گسیختگی تعاملی میان کشورهای فارسی‌زبان، بحرانی برای زبان فارسی

محمدجعفر یاحقی، استاد زبان و ادبیات فارسی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ با بیان این مطلب که زبان از فرهنگ جداشدنی نیست‌، گفت:‌ زبان یک قالب فرهنگی است، در واقع ارتباط زبان با محتوا و اندیشه‌ای که پشت آن است تعریف می‌شود، نه یک امر مجرد و خالی از فرهنگ و تمدن. زبان یک ظرفی است که حامل اندیشه است و آن اندیشه است که اهمیت دارد،‌ در طول تاریخ هرگاه اندیشه پشت زبان قوی بوده،‌ زبان هم قدرتمند عمل کرده است و  هرگاه اندیشه مورد هجوم قرار گرفته است،‌ زبان نیز تضعیف شده است‌، بنابراین این دو با هم مرتبط هستند و یک وجود یگانه را تشکیل می‌دهند.

وی ادامه داد:‌ بنابراین کلمات و واژه‌ها به خودی خود در زبان اهمیت ندارند‌ که ما نگران رواج واژه‌های بیگانه در زبان فارسی باشیم،‌ بلکه آن فرهنگی که توسط این واژه‌ها منتقل می‌شود،‌ اهمیت دارد و باید نگران آن بود،‌ اکنون نیز اگر زبان‌شناسان نگران هجمه‌ها علیه زبان فارسی هستند،‌ در حقیقت همان فرهنگ منتقل شده توسط زبان است که نگرانی ایجاد کرده است.

انتقال یک واژه به زبان هجمه علیه فرهنگ است،‌ نه زبان

 عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد:‌ ورود هر تکنولوژی به کشورهای فارسی‎‌زبان از غرب،‌ فرهنگ و اصطلاحات خاص خود را نیز به همراه دارد،‌ بنابراین هر تکنولوژی یک فرهنگ است،‌ برای نمونه کامپیوتر یا یارانه یک فرهنگی را با خود به همراه دارد که آن فرهنگ در حقیقت بر زبان فارسی فشار می‌آورد،‌ ما باید این فرهنگ را در داخل کشور بومی کنیم،‌ باید فرهنگ استفاده از تکنولوژی را تولید کنیم تا از اثرات سوء این انتقال دور بمانیم. من بر خلاف کسانی که فکر می‌کنند با ورود یک واژه و مفهوم غربی و شرقی به زبان‌، دچار مشکل خواهیم شد‌، تصور می‌کنم انتقال یک واژه که توسط انتقال تکنولوژی صورت می‌گیرد،‌ هجمه علیه زبان نیست‌، بلکه هجمه علیه فرهنگ است،‌ ما وقتی نیازمند به تکنولوژی هستیم، مجبوریم فرهنگش را هم داشته باشیم،  اینکه با ورود یک اصطلاح بلافاصله آن را در زبان فارسی خود معادل‌سازی کنیم‌، فایده ای ندارد، ما باید کارکرد تکنولوژی را در تحت نظر فرهنگ خود قرار دهیم‌، با تبدیل کلمه مشکل حل نمی‌شود‌، بلکه مشکل فرهنگی است که آن اصلاح با خود به همراه می‌آورد.

هر ملتی که تولیدات و قدرت فرهنگی بالایی داشته باشد، زبانش هم قوی‌تر است

مدیر قطب علمی فردوسی‌شناسی و ادبیات خراسان در دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: برای زنده نگاه داشتن زبان فارسی باید به این سمت برویم که خودمان تولید فرهنگی داشته باشیم، آن گاه می‌توانیم زبان خاص خود را نیز داشته باشیم، هر ملتی که تولیدات و قدرت فرهنگی بالایی داشته باشد، زبانش هم قوی‌تر است و زبان خود را بر زبان ملت‌های دیگر تحمیل می‌کند،‌ کما اینکه در زمان‌های گذشته، زبان فارسی بر زبان لاتین ارجحیت داشت و علم را ما به آن‌ها منتقل می‌‌کردیم، اکنون بسیاری از واژه‌های فارسی در زبان اروپایی و انگلیسی کاربرد دارد،‌ چرا که زمانی که ما توانایی علمی و فرهنگی قدرتمند‌تری داشتیم‌، این واژه‌ها منتقل شده‌اند.

با فرهنگ قدرتمند می‌توان زبان فارسی را در هند احیا کرد

وی با اشاره به از میان برداشته شدن زبان فارسی در هند و تضعیف آن در تاجیکستان و افغانستان گفت:‌ اکنون اگر ما بتوانیم به اندازه آن زمانی که زبان فارسی در هند مسلط بود، قدرت فرهنگی پیدا کنیم،‌ به راحتی می‌توان زبان فارسی را در هند دوباره احیا کرد،‌ البته باید قدرت اقتصادی و فرهنگی توأم با هم باشد‌،  بنابراین ما باید در راه تقویت فرهنگ فارسی قدم برداریم،‌ اکنون نیز اگر مشکلی وجود دارد‌، از ضعف فرهنگی است،‌ و البته مشکلات عمدتا از دورن نشأت می‌گیرند، هر چند نمی‌توان کتمان کرد که  غرب نیز برنامه‌ها،‌ امکانات و تمهیداتی برای تضعیف فرهنگ ما داشته و دارد‌، اما خود نیز مقصر هستیم،‌ چرا که  فرهنگ را به درستی نمی‌شناسیم، تقویت نمی‌کنیم،‌ خود را در موضع ضعف قرار می‌دهیم و راه را برای تضعیف فرهنگ از بیرون هموار می‌کنیم‌. اکنون برخی به کاربرد زبان فارسی افتخار نمی‌کنند،‌ به انگلیسی سخن گفتن می‌بالند.

ناباوری و عدم خودباوری راه را برای هجمه زبانی و فرهنگی باز می‌کند

یاحقی با اشاره به ضعف‌‌های فرهنگی موجود گفت:‌ برای مشکل زبان باید به ضعف‌های فرهنگی توجه کرد،‌ بخش عمده‌ای از ضعف‌های فرهنگی به خود ما باز می‌گردد‌، ما اعتقادی به افتخارات فرهنگی خود نداریم، وقتی سنت‌ها را نادیده می‌گیریم،‌  وقتی ارزش‌های تولید شده در فرهنگ را نادیده می‌گیریم‌، وقتی نوعی  ناباوری و عدم خودباروی نسبت به آنچه که داشته و داریم،‌ وجود دارد،‌ موجب می‌شود که  قدرت‌هایی از بیرون به ما حمله کرده و تضعیفمان کنند‌، زبانمان را،‌ فرهنگمان را و اندیشه و هویتمان را تضعیف کنند. ما باید خود را در برابر آنچه که از بیرون به ما عرضه می‌شود،‌ تقویت کنیم. اگر ضعف در این مورد نشان دهیم طبعاً باخته‌ایم. متأسفانه اعتقادات فرهنگی ما به آن اندازه که باید باشد،‌ نیست‌، خود را نمی‌شناسیم،‌ ارزش‌های خود را کشف نکرده‌ایم در نتیجه دربرابر بیگانگان ضعف نشان می‌دهیم.

ارتباطات فرهنگی میان کشورهای فارسی زبان اندک است

این استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان این مطلب که در حوزه زبان فارسی باید فراکشوری و منطقه‌ای نگریست و اندیشه کرد‌، گفت:‌ متأسفانه ما ارتباط خوبی با کشورهای فارسی زبان منطقه نداریم‌، منظور من ارتباطات فرهنگی است‌، بسیاری از فارسی زبانان ایران،‌ افغانستان را نمی‌شناسند، زبان فارسی افغانستان را نمی‌شناسند، زبان تاجیکستان را نمی‌شناسند،‌ ازگذشته فرهنگی،‌ تاریخی و زبانی این کشورها بی‌اطلاع هستند،‌ و در مجموع ارتباطات فرهنگی و آگاهی‌های فرهنگی ما نسبت به کشورهای فارسی زبان اندک است،‌ این تنها اختصاص به ایرانیان ندارد،‌ بلکه در افغانستان و تاجیکستان نیز تصویر چندان روشنی از ایران‌، انقلاب اسلامی‌، زبان فارسی و ... وجود ندارد‌، چرا که ما تلاشی برای انتقال گفتمان خود و فرهنگ خود نکرده‌ایم.

برای یکپارچگی زبانی و فرهنگی در منطقه کاری انجام نشده است

وی افزود:‌ ما برای یکپارچگی زبانی و فرهنگی کاری انجام نداده‌ایم‌، اکنون که تلاش‌هایی برای تولید واژه و مفهوم در زبان فارسی انجام می‌دهیم نیز نسبت به زبان فارسی در منطقه بی توجه هستیم،‌ چرا که بسیاری از واژه‌های مورد نیاز ما در زبان فارسی افغانستان و تاجیکستان موجود است‌، ما می‌توانیم این واژه‌ها را از آن‌ها بگیریم و آن‌ها نیز از واژگان ما برای گسترش زبان فارسی بهره ببرند،‌ می‌توان دستگاه‌هایی را ایجاد کرد که این تعامل را برقرار کنند‌.

مرزهای جغرافیایی بین کشورهای فارسی زبان معنایی ندارد

یاحقی با انتقاد از تعامل اندک میان ملت‌های کشورهای فارسی زبان گفت:‌چرا بین کشورهای فارسی زبان منطقه رفت و آمد اندک است،‌ اصلا‌ چرا مرز بین کشورهای فارسی زبان وجود دارد‌، در اروپا مگر مرزهای جغرافیایی بر روابط کشورهای انگلیسی‌زبان تأثیر می‌گذارد‌، ما این همه سخت‌گیری برای رفت و آمد داریم،‌ اگر این‌ها برطرف شود،‌ قطعا ارتباطات بیشتری میان ایرانی‌ها و افغان‌ها و تاجیک‌ها برقرار می‌شود و یک قلمرو فارسی زبان شکل می‌گیرد‌، که این وضعیت‌ در تعامل بین کشورهای فارسی زبان موثر است، وقتی ما بتوانیم از امکانات یکدیگر استفاده کنیم،‌ قوی‌تر خواهیم شد،‌ این عدم تعامل و گسیختگی نسبت به بخش‌های دنیای فارسی زبان به هیچ وجه به صلاح نیست و بحرانی برای زبان فارسی به شمار می‌رود.

انتهای پیام/