تجمیع قرآن، برهان و عرفان در فلسفه صدرایی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز یکم خرداد روز بزرگداشت ملاصدرا حکیم شیرازی و مبدع حکمت متعالیه است، او که فلسفه اسلامی را قوام بخشید و قرآن، عرفان و برهان را در حکمت خود یک جا گرد آورد.

در ظهر روز نهم جمادی الاولی سال 980 قمری نوید تولد فرزندی را به ابراهیم بن یحیی قوام شیرازی دادند، نامش را محمد گذاشت و تا زمانی که خود زنده بود، روزانه یک سکه به شکرانه این لطف الهی در راه خدا انفاق می‌کرد.

محمد کودکی باهوش  بود و از کودکی دل در گرو تحصیل داشت، در سن 16 سالگی وارد حوزه‌های علمیه شد و
همان گونه که روال عادی حوزه‌های علمیه آن زمان بوده، علاوه بر فقه و اصول و دیگر علوم اسلامی متعارف، علوم دیگری چون ریاضیات و نجوم و طب و هیئت و به ویژه منطق و فلسفه را در شیراز آغاز کرد.

استادان ملاصدرا

در عصر صدرالمتألهین اصفهان و پس از آن قزوین پایتخت و مرکز علمی ایران بود و اکثر اساتید بزرگ در این شهرها اقامت داشتند و جاذبه ویژه‌ای برای دانش دوستان داشت.

صدرالمتألهین ابتدا در محضر درس شیخ الاسلام محمد بن عبد الصمد عاملی، معروف به شیخ بهائی‌، که در علوم نقلی مورد اعتماد و دانشمند زمان خویش بود حاضر شد و سنگ بنای شخصیت علمی و اخلاقی ملاصدرا توسط این دانشمند جهاندیده بنا نهاده و تکمیل این بنای معنوی را امیر محمد باقر بن شمس الدین مشهور به ـ میر داماد ـ عهده‌دار شد.

این نوجوان خوش استعداد و پرشور حدیث، درایه، رجال، فقه و اصول را از شیخ بهائی، فلسفه، کلام، عرفان و دیگر علوم ذوقی را از محضر میرداماد آموخت و علوم طبیعی، ریاضی، نجوم و هیئت را نیز از محضر این دو استاد و احتمالاً نزد حکیم ابوالقاسم میرفندرسکی عارف زاهد و ریاضی‌دان به نام عصر فرا گرفت.

صدرالمتألهین حکیمِ خانه به دوشی بود که به جرم آزادگی روح و فکر مجبور شد تا از پایتخت نشینان روی گرداند و به زندگی در روستایی دور افتاده و خالی از امکانات رفاهی بسنده کند و خود را برای «انقطاع الی الله» آماده سازد.

او خود در توجیه انتخاب این راه می‌گوید: «من وقتی دیدم زمانه با من سر دشمنی دارد و به پرورش اراذل و جهّال مشغول است و روز به روز شعله‌های آتش جهالت و گمراهی برافروخته‌تر و بد حالی و نامردمی فراگیرتر می‌شود ناچار روی از فرزندان دنیا برتافتم و دامن از معرکه بیرون کشیدم و از دنیای خمودی و جمود و ناسپاسی به گوشه‌ای پناه بردم و در انزوای گمنامی و شکسته حالی پنهان شدم. دل از آرزوها بریدم و همراه شکسته‌دلان بر ادای واجبات کمر بستم».

در کنج غربت

دوره سوم زندگی صدرالمتألهین مرحله دوم انقلاب روحی او و حرکت از وحدت به وحدت و سفر از حق به سوی حق با یاری حق است.

این مرحله طولانی‌ترین منازل در سفرهای چهارگانه سیر و سلوک است و صدرالدین شیرازی برای این مرحله که دوران سخت ریاضت‌های جسمانی، مجاهدت‌های نفسانی، عبادت و طی مقامات کشف و شهود است محلی به نام کهک (در سی کیلومتری جنوب شرقی شهر مقدس قم) را برمی‌گزیند و یا در اثر توفیق جبری و به عنوان تبعید از مرکز علمی و فرهنگی رسمی (اصفهان) بر او تحمیل می‌شود و در هر صورت فارغ از قیل و قال و جاه و رفاه شهر و شهرنشینی در جوار لطف کریمه اهل بیت ـ علیها السّلام ـ و حرم آنان پناه می‌گیرد تا ضمن بهره‌گیری از دریای علوم ضآل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ از گزند فتنه‌ها در امان باشد.

مرحله سوم سلوک روحانی صدرالمتألهین شیرازی سفر از حق به سوی خلق است برای مشاهده آثار خدای سبحان در مظاهر جمال و جلال و مطالعه آیات الهی در طبیعت و انسان و آفاق و انفس که در اثر پیمودن مراحل گذشته نصیب سالک می‌شود.

انسان در پایان این سیر به مقام «خلافت الهی» نایل می‌شود و در اصطلاح فلاسفه «جهانی می‌شود بنشسته در گوشه‌ای».

آثار ماندگار

صدرالمتألهین از نویسندگان خوش قلم و پرکار در فلسفه اسلامی است و آثار قلمی او لطیف و در کمال فصاحت و بلاغت است.

تألیفات حکیم شیراز که بیش از چهل عنوان کتاب و هر یک در نوع خود شاهکاری بی‌نظیر یا کم نظیر است به جز رساله سه اصل در علم اخلاق و چند نامه جملگی به زبان عربی (زبان رسمی مراکز علمی آن عصر) نوشته شده و دارای نثری روشن، فصیح و مسجع و برای آموزش فلسفه و عرفان بسیار آسان و سهل است.

در میان آثار فلسفی او بخشی خصلت عرفانی بارزتری دارند و بعضی دارای لحن برهانی و استدلالی تر هستند، هر چند که از تمامی آنها بوی عرفان به مشام می‌رسد.

وفات

حکیم وارسته در طول عمر 71 ساله‌اش هفت بار با پای پیاده به حج مشرف شد و به هنگام آغاز سفر هفتم یا در بازگشت از آن سفر به سال 1050 ه‍. ق در شهر بصره تن رنجور را وداع کرد و در همانجا به خاک سپرده شد و اگر چه امروز اثری از قبر او نیست اما عطر دلنشین حکمت متعالیه از مرکب نوشته‌هایش همواره مشام جان را می‌نوازد.

حسن مرادی، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد، در گفت و گو با خبرنگار تسنیم در شیراز درباره این فیلسوف شیرازی می‌گوید: ملاصدرا تکمیل کننده فلسفه مشاء و اشراق بود و بیشتر از دیگر مکاتب از قرآن استفاده کرده است.

وی گفت: فلسفه صدرایی نه تنها تکمیل کننده مکاتب فلسفی قبل از خود است بلکه با استفاده از قرآن و برهان حکمت متعالیه را به وجود آورده که پس از او فلاسفه فقط به شرح و بیان نکات آن پرداخته‌اند و ابداعی در زمینه فلسفه نداشته‌ایم.

انتهای پیام/ ب