آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در میان مردم بلوچستان

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، در ماه مبارک رمضان، مردم هر منطقه‌ای از ایران طبق آیین و رسوم خود روزه می‌گیرند و این ماه در نزد آنان بسیار گرامی است. در واقع یکی از ویژگی‌های بارز مردم ایران زمین، پایبندی و توجه به برگزاری آئین‌ها و آداب و رسوم خاص هر منطقه است و به تبع آن مردم بلوچ نیز همانند سایر اقوام و هموطنان خود در جای جای کشور عزیزمان دارای مراسم‌ها و آئین‌های خاصی هستند.

آیین‌ها و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در میان مردم بلوچ همانند دیگر مراسم‌های این قوم تشابه بنیادی و ریشه‌ای چه در مکران (جنوب بلوچستان) و چه در سرحد (شمال بلوچستان) با هم دارد اما اجرای مراسم‌ها کم و بیش در مناطق مختلف بلوچستان متفاوت است.

مردم بلوچ با سر رجب و نیمه شعبان آماده میهمانی رمضان می‌شوند

پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان در باره آداب و رسوم مردم بلوچ در ماه مبارک رمضان اظهار کرد: مردم بلوچ همانند سایر اقوام ایران‌زمین، این ماه پر خیر و برکت را گرامی داشته و قبل از شروع ماه رمضان خود را برای حضور در میهمانی سفره خداوند آماده می‌کنند و در اصطلاح (سر رجب و نیمه شعبان) را که ریشه در اعتقادات دینی و مذهبی آنان دارد انجام و با روزه گرفتن در روز اول ماه رجب و مراسم ویژه نیمه شعبان خود را برای ورود به این ماه عزیز آماده می‌سازند.

عبدالسلام بزرگ‌زاده بیان کرد: مردم بلوچ با روزه گرفتن اول ماه رجب و مراسم ویژه نیمه  شعبان یعنی نذر مخصوص که در شب پانزدهم ماه شعبان می‌دهند و با غذای محلی مخصوص و حلوای خرما برای اطعام مساکین در مساجد محل توزیع می‌کنند و ثواب آن را برای اموات و مردگان می‌فرستند.

وی افزود: مردم بلوچستان معتقدند که در شب پانزدهم ماه شعبان، لیست تمام افرادی که قرار است در طول سال تا ماه شعبان  بعدی قبض روح شوند در این شب تهیه و مشخص می‌شود و از ناحیه خداوند متعال به عزرائیل ابلاغ می‌شود و به همین علت نذر مخصوص مردگان در این شب معمول است.

پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان گفت: در قدیم برای مشخص شدن رویت ماه، افراد خاصی به نام چمروک یعنی کسانی که چشمان روشن و تیزبینی دارند و اغلب شکارچیان آن روستا بودند، وجود داشتند که از بالای مناره‌های خشتی مساجد وقتی ماه را می‌دیدند با صدای بلند فریاد می‌زدند (آماه و آماه ) یعنی آن ماه است و ماه را دیدم.

بزرگ‌زاده اضافه کرد: در این هنگام همه مردم از منازل خود بیرون می‌آمدند و به آسمان نگاه کرده و در صورتی که آنها هم ماه را می‌دیدند، همه با هم جمله (آماه و آماه) را تکرار می‌کردند.

وی عنوان کرد: نخستین قدم مردم بلوچستان بعد از دیدن رویت هلال ماه، خواندن دعایی است به زبان بلوچی (سرس سلامتی جان و شی په خیر په برکتی کنات) و سپس مایحتاج لازم برای پختن سحری و افطار را آماده می‌کنند.

خواندن نماز تروایح بعد از نماز عشاء

وی بیان کرد: از ابتدای ماه رمضان پس از نماز عشاء، مردم بلوچ و اهل سنت نماز «تراویح» را که 20 رکعت است به صورت نماز جماعت پشت سر یکی از حافظان قرآن کریم می‌خوانند و هر شب در این 20 رکعت تراویح یک جزء قرآن یا حتی بیشتر با صدای خوش حافظ خوانده می‌شود و طوری تنظیم می‌شود که تا شب 19 ماه مبارک رمضان ختم قرآن و مراسم آن صورت می‌پذیرد.

این پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان گفت: در برخی مساجد شب 21 و در برخی دیگر شب‌های 23 یا 25، 27 و یا 29 رمضان مراسم ختم قرآن انجام می‌شود به طوری که در این مراسم پس از پایان نماز تراویح، امام جماعت به سخنرانی پرداخته و سپس دعای ختم قرآن و دعا برای اسلام و مسلمین و شفای مریض‌ها و...خوانده می‌شود.

بزرگ‌زاده افزود: در ماه رمضان هر شب پس از نماز عشاء، نماز تراویح با جماعت خوانده می‌شود. پس از نماز عشاء و نماز تراویح مردم به استراحت و خواب می‌پردازند تا به موقع برای سحر بیدار شوند.

بیدار کردن مردم برای سحر با استفاده از  دهل بزرگ و آواز صلات

وی اظهار کرد: هنگام سحر در قدیم که ساعت، رادیو و  تلویزیون و امکانات امروزی نبود برای بیدارباش سحری، افرادی با دهل بزرگ در تمام کوچه و پس کوچه‌های روستا دور می‌زدند و با صدای دهل و آواز مخصوص که در اصطلاح محلی به آن «صلات» می‌گفتند و شامل جار زدن و بیان جملاتی به زبان بلوچی که معنی آن این بود که(آهای مردم بیدار شوید موقع سحر فرا رسیده، چیزی به پایان سحر نمانده، زود بیدارشوید) مردم را بیدار می‌کردند.

پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان خاطرنشان کرد: صدای دهل و ریتم آهنگ آن مشخص کننده آن بود که تقریبا چند ساعت و چند دقیقه به پایان سحر مانده است یعنی هنگامی که به پایان سحر نزدیک می‌شدند ریتم دهل تندتر و تندتر نواخته می‌شد تا اینکه پایان سحر با ضربه مخصوص با چوب به دو طرف دهل هم زمان کوبیده می‌شد و برای همگان مشخص بود که پایان سحر است.

بزرگ‌زاده عنوان کرد: علاوه بر بیدار باش با دهل برای سحر، روش دیگری هم وجود داشت به این نحو که یک فرد که عموما مؤذن مسجد در روستا بود و یا فرد مخصوصی که آواز خوشی داشت و ابیات زیادی از شعرای معروف ایران و نیز شعرای محلی که در مدح پیامبر(ص) و ائمه(ع) و نیز در خصوص ماه مبارک رمضان حفظ کرده بود بالای طول (مناره مسجد که با خشت خام ساخته و از داخل راه پله‌های مارپیچی داشت و تا بالای آن حدود 40 تا 50 متر ارتفاع داشت) می‌رفت و با صدای بلند صدا می‌زد و مردم را برای سحر بیدار می‌کرد.

وی گفت: خواندن اشعار و ابیاتی با آواز بلند و خوش و ریتمیک را  صلات می‌گفتند و به فردی که این عمل را انجام می‌داد «صلات کش» گفته می‌شد.

این پژوهشگر فرهنگ بلوچستان اضافه کرد: پایان سحر با اذان صبح توسط صلات کش بالای طول به صورت رسمی اعلام می‌شد.

بزرگ‌زاده بیان کرد: سفره سحری شامل غذاهای محلی از جمله برنج و تباهگ، کشک وغیره بود.

وی تصریح کرد: پس از پایان سحر، مردم مشغول خواندن قرآن می شدند و در بیشتر خانواده‌ها کلاس درس قرآن دایر بود به این ترتیب که پدر خانواده قرآن را روی رحل قرآن قرار داده و پسران خانواده اطراف پدر حلقه زده و مشغول یادگیری می‌شدند همین عمل در اتاقی دیگر توسط مادر خانواده و دختران خانواده نیز انجام می‌شد.

بزرگ‌زاده گفت: در خانواده‌هایی که پدر و مادر مهارت کامل برای تدریس قرآن نداشتند پدر به همراه پسران به مسجد محل می‌رفت و از پایان سحر تا شروع نماز صبح، کلاس درس قرآن توسط روحانی و امام جماعت مسجد و یا یکی از حافظان قرآن در مسجد محل دایر بود سپس نماز صبح به صورت جماعت در مسجد خوانده می‌شد و از نماز صبح تا طلوع آفتاب مردم به سخنرانی و تفسیر قرآن و بیان احادیث که توسط روحانی محل انجام می‌گرفت، گوش فرامی‌دادند.

پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان افزود: مردم بلوچستان پس از طلوع آفتاب دو رکعت نماز اشراق به صورت انفرادی می‌خوانند و برای انجام امورات روزانه آماده می‌شوند، کشاورزان به سمت زمین‌های کشاورزی و نخلستان‌ها رفته و کسبه نیز به محل کسب و درآمد خود می‌روند.

وی گفت: 10 شب آخر ماه رمضان یعنی از صبح بیستم تا پایان ماه مبارک رمضان واجب کفایی است که یک نفر از اهالی محل داوطلبانه در مسجد محل معتکف می‌شود و بقیه افراد در صورت تمایل او را همراهی می‌کنند.

بزرگ زاده بیان کرد: در مدت اعتکاف، فرد معتکف اجازه خروج از مسجد را ندارد و نمی‌تواند به امورات روزانه یعنی کشاورزی و کاسبی بپردازد یا به منزل خود برود در طول روز نیز اجازه حرف زدن با دیگران را ندارد بلکه فقط مشغول نماز خواندن قرآن، خواندن و ذکر است و مردم محل هر شب به صورت داوطلب غذا و خوراکی‌های لازم برای شام و سحری او را می‌آورند و فرد معتکف بر سر سفره افطاری مسجد که هر روز هنگام افطار پهن است، می‌نشیند و افطار می‌کند.

پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان اضافه کرد: در دهه سوم ماه مبارک رمضان یعنی از نوزدهم تا بیست و نهم مراسم شب‌های قدر برگزار می‌شود که مهم‌ترین مراسم در این شب‌ها، مراسم ختم قرآن است که با شکوه خاصی در یکی از مساجد محل‌های مختلف برگزار می‌شود.

وی گفت: هرکدام از مساجد که حافظ قرآن  داشته در ختم قرآنی که برگزار می‌شود و  تمام مردم روستا و یا روستاهای اطراف و حتی از مناطق دور دست در این مراسم معنوی شرکت می‌کنند و در شب بعد در مسجدی دیگر این مراسم برگزار و تا پایان ماه مبارک همراه با دعا و نیایش در مساجد مختلف برگزار می‌شود.

پژوهشگر فرهنگ مردم بلوچستان بیان کرد: در روزهای پایانی ماه رمضان فردی که هر شب با صلات و غزل و شعر خوانی بر بالای مناره مسجد مردم را هر سحر بیدار می‌کرد این شب‌ها شروع به خواندن اشعاری در خصوص وداع ماه مبارک رمضان و بیان جملات «الوداع الوداع ای ماه رحمت الوداع الوداع ای ماه برکت الوداع» می‌کند و با گریه و زاری افسوس می‌خورد که این ماه رحمت و ماه میهمانی خداوند به پایان رسیده است.

پرداخت یک ساله زکات و دادن فطریه در طول ماه مبارک

رئیس میرات فرهنگی شهرستان سراوان نیز با بیان اینکه ماه رمضان ماه پر خیر برکتی برای مردم بلوچ است، گفت: نماز تراویح از مهم‌ترین نمازهایی است که در این ماه برگزار می‌شود و سپس زکات دادن مردم بلوچ است که آنها زکات یک ساله خود را در این ماه ، به مردم نیازمند می‌دهند و همچنین دادن فطریه از ابتدای ماه انجام می‌شود.

محمد صدیق دهواری افزود: برخلاف برادران تشیع که فطریه خود را در روز عید فطر می‌دهند، مردم بلوچ از ابتدای ماه مبارک با مبالغ بالا فطریه خود را به نیازمندان می‌پردازند.

وی بیان کرد: در بعضی از مساجد بعد از نماز ظهر تلاوت قرآن را داریم و مداحی و برگزاری کلاس‌های مداحی، و در زمان افطار با برگزاری و برپایی سفره‌های افطار برای ایتام بر ارزش و اهمیت این ماه می‌افزایند.

رئیس میراث فرهنگی سراوان اظهار کرد: عید فطر و عید قربان برای مردم بلوچ اهمیت زیادی دارد چراکه بعد از یک ماه روزه‌داری و راز و نیاز با خدا، مرد جشن می‌گیرند و آنها از ابتدای ماه رمضان برای خود سفارش دوخت لباس را می‌دهند و بزرگترها با دادن عیدی به کوچکترها آنان را خوشحال کرده و همچنین بزرگترها از یکدیگر حلالیت می‌طلبند.

گزارش از صفیه اعتصامی‌فرد

انتهای پیام/ آ