از مونوپول دو شرکت اروپایی در صنعت آب ایران تا حضور در ۴۰ کشور جهان

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، چند روز پیش بود که سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی یکی از مزیت های کاری تیم جدید مدیریتی وزارت نیرو که با دولت یازدهم بر سر کار آمد را "آوردن آب از فعالیت های حاشیه ای وزارت نیرو به متن فعالیتهای این وزارتخانه" عنوان کرد. این اظهار نظر اگرچه ظاهری ساده دارد اما بسیار تأمل برانگیز است. از سوی دیگر؛ یک سال گذشته بیش از سالهای قبل در ایران با مسئله ای به نام "بحران آبی" روبه رو بوده ایم. این دو موضوع، بهانه ای شد تا پای صحبت مردی بنشینیم که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون در متن فعالیتهای عمرانی بوده و بیش از 20 سال سابقه فعالیت در صنعت آب کشور را دارد. "ستار محمودی" اکنون قائم مقام وزیر نیرو است. متن مصاحیه خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم با وی را در ادامه می خوانیم.

تسنیم: سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی چندی پیش اذعان داشته که از وقتی وزارت نیروی دولت جدید بر سرکار آمده بحث آب از حاشیه به متن فعالیتها آمده است. شبهه بزرگی مطرح می شود که آیا قبل از دولت یازدهم، وزارت نیروی دولتهای گذشته به بحث آب توجه نمی کردند؟ در یکسال اول دولت چه کارهایی انجام شد که آب به متن فعالیت ها بازگشت؟

محمودی: وقتی به تاریخ آب نگاه می کنیم، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به با ظرفیتهایی که ایجاد شد، حوزه آب در کشور که زیر مجموعه وزارت نیرو است به سمتی رفت که از وابستگی های بیرونی خودش را نجات دهد و به یک خودباوری برسد. من در زمان پیروزی انقلاب اسلامی، به عنوان یک جوان وارد بحث آب شدم و جزو اولین مدیران انقلابی آن زمان بودم که کار را از پیشینیان تحویل گرفتیم. شرایط به شکلی بود که مثلا در سد سازی، ما نه خودمان به اسم ایران سدی را طراحی می کردیم و نه می ساختیم. سدهایی داشتیم که تماما توسط خارجی ها طراحی شده بود و آمده بودند برای ما می ساختند. همینطور در مورد تصفیه خانه های آب. تصفیه خانه فاضلاب که در کشور نداشتیم، تعداد تصفیه خانه های فاضلاب بسیار در کشور محدود بود، تعداد معدودی در تهران و یک یا دو تصفیه خانه هم در اصفهان داشتیم که همه اینها را یکی از کشورهای اروپایی می ساخت. کشور ما در ساخت تأسیسات آبی مونوپول شرکتی فرانسوی بود، حتی برای تعمیرات اساسی هم به ایران می آمدند. نه رقیب داشتند و نه دغدغه ای. رفته بودند سراغشان و آنها هم می آمدند. هر جا تصفیه خانه آبی داشتیم، اینها بودند.

در زمینه لوله های آب نیز توانی در تولید نداشتیم. لوله هایی که وارد میشد از کشوری اروپایی می آمد، سوار کشتی می شد و در ساحل کشوری مثل ترکیه خالی می شد و بعد با تریلر به ایران می آوردند و از یکی از مرزهای ایران مثل بازرگان با تریلر به شهری که می خواست کار گذاشته شود می بردند. تمامی لوله های قطور از سوی شرکتی از کشور آلمان تأمین می شد. ظرفیتی در کشور نداشتیم و انچه می توانستیم داشته باشیم هم لزومی برای وجود این ظرفیت دیده نشده بود. عمدتا اگر قطعه ای هم می توانستیم بسازیم، به داخلی ها سفارش داده نمی شد. قبل زا انقلاب، خواست مملکت این بود و شاید فکر می کردند این رویه  اقتصادی است.

انقلاب که پیروز شد ما شرایطمان به لحاظ تأسیساتی و فنی این بود. فضای فرهنگی کشور هم به این شکل بود که قبل از انقلاب می گفتند ایرانی ها یک جوالدوز هم نمی توانند بسازند. زمانی که انقلاب پیروز شد من دانشجو بودم و این مسأله کاملا در ذهنم است . حتی در دانشگاهها هم به شکل جدی مطرح بود که نمی توانیم چیزی بسازیم.

انقلاب که پیروز شد همه این قالب ها به هم ریخت. مدیران چه خوب بودند؛ چه نبودند؛ چه وابسته بودند؛ چه نبودند، انقلاب باعث شد که اینها تغییر کنند و نیروهای جدیدتری آمدند که اکثرا جوان بودند و قدرتی که پیروزی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی به آنها داده بود باعث شد که کار کنیم. این شد که گفتند ما تا کی به این شکل حرکت کنیم. ما سوال جدی مان این بود که تا کی یک تریلی را بفرستیم از رمز بازرگان هوا بار بزند و به اندازه پول لوله، پول حمل و نقلش در بیاید، حالا مشکلات دیگر مثل دیررسیدن ها، سالم نرسیدن ها و ... بماند.

در آن زمان وزارت نیرو آمد که تغییر ایجاد کند. تاریخ شروعش هم از زمان مرحوم شهید عباسپور و دکتر غفوری فرد بود. وزرای بعدی هم که آمدند در جهت عدم وابستگی جلو رفتند. به کارخانه ها میدان داده شد که بسازند. همان موقع هم مخالفینِ زیادی بودند که می گفتند اینها کیفیت کارشان پایین است، می گفتند اگر ما نخریم اینها کجا می توانند بفروشند. اما ما می گفتیم که مملکت تا کی باید واردات کند. محصولات داخلی را پیش خرید می کنیم تا از وابستگی نجات پیدا کنیم. از ساخت داخلی پشتیبانی شد و به تدریج حاصل آن، این شد که اکنون در زمینه تولید لوله ها صد در صد خودکفا هستیم. لوله ای را نداریم که در ایران نسازیم.

تسنیم: ورق لوله نیز تولید خودمان است یا از خارج وارد می کنیم؟

محمودی: اکثر ورق ها را کارخانه فولاد مبارکه و برخی دیگر کارخانجات فولاد کشور می سازند، مگر ایکه یک کالای خاصی باشد یا در جایی که ورق کم داشته باشیم وارد کنیم. این نیست که بگوییم توان تولید ورق برای تولید لوله را نداریم. اکنون تجارت در تولید ورق شده تجارت چمدانی، یعنی چیزهای خیلی ریز و ظریفی که صرفی برای یک کشور نمی کند که آنها را بسازد. برای جاهای خاصی مثلا آبرسانی به انرژی هسته ای هم که در مجموع لوله های خاصی می طلبد و مواردشان هم کم است ممکن است وارد کنیم اما در آنچه برای تأسیسات آبرسانی مردم نیاز است، نیاز نداریم که لوله ای را از خارج بیاوریم. هم ماده اولیه اش، هم ساخت اولیه اش، هم کاور کردنش، هم استانداردش و در مجموع همه چیزش شامل کاهاری مهندسی و پشتیبانی، استانداردها و ... همه و همه در ایران هست.

تسنیم: در زمینه احداث تصفیه خانه ها چطور؟

محمودی: در زمینه تصفیه خانه ها که ما ابه آن شدت وابسته بودیم، الحمدالله اکنون به جایی رسیده ایم که هم تصفیه خانه آب در کشور می سازیم و هم تصفیه خانه فاضلاب. علاوه بر در حال حاضر داریم برای 10 – 15 کشور دیگر هم تصفیه خانه می سازیم .

تسنیم: کدام نقاط است؟

محمودی: مثلا عشق آباد ترکمستان.

تسنیم: محدوده اش بیشتر خاورمیانه است؟

محمودی: هم خاورمیانه و هم آفریقا. با حدود 40 کشور داریم کار می کنیم. یعنی شرکت های ایرانی در زمینه آب در حال فعالیت در 40 کشور جهان هستند. البته این شرکت ها تحت حمایت و پشتیبانی وزارت نیرو هستند و به لحاظ کلی از جمله بازشدن راه فعالیت، مذاکرات و ... از آنها پشتیبانی می کنیم.

تسنیم: در صحبت هایتان به سدسازی هم اشاره کردید، در سدسازی کجا هستیم؟

محمودی:‌ جالب است به این مسئله توجه کنید که یکی از سدهایی که اوایل انقلاب کار ساختش تمام شد؛ سد لار بود. این سد را یک شرکت بزرگ ایتالیایی که شرکتی معتبر در زمینه سدسازی بود و به اصطلاح اینکاره بود ساخت. اما دیدیم در طول آن سالها و بعد از اینکه به بهره برداری رسید، آب از زیر سد در میرفت و هنوز که هنوز است این فرار آب مهار نشده است.

سدسازی یکی از پیچیده ترین ها بود و متخصصین یکی از بهترین کشورها این را ساخته بودند. از نقاط مختلف دنیا متخصصیان و کارشناسان فوق تخصص برای ترمیم و جلوگیری از فرار آب لار آمدند، طرح دادند، هزینه دادند، تزریق سیمان شد، اما هیچ کدام نتیجه بخش نبود.

سدسازی کاری پیچیده از فن های مختلف است و همه اینها باید با هم کار کنند تا جسم صلبی خاصیت قابل انعطاف به خرج بدهد. جمهوری اسلامی ایران هنر بزرگ اش این بود که در این زمینه نیرو تربیت کرد و فن طراحی را برای کشور آورد. که اینکار از همه کارهای دیگر در صنعت آب بزرگتر بود. سدهایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون در کشور ساخته می شود تماما طراحی خودمان است. ساخت و تجهیزاتش نیز کاملا ایرانی است. یک جاهایی در اوایل انقلاب از نظارت خارجی ها استفاده می کردیم. الان هم اگر مورد خاصی باشد ممکن است در آن مورد از جای خاصی یک مشورتی بگیرند. اما سدسازی در این کشور پا گرفته و این باعث شد که از بعد زا پیروزی انقلاب تا اکنون بیش از 230 سد در کشور ساخته شود که این تعداد، سدهای مطرح است، اگر سدهای کوچک را به حساب بیاوریم، بیش از اینهاست.

تسنیم: اکنون چند سد در دست احداث است؟

محمودی: دقیق در ذهنم نیست، اما حدود 94 سد در دست احداث داریم که پیشرفت های مختلف اجرایی دارند.

تسنیم: طرح بازنگری در سدسازی در وزارت نیرو به جایی رسید؟ سدهایی داریم که متوقف شده باشد؟

محمودی: به هر حال به صورت متوقف کامل نه، اما در اولویت بندی ها بعدی قرار گرفته اند و بعضا طرح هایی از نظر اولویت اجرا به ته خط رفته اند. در مجموع در دولت های گذشته نگاهشان به ایجاد ظرفیت در آب بوده اما عمدتا از نوع ایجاد این سازه ها. ما هر چه آمدیم جلوتر مصرف زیادتر شده است. جمعیت اوایل انقلاب حدود 28 میلیون تا30 میلیون نفر بود که بعد شد 36 میلیون نفر، الان حدود 76 میلیون نفر جمعیت داریم. در این سالها منابع آب همان است که بوده و حتی یک مقدار هم کمتر شده اما جمعیت رشد داشته است. به طبع آن، غذای جمعیت 36 میلون نفری را در اوایل انقلاب، بخش اعظمی را از خارج می آوردیم. اکنون اکثر محصولاتی که زمانی وارد می شد، در داخل تولید می شود. تولید تمامی این محصولات که کشاورزی و باغی است، مصرف آب دارد.

به جایی رسیدیم که نگاهها روی ایجاد سازه ها، عدم وابستگی، تربیت متخصصین در طول سالها خوب بوده که در هر دوره نیز نسبت به دور قبلی تکامل بهتری و کیفیت بیشتری هم پیدا می کرده است اما برعکس، در برداشت از منابع آب زیرزمینی و برخی دریاچه ها دچار مشکل شدیم. علت آن هم افزایش مصرف و افزایش برداشت بود و تا حد زیادی هم می توانیم بگوییم که به لحاظ اقتصادی، ارزش بسیار پایینی که برای آب استف باعث شده که آب بی مهابا مصرف شود.

تسنیم: از بُعد مدیریتی می توانیم بگوییم که آب یک متولی خاص نداشته؟

محمودی: آب اصولا یک حالت فرا بخشی دارد، نه تنها در دولت در بخش های مختلفش بحث آب مطرح است، بلکه مجلس و قوه قضاییه هم هر کدام به نوعی می توانند به آب کمک کنند. مجلس با قوانین و ضوابط و بودجه عمومی که تخصیص می دهد و قوه قضایه هم به درخواست وزارت نیرو برای برخورد با متخلفین  و هدایت قانونی متخلفین می تواند موثر باشد. بخش های مختلف کشاورزی، نیرو، صنعت، محیط زیست و بهداشت و حتی وزارت کشور هم در دولت با آب سر و کار دارند که همه اینها باید بیایند دست به دست هم بدهند. به لحاظ قانونی، مدیریت منابع در اختیار وزارت نیرو است ولی به لحاظ بازی گردانان، این بخش در دست همه است.

تسنیم: با توجه به اینکه بازیگردانان در سطح وزارت نیرو هستند و وزارت نیرو آن توان اعمال نظر و پیاده سازی نظرات مدیریتی روی این سازمانها را ندارد، آیا نیاز نیست با توجه به بحران آبی که داریم، یک سازمان فرانهادی در بدنه دولت شکل بگیرد؟

محمودی: این سوال جنابعالی کاملا سوال درستی است و سالهای گذشته نیز مطرح بوده و به دنبال رفع مشکل نوبد متولی مشخص بوده ایم. در بدنه دولت، جهاد کشاورزی متولی بخش عمده ای از آب کشور است که از سوی کشاورزان مصذرف می شود و دوستان در این وزارتخانه اشراف بر کار کشاروزان دارند که ما نداریم. یا در حوزه صنعت هم تخصیص دادن ها و نظارت با وزارت صنعت است. در آب شرب؛ نظارت تأمین آب بر عهده نیرو است. اکنون بیش از 90 درصد آب در بخش کشاروزی و کمتر از 10 درصد در دیگر بخش ها مصرف می شود. برای اینکه این سازمانها و نهادها با هم کار کنند، حدود 12 سال پیش مقرر شد که شورای عالی آب تشکیل شود. شورای عالی آب تا سال گذشته حدود 6 جلسه در طول 3 دولت تشکیل داده بود. در یک جاهایی هم موثر بوده اما یک طرف تأمین آب است و یک طرف مصرف.

در بخش تأمین محدودیت های زیادی داریم و چیزی جز لطف الهی نمی تواند باران را بیشتر کند، اما در زمینه مصرف همه می توانند به بهینه مصرف کردن کمک کنند. اگر بهینه مصرف شود انگار ما به منابعمان اضافه کرده ایم.

شورای عالی آب در دولت جدید فعال تر از گذشته شد. وزیر محترم جدی آمدند و کارها و برنامه هایی که در این دولت باید وزارت نیرو انجام دهد را تعیین کرد. 200 – 300 کارشناس از قبل روی این برنامه ها کار کرده بودند. این برنامه مورد قبول واقع شد. یکی از بندهای این برنامه این بود که ما بیاییم رویکرد ذخیره سازی را به رویکرد بهره وری از آب ارتقا دهیم. در گذشته رویکرد ذخیره سازی آب داشتیم. یعنی سازه های فیزیکی را با هدف عدم وابستگی می ساختیم. اما باید توجه داشته باشیم که سازه های فیزیکی وسیله ای هستند برای اینکه آب را به جایی که نیاز است برسانیم. در اینجا نگاه غیرسازه ای به صورت جد به معنی بهره برداری از سازه ها و ساختارهای ایجاد شده وارد کار شد و در  این زمینه یکی از کارهایی که انجام شد این بود که آب از دغدغه عامه و صرفِ رسانه ها و وزارت نیرو به دغدغه تصمیم گیران تبدیل شود.

تسنیم: فکر می کنید در این یک سال تبدیل شده ؟

محمودی: من باورم این است که به خوبی این کار شده، ببینید در طول 12 سال 6 جلسه شورای عالی آب برگزار شد اما در این یک ساله اخیر، 7 بار جلسه شورای عالی آب برگزار شده است.

تسنیم: این جلسات صرفا کارشناسی است یا آن حالت بازدارندگی را دارد؟

محمودی: این جلسات مدیریتی است، کارهای کارشناسی بین ما، وزارت جهاد کشاروزی، استانداری های ذیربط، وزارت صنعت، سازمان حفاظت محیط زیست و دیگر سازمان های مرتبط برگزار می شود و سازمانها ملزوم به رعایت نتایج جلسه هستند. در آنجا بحث می شود، هر کسی نظرات موافق و مخالفی دارد. در آن جلسه اقدامات مورد نیاز کارشناسی مطرح می شود تا بعد در اجرا مشکل نداشته باشند.

البته بایستی یک مقدار روند گذشته را اصلاح کنیم، باید محیط زیست را قوی تر ببینیم و هدر رفت آب را کمتر ببینیم. نباید یک طرح اثرات منفی در جای دیگری داشته باشد. اگر کسی می خواهد صنعتی را ایجاد کند، برود در آنجایی که آب وجود دارد، نیاید جایی بسازد بعد با هزینه زیاد آب آنرا تأمین کنیم. اگر جمعیتی جایی دارد اسکان پیدا می کند حتما رأی حوزه آب را بشنوند که آب دارند یا ندارند و مواردی از این قبیل.

برگزاری جلسات شورای عالی آب برکات زیادی داشته، چون در این جلسه یکی از نمایندگان نیز به نمایندگی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی حضور دارد و علاوه بر اینکه ریاست جلسه را شخص رئیس جمهور یا معاون اول ریاست جمهوری برعهده دارند، یک نفر دیگر هم به عنوان نماینده دولت حضور دارد. جدای از وزرای ذیربط که حسب موضوع می آیند، وزارت نیرو، سازمان محیط زیست، ‌وزارت جهاد کشاورزی و معاونت برنامه ریزی ریاست جمهوری، پای ثابت جلسات هستند.

تسنیم: با توجه به اینکه ریاست شورای عالی آب با شخص رئیس جمهور یا معاون اول ایشان است، در جلساتی که برگزار می شود، از سازمانها و نهادهای حاضر می خواهند که مصوبات قبلی را ارائه دهند؟ یا کارهای انجام شده مطالبه می شود؟

بسته به دستور کاری جلسه است. برخی از کارهایی که در جلسه شورای عالی اب مصوب می شود برای اجرا به دستگاهها فرستاده می شود. نحوه گزارش دهی آن هم بر اساس اطلاعاتی است که آنجا داریم. در برخی از جلسات مثلا می گویند ظرف سه ماه این اطلاعات تهیه و برای سازمان مدیریت فرستاده شود. این یکی برای وزارت صنایع بیاید و چنین مسائلی. در هر مصوبه؛ تکلیف اینکه به چه شکل عمل می شود گفته می شود. در واقع شورای عالی آب یکی از جاهایی است که بر همهم سازمانها و بهره وری شان اشراف دارد.

• گفت‌وگو از محمدرضا کیاشمشکی

انتهای پیام/