سرمایه گذار در گردشگر علمی هستند. در ایران نیز، ارزش کم ریال نسبت به ارز سایر کشور‌ها و نیز گستردگی خدمات علمی و پزشکی در کشور، می‌تواند انگیزه مناسبی برای ورود سرمایه‌گذاران خصوصی به منظور جذب گردشگر خارجی در این دو حوزه باشد.

گفت وگو از: مریم سلیمی

انتهای پیام/