نفت رای‌آور است/تا مردم از نفت سرسفره خوششان بیاید مشکل اقتصاد حل نمی‌شود

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، کاهش تکیه اقتصاد بر درآمدهای نفتی موضوعی است که بیش از 2 دهه به طور جدی در ایران مطرح است اما به نظر می رسد در تحقق این هدف موفقیت چندانی حاصل نشده است. اینکه چه شد نفت به عاملی برای عقب ماندگی در توسعه تبدیل شد و کشورهای نفت خیز به دنبال جدایی نفت از بودجه مصرفی خود برآمدند و چرا در ایران موفقیت چندانی در این زمینه نداشته ایم را از یکی از اساتید باسابقه اقتصاد جویا شدیم.

نخستین همایش ملی نفت و توسعه اقتصادی قرار است سی ام بهمن ماه سال جاری در تهران برگزار شود. به همین بهانه، با مرتضی عزتی، دبیر علمی این همایش و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس به گفت‌وگو نشسته ایم.

در بخش اول این مصاحبه به تبیین آنچه نفت بر سر اقتصاد کشورهای مختلف به ویژه ایران آورد و روندی که طی شد تا همه بفهمند درآمد نفتی، بیماری اقتصادی به دنبال دارد پرداختیم. در بخش دوم و پایانی به بحث و بررسی وضعیت فعلی تکیه اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی و راهکارهای پیش رو پرداخته شده است.

* جرقه جدایی نفت از بودجه در دولت دوم هاشمی زده شد

تسنیم: اشاره کردید اولین جرقه در قانون بودجه کشور در سال 72 برای جدایی نفت از بودجه جاری زده شد، این حرکت چگونه آغاز شد؟

عزتی: در قانون بودجه آن سال تصویب شد که حساب تعهدات ذخیره ارزی درست شود که یک بخشی از پول نفت برای روز مبادا به آنجا برود. حالا می توانست این پول سرمایه گذاری شود یا برای روز مبادا مورد استفاده قرار گیرد. این پول خیلی کم بود و پول زیادی هم در آن جمع نشد. چند سال کار به طور جدی پیگیری نشد اما در سال 78 عزم جزم تر شد. تشکیل حساب ذخیره ارزی در قانون مجلس تصویب شد. در سال 79 برنامه سوم توسعه تصویب شد و آن موقع صحبت این بود که درصد مشخصی از پول نفت به این حساب بیاید و این درصد صرف سرمایه گذاری شود که دو سه سال واریز درآمدهای نفتی به حساب ذخیره ارزی نسبتا خوب بود. بخشی سرمایه گذاری می شد و بخشی هم دولت می گرفت و سرمایه گذاری زیربنایی می کرد. یک بخشی از آن را هم وام می دادند به بخش خصوصی یا شرکت های تولیدی دولتی که بودند اما هنوز این رویه، ساختار درست را به خود نگرفته بود.

تسنیم: رقم های کمی در حد 2 یا 3 میلیارد دلار در این حساب ذخیره می شد.

عزتی: روند ذخیره پول نفت در این حساب با توجه به درصد کمی که از پول نفت برای ذخیره در آن درنظر گرفته شده بود، در چند سال اول خوب بود و درآمدهای حساب ذخیره ارزی روندی رو به افزایش داشت. اما در سال 89 به شدت افت کرد. تقریبا در این سال تمام پول دارایی و موجودیش روی هم به یکباره صفر شد. در این سال در سیاست های ابلاغی رهبری برای برنامه پنجم توسعه بود که این دوباره در قالب صندوق احیا شده، تقویت شود و نرخ مشخصی برای آن تعیین شود.

تسنیم: اینکه این حساب باشد یا صندوق چه تفاوتی دارد؟

عزتی: حساب باید ورودی و خروجیش همیشه برابر باشد. یعنی دولت اگر یک چیزی برمی دارد همیشه بدهکار است و باید پس بدهد. صندوق یعنی اگر برداشتی، لازم نیست برگردانی. از نظر مفهومی این تبدیل یعنی اگر دولت پولی برداشت برای ساختن یک جاده دیگر این منابع هزینه شده است و دیگر پس نمی دهد اما حساب از نظر سیستم حسابداری باید ورودی و خروجیش یا به تعبیری بدهکار و بستانکارش همیشه موازنه داشته باشد. برای همین در دولت این علاقه وجود داشت که حساب ذخیره ارزی را به صندوق تبدیل کنند.

*دولتی که اختیار خرج کردن دارد، خرج می کند

تسنیم:‌ می توانیم بگوییم تنها کاری که در ایران انجام شد در دو سه دهه گذشته برای جدایی تکیه اقتصاد از نفت این بود که آمدیم حساب جداگانه ای تشکیل دادیم ولی خرج کردن این حساب جدا نیز طبق برنامه بلند مدت نبود و این منابع مالی ذخیره شده بر اساس نیازهای کوتاه مدت هزینه می شد.

عزتی: خیلی ساده بگویم، من شما و هر آدم دیگری اگر پولی اینجا باشد بگویند که اختیار خرجش را داری، دوست داری اختیار خرج را از دست بدهی؟ مسلما نه. دولت هم همین نظر را دارد. دوست ندارد اختیار خرج درآمدهای نفتی ذخیره شده را از دست بدهد. این پول در حساب یا صندوقی ذخیره شده و دولت می گوید بگذار خرج کنیم. دولت هم سیاسی نگاه می کند و هم بر اساس مصالح روز. بالاخره دولتی که در صدر امور اجرایی کشور قرار گرفته در جنبه های سیاسی قوی عمل کرده و اهل سیاسی کاری است که توانسته به این جایگاه دست یابد، این پول را نیز برای سیاست استفاده می کند.

تسنیم: برای پایان دادن به این سیکل غلط هزینه کردن منابع نفتی باید اختیار خرج کردن آن را از دولت بگیریم؟

عزتی: من معتقدم باید گرفته بشود، تا زمانی که دولت اختیار داشته باشد تلاش می کند این را از دست ندهد.

تسنیم:‌ این اختیار را باید به چه کسی بدهیم؟

عزتی: ببینید؛ مثلا در نروژ بخش خصوصی در هیئت تصمیم گیر که اختیار تصمیم گیری نحوه هزینه کردن درآمدهای نفتی ذخیره شده را دارند، نماینده دارد. مجلس و دولت هم نماینده دارند و دیگر اختیارش دست دولت نیست. در ایران نیز باید به همین منوال عمل شود، دو نفر از دولت، دو نفر از مجلس و یک نفر از بخش خصوصی و یک نفر هم از قوه قضائیه یا سازمان حسابرسی، هیئتی تصمیم گیر تشکیل دهند. آنها باید تصمیم بگیرند و وقتی هم ورود و خروج ها حساب کتاب شود، دولت اجازه ندارد بردارد که بدهی دولت حساب شود.

*حساب ذخیره ارزی سال 89 خالی شد

تسنیم:‌ در سال 89 این حساب کاملا خالی شده بود؟

عزتی: آمار نشان می دهد در سال 89 خالی خالی شده بود، طبق آمار موجود، جمع موجودی حساب و ورودی های آن سال روی هم برابر کل برداشت شد. منظور از موجودی، چیزی است که از سالهای قبل در این حساب مانده بود و منظور از ورودی هم واریزی همان سال بود.

تسنیم: وزیر اقتصاد می گوید 40 میلیارد دلار در صندوق ذخیره ارزی است؟

عزتی: اگر در سال های 90 و 91 و 92 درآمدهای نفتی را درست ریخته باشند باید بیش از این میزان باشد. قرار بود سال 89 بیست درصد، سال 90 بیست و سه درصد، سال 91 بیست و شش درصد و امسال 29 درصد از درآمد نفتی به صندوق ذخیره ارزی واریز شود.

تسنیم: طبق این قرار بود تا 23 سال دیگر اگر واقعا همین رویه را عمل می کردیم کامل درآمد نفتی ما از اقتصادمان جدا شود؟

عزتی: بله، حداقل 5 سالش را تصویب کردند، اگر این روند ادامه یابد. شاید بعد از 5 سال بازنگری شود اما حداقل در این 5 سال باید به 33 درصد برسد.

تسنیم: در این زمینه تاکنون چقدر موفق عمل کردیم؟

عزتی: ما این پول را ریختیم اما از آن طرف هم برداشتیم.

*باید اختیار فروش نفت را از دولت گرفت

تسنیم: پس اولویت مان این است که ساختار صندوق توسعه ملی را تغییر دهیم؟

عزتی: من باورم این است دولت نباید اختیار نفت را داشته باشد. نه اختیار فروشش را و نه اختیار اینکه چقدر بفروشد را و نه اختیار درآمدش را.

تسنیم:‌ آیا اختیار فروشش را نهاد دیگری می تواند در دست بگیرد؟ می گویند بخش خصوصی نباید وارد شود چون انفال است؟

عزتی: این نفت، نفت ملت است. مجلس یک برنامه بلند مدت برای نفت ملت می ریزد و می گوید چقدر باید استخراج شود. در هر مقطعی هم می تواند این برنامه را عوض کند و حتی روی برنامه پنج ساله بازنگری کند. استخراج نفت هم کار فنی یک شرکت است که می تواند بخش خصوصی هم باشد.

تسنیم: همین ورود بخش خصوصی به استخراج یا فروش نفت، بحثی است که دولت ممانعت می کند.

عزتی: خب اشکال دولت این است که دوست دارد دست خودش باشد. ما نفتان باید ملی باشد نه اینکه کارخانه مان ملی باشد. الان ما نفتمان ملی است، لوله نفتمان هم ملی است، پالایشگاه نفتمان هم ملی است. کشتی صادرکننده نفتمان هم ملی است. حتی کارگزاری که توی بورس لندن هست هم ملی است. یعنی تمام این موارد دست دولت است. منظورم این است اختیارش دست دولت نباید باشد. البته هر شرکت اقتصادی که وارد کار بهره برداری شود باید چهارچوب مشخصی داشته باشد که مشخص باشد که چاه نفتی که مورد بهره برداری قرار می گیرد این اندازه ظرفیت دارد و با استفاده از بهترین تکنولوژی ها می توان به این اندازه از آن برداشت داشت.

تسنیم: به نظر شما صندوق توسعه ملی که در حال حاضر پذیرنده درصدی از پول نفت برای ذخیره سازی و جدایی از بودجه جاری است باید به سازمان تبدیل شود؟

عزتی: این صندوق در واقع سازمان است. حتما که نباید اسم سازمان بر سر در آن باشد.

تسنیم: نه، بدین منظور که سازمانی مجزا از دولت و مجلس و هر نهاد دیگری باشد؟

عزتی: بله، باید یک سازمان ترکیبی باشد و فقط دبیرخانه اش دست دولت باشد. مجلس و بخش خصوصی و دولت تصمیم گیری کنند و قوه قضائیه هم در آن دخالت شدید کند.

تسنیم: آیا به این ادبیات هم تاکنون فکر کرده ایم؟ به تشکیل سازمانی فرا نهادی به دبیرخانگی دولت؟

عزتی: این مسئله در همایش نفت و توسعه اقتصادی مورد طرح قرار می گیرد که باید صندوق توسعه ملی را مثل نروژ جدی بگیریم. این همه رقم برای ورود درآمدهای نفتی به این صندوق تعیین می شود، بعد دوباره از این صندوق برداشت می کنند.

تسنیم: جدی گرفتن وجود صندوق توسعه ملی و لزوم مدیریت خروجی های آن چگونه باید صورت گیرد؟

عزتی: این موضوع باید یک گفتمان شود. این مسئله که از نفت در بودجه جاری برای رفع کوتاه مدت دغدغه های امروز استفاده نکنیم باید یک مطالبه ملی شود. مردم هم همراه نیستند. باید به مردم بگوییم از این نفتی که داریم می توانیم خیلی بهتر از این استفاده کنیم.

به سرمایه داریم مثل درآمد نگاه می کنیم. یعنی ما تا زمانی که نگاهمان به نفت از یک درآمد به یک سرمایه عوض نشود و به عنوان سرمایه به آن نگاه نکنیم، سرمایه ای که باید آن را سرمایه گذاری کرد که ارزش افزوده داشته باشد نه اینکه بیاییم در بودجه جاری هزینه اش کنیم. ما چقدر توانستیم مردمان را درگیر کنیم و در راستای ایجاد مطالبه ملی جدای نفت از بودجه جاری موفق عمل کنیم؟ آقا10 سال قبل فرمودند که در جمع تکنوکرات ها گفتم اقتصاد را از نفت جدا کنیم آنها آن موقع لبخند انکار زدند. مردم دید معمکوس دارند که کشورهای عربی نفت دارند ما هم داریم. آنها سطح رفاه شان بالاست اما ما سطح رفاهمان پایین است.

تسنیم: مسئولان نیز به این دید منفی و معکوس مردم دامن زده اند. این شعار آوردن نفت سرسفره که انتظار هزینه کردن درآمدهای نفتی در بودجه جاری کشور را بیشتر کرده را با همایش نفت و توسعه اقتصادی می توان به چالش کشید؟

عزتی: این همایش می توانست مثل همه همایش های دیگر یک روز برگزار شود. ما آمدیم نشستیم و طوری طراحی کردیم که برگزاری نشست های مختلف این همایش در دانشکده های مختلف اقتصاد برگزار شود و تا می توانیم هر روز این حرف را تکرار کنیم و اساتید و دانشجویان، اینکه نفت باید از بودجه جدا شود را بارها بشوند. در دانشکده های اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی تهران، علامه تربیت مدرس و ... تعدادی از نمایندگان مجلس دعوت شدند تا خودشان این مسئله را مطرح کنند که نفت باید از بودجه جدا شود و این طرح مسئله را به مجلس ببرند. تعدادی از مسئولان اجرایی را به نشست ها به عنوان سخنران دعوت کردیم تا این مهم در دستگاههای اجرایی نیز پیگیری شود. تعدادی از اساتید دانشگاه ایراد سخنرانی کردند که می خواهند مباحث اقتصاد را در کلاسهای درس به دانشجویان انتقال دهند. برگزاری 9 نشست تخصصی در مدت دو سه ماه گذشته برای ایجاد همین مطالبه در بین دانشجویان، اساتید دانشگاه و بخش های مختلف کشور بود. ما با برگزاری نشست های متعدد پیش از برگزاری همایش به دنبال نهادینه کردن این تفکر و نفوذ در فکرها بودیم. در کنار نهادینه کردن این موضوع، بحث مطالبه گری دانشجو مدنظر ما بود. وقتی دانشجو بشنود که درآمدهای نفتی چه بلایی بر سر ما آورده، پس از فارغ التحصیلی در هر نهادی که مشغول کار شد این نکته را مد نظر قرار می دهد. از سوی دیگر دانشجویان با نوشتن مقاله در این زمینه به ابعاد مختلف موضوع ورود می کنند و مطالبه دانشجو و مطالبه استاد از دانشجو، یک حرکت عظیم علمی را برای جدایی نفت از بودجه ایجاد خواهد کرد. هر کس که در این زمینه بنویسد و بخواند و بشنود، در زمانی که در هر محفلی از خانواده گرفته تا جامعه صحبت از نفت می شود می گوید من هم می دانم که نفت باید از بودجه جاری کشور جدا شود.

نکته بعدی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که اگر دولت بخواهد یک مسیری را برود، کافی است یک ذره تبلیغ کند. چرا که دولت این توانایی را دارد از چند فرد سخنران و کارشناس برای طرح موضوعی استفاده کند و استدلال کند که باید این روند اجرایی شود، از اینرو هر تبلیغی کند کم و بیش می گیرد و مردم مجاب می شوند. پس در همراهی مردم مشکلی نداریم، مسئله اینجاست که دولت تاکنون نخواسته در این راه با قاطعیت وارد شود.

*دولت‌ها از نفت برای کاهش فشارها به خود استفاده کردند

تسنیم: چرا دولت با وجود اینکه می دانسته این رویه اشتباه است، نخواسته رویکرد درست را اجرایی کند؟

عزتی: علت اصلی آن این است که درآمد نفتی ابزار خوبی برای رسیدن دولت به اهدافش است. حالا این اهداف می تواند اهداف گروهی باشد برای اینکه بخواهد رای اورده و حاکم شود یا نمایندگانش رای بیاورند و یا اینکه این پول در دستش باشد و به راحتی هر کس نق زد با تخصیص پول جبران کند. اگر مردم شلوغ کردند که نان گران شده، یارانه بدهد، مردم گفتند آب نداریم سد بسازد، لوله کشی های پرهزینه انجام دهد، که اگر این پول نفت به راحتی در دست دولت نباشد که هزینه کند نمی تواند این کارها را انجام دهد. این پول نفت در واقع ابزار کاملی برای رفع انتقادهاست. فشار که به دولت می آید خرج می کند. درد مردم را تسکین نمی دهد بلکه درد خودش را تسکین می دهد. من معتقدم هزینه کردن های دولت هم برای خودش است. اگر فشار به دولت بیاید که آقا کار نداریم هزینه اختصاص می دهد برای اعطای وام خوداشتغالی به مردم.

یک علت دیگری هم که وجود این جو معکوس در جامعه داشته، شعارهای نادرستی بوده که در انقلاب توسعه داده شده و قبل از انقلاب هم بوده است. تداوم این شعارهای نادرست، با وضعی که ما داشتیم ضربه شدیدی به ما زد. اینکه عنوان شد باید برای مردم همه چیز را مجانی کنیم. این بحثی بود که اول انقلاب در شعارها بود. آب مجانی، برق مجانی، نفت مجانی، آن موقع ما فکر می کردیم که این رویه درست است. علم هم به این وضعیت نرسیده بود. فکر می کردیم خب چرا مردم فقیر باید گرسنه باشند بگذاریم نان مجانی بخورند، آب مجانی و برق مجانی به آنها بدهیم. آن موقع علم مثل امروز پیشرفت نکرده بود، فکر می کردیم این رویه درست است و هیچ آسیبی به اقتصاد نمی زند اما امروز با اطمینان می گوییم که پول به مردم دادن آسیب می زند.

تسنیم: چرا این رویه ادامه پیدا کرد؟ مثلا در همین هدفمندی یارانه ها امدند پول نفد به مردم دادند.

عزتی: خب دیگر جا افتاده بود. مصداق یارانه دادن دولت همین است. چه این یارانه غیرمستقیم باشد چه مستقیم. وقتی دولتی به مردم پول داد دولت دیگر بیاید این پول را بگیرد دیگر رای نمی آورد. دولت بعدی هم از ترس اینکه با آن مخالفت نشود و یا نگویند دولت بدی است مجبور است این رویه غلط را ادامه دهد.

تسنیم: در حدی که رئیس جمهور بگوید پول نفت را بیاوریم سر سفره؟

عزتی: خب مگر مردم بدشان می آید. کسی ظاهرا از این شعارها بدش نمی آید. پول اساسش بد نیست و همه هم خوششان می آید.

*مشکل اینجاست که مردم از پول نفت خوششان می‌آید

تسنیم: ولی ما به مردم نگفتیم اگر یک میلیون بیاید سر سفره ات از ان طرف سه میلیون از سر سفره ات می رود.

عزتی: خب نخواستیم این را بگوییم. اگر این را می گفتیم که رای به ما نمی دادند. برای همین من می گویم باید مطالبه گری ایجاد شود. دولت احساس کند اگر این کار را کرد، زیرسوال می رود. همین الان خیلی ها دیگر بحث پرداختن یارانه های نقدی را زیر سوال میبرند. اما روزهای اول هنوز انقدر بحث روی پرداخت نکردن یارانه ها به صورت نقدی نبود. عده ای فکر کرده بودند از این چگونه می توانند استفاده کردند و تا اجرا شد سریع برای خودشان تبلیغ کردند. مخالفان هنوز مطالعه و بررسی نکرده بودند، آثارش را نمی دانستند که بگویند این طرح ضربه می زند. یک عده ای هم حرف هایی می زدند اما خیلی سهمشان کم بود. حالا می خواهیم این سهم را افزایش دهیم که زیاد مطالبه کنند. من معتقدم که این بیرون کردن نفت از اقتصاد یک ضرورت است که اگر می خواهیم کشورمان به جایگاه خوبی برسد، باید انجام بشود. اگر این درآمد در اقتصاد ما بماند همچنان تولید سرکوب می شود، تولید ضعیف می شود و بخش خدمات بیش از ظرفیت اقتصاد توسعه پیدا می کند. بخش های غیرمولد اقتصاد که اصطلاحا رانتی سود می برند گسترش پیدا می کند. این رویه همچنان ادامه پیدا می کند و وضع اقتصاد ما را خیلی بدتر می کند.

به طور مثال ونزوئلا یکی از بدترین کشورها از نظر تولید و کشاورزی است. سهم تولید صنعتی و کشاورزی پایین است. در ونزوئلا عمده مردم نفت می فروشند و می خورند. به طور کلی سرگرم هستند. نه کارخانه خوبی احداث می شود و نه امکانات خوبی گسترش می یابد. ولی تا مردم می توانند مصرف می کنند، رستوران ها، کافه ها و سینماهای بسیاری دارند. اگر در دوران اول انقلاب، سیاست های خوبی برای بومی کردن اقتصاد برای بهبود زیرساخت های مردمی و زیرساختهای علمی و تکنولوژیکی مد نظر قرار نمی گرفت و این مسیری که پس از انقلاب در توسعه علمی و ارتقای سطح تولید داخلی طی نمی شد، ما امروز بدتر از ونزوئلا بودیم. ما بعد از انقلاب آمدیم خودباوری را تقویت کردیم و یک سری ادعاها را مطرح کردیم. اینکه ما نمی خواهیم چیزی وارد کنیم. این باعث شد خودمان برویم تولید کنیم. این موجب شد تفکر را عوض کنیم. اگر ما آن تفکر اول انقلاب را اکنون هم ادامه می دادیم در همه سطوح وضعمان خیلی بهتر بود. تفکری که اول انقلاب برای ایجاد خودباوری ها و ارتقای سطح تولید داخلی داشتیم رفته رفته تبدیل شد به این فکر که فعلا برویم سود گیر بیاوریم. در سالهای ابتدایی انقلاب می رفتند به طور مجانی در روستاها کار می کردند، برای کشاورز درو می کردند و کشاورز این امکان را داشت که بیشتر بکارد. کشاورز می گفت وقتی می آیند برایم درو می کنند من به جای یک هکتار دو هکتار می کارم. این روند موجب شد تولیدات کشاروزی کشور بهبود یابد. در صنعت هم همین اتفاق افتاد. پیش از انقلاب جز در تعدادی صنعت محدود فعالیت و تولید صنعتی چندانی نداشتیم، مثلا در داروسازی جز تولید آسپرین و چند مسکن و قرص سرماخوردگی چیزی نمی توانستیم تولید کنیم اما اکنون هزاران قلم دارو تولید می کنیم و از نظر تنوع داروهای تولیدی جزو برترین کشورهای جهان هستیم. اما قطعا اگر مسیر ناچاری و مجبور به ساخت بودن و رویکرد انقلابی نداشتیم به اینجا نمی رسیدیم.

ما بعد از انقلاب تقریبا تمامی تکنولوژی ها را تحریم بودیم اما تفکری در جامعه تزریق شد که ما باید به تکنولوژی ها دست یابیم و شروع کردیم به کپی تکنولوژی های موجود در کشورهای پیشرفته. مثال ساده آن در ساخت نیروگاههای برق است. ما اکنون یک سری از نیروگاههای برق را خودمان می سازیم که تکنولوژی آن کپی شده سی سال قبل است. امروز با ظرفیت مشخصی می توانیم نیروگاه بسازیم مثلا با تکنولوژی کپی شده گذشته می توانیم نیروگاه 5 هزار واتی بسازیم اما اگر نیاز به نیروگاه 10 هزار واتی داشته باشیم باید دو نیروگاه 5 هزار واتی بسازیم، چرا که ساخت 10 هزار واتی تکنولوژی متفاوتی دارد که امروز نمی توانیم این تکنولوژی را بقاپیم. باورهایی که وجود داشته برای انتقال تکنولوژی و بومی سازی آن و تلاش برای ارتقای سطح تولید داخلی موجب شده اقتصاد ما داغون نشود و مثل ونزوئلا نشویم.

تسنیم: یعنی باید نفت را از دسترس دولت دور کنیم تا این باورها ایجاد شود که بدون نفت باید کار کنیم؟

عزتی: این باورها به دلیل فرهنگ انقلابی ایجاد شده بود، اما اکنون که باورها ضعیف شده باید مجبور کنیم.

*اقتصاد دولت یازدهم هم دچار روزمره‌گی شد

تسنیم: به نظر می رسد گفتمان اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری آن را تبیین کرده اند، گفتمان جامعی برای رهایی از وضع موجود است. هم در مقابل تحریم ها نسخه دارد و هم تکیه دارد به ظرفیت های درونی. مردم در انتخابات حماسه سیاسی را رقم زدند و همانطور که رهبری تأکید داشتند اکنون زمان رقم خوردن حماسه اقتصادی است. به نظر شما با توجه به تببین اقتصاد مقاومتی و لزوم اهتمام دولت به تحقق حماسه اقتصادی، آیا دولت یازدهم در چندماه فعالیت خود، گام موثری برای تحقق این اهداف برداشته که بتوانیم امیدوار باشیم در این دولت حماسه اقتصادی رقم می خورد؟

عزتی: من می گویم باید امیدوارم باشیم، اما بر اساس آنچه که در چند ماه اول فعالیت دولت جدید دیدیم و آنچه چشم انداز نشان می دهد، باور من این است که سیاست های خوبی اجرا نمی شود. ما دوباره دقیقا همان روزمره‌گی های گذشته را ادامه می دهیم. ما داریم همان مسیرهای تلاشِ از نفت بِکَن و بیار در بودجه را داریم انجام می دهیم. ما داریم دقیقا همان مسیری که فعلا مردم را ساکت کنیم انجام می دهیم. خب باید ببینیم تا کی می خواهیم این روند غلط را ادامه دهیم. الان که سیاست ها و مسیر همین است. به اضافه داریم یه سری علامت هایی یا نشانه هایی از خودمان بروز می دهیم که نشان می دهد خیلی به بحث پایداری ها و استواری ها و اتکا به مردم و ملت، پایبند نیستیم. دولت سیاست هایی دارد که نشان می دهد ما خیلی دنبال این خوداتکایی، خودباوری، اتکا به تولید ملی ، تولید داخلی، سرمایه داخلی، حفظ سرمایه ها و اینها نیستیم. باید دقت داشت که توجه به بخش خصوصی فقط این نیست که حالا تولید کن ما یک پولی بهت بدهیم، این همان روزمره‌گی است. یک سیاست های زودگذر و کوتاه مدت برای بخش خصوصی است. اگر می خواهیم واقعا اقتصاد را احیا کنیم با روزمرگی تطابق ندارد.

تسنیم:‌ شما می فرمایید دولت آقای روحانی برنامه جامع ندارد؟

عزتی: تا الان من برنامه جامعی ندیدم، من برداشت نکردم که اینها برنامه جامعی دارند.

تسنیم: بعضی ها انتقاد می کنند که دولت فعلی چشم به گشایش در تحریم ها و افزایش فروش نفت خام دوخته، شما هم چنین برداشتی دارید؟

عزتی: من باورم این است که تمام دولت های ایران، تمام هم و غمشان این است که پول نفت زیاد شده و از این درامدها نفتی بتوانند خوب استفاده کنند. تا الان اینگونه بوده و دولت یازدهم هم همین روال را دارد ادامه می دهد.

*نفت برای دولت‌ها رای آور بوده است

تسنیم: یعنی اعتقادی ندارند که ما می توانیم اصلا نفت را خام نفروشیم؟

عزتی: نه اینکه اعتقادی ندارند، تمایلی به اینکار ندارند. چون برایشان بد است. ساده بگویم، رای‌شان را کم می کند.

تسنیم: آیا با شرایط فعلی اقتصاد این درست نیست که وزارت نفت گفته ظرفیت تولید را بالا ببریم و صادرات نفت خام را هم افزایش دهیم تا از پیچ فعلی وضعیت اقتصاد بگذریم؛ آیا این دید درست نیست؟

عزتی: مثال ساده اقتصادی بزنم. امروز ما چقدر نفت صادر می کنیم، آمار می گوید که حدود 900 هزار بشکه تا یک میلیون بشکه در روز نفت صادر می کنیم. اگر تحریم نباشد ظرفیت 2.5 میلیون بشکه ای در صادرات روزانه نفت داریم. این یعنی در حالت خوشبینانه ما نصف ظرفیت داریم صادر می کنیم. از این نصف هم 26 درصد درآمدها باید کنار گذاشته شود. یعنی در واقع ما داریم با 30 درصد ظرفیت صادرات نفت قبل از تحریم ها، دولت را می چرخانیم. فرض کنید تحریم برود. خیلی راحت می توانیم 70 درصد درآمدهای نفت را کنار بگذاریم و همه چیز مثل امروز ادامه داشته باشد.

تسنیم: هم اکنون نیز اعلام می شود در تأمین یارانه نقدی مشکل داریم؟

عزتی: به هر حال دارد این چرخ اداره کشور می چرخد، امسال چه طوری در شرایط کسب 30 درصدی درآمدهای نفتی نسبت به زمان قبل از تحریم ها، یارانه ها تأمین شد، سال گذشته چطور تأمین شد، خب به همین منوال تأمین می شود. علاوه بر این در قانون پیش بینی شد که با افزایش قیمت حامل های انرژی منابع هدفمندی تأمین شود نه از پول فروش نفت.

تسنیم:‌خب قیمت حامل های انرژی هم مطابق قانون افزایش پیدا نکرد؟

عزتی: چرا افزایش ندادند، به همان دلیل که به دنبال جدایی نفت از بودجه نبودند. چون از از دست دادن رای مردم می ترسند. باز هم همه چیز به رای مردم می رسد.

تسنیم: رویکرد دولت به نفت رویکرد سیاسی است؟

عزتی: نه رویکرد سیاسی نیست، نفت ابزار خوبی برای قدرت است و برای هر کسی که قدرت دارد نفت ابزار خوبی است.

تسنیم: این رویه را می شود تغییر داد؟

عزتی: بله می شود، به شرطی که یک گروهی پای ان بایستند. مثلا همین الان مجلس بگوید حالا که شد من سریع قانون را عوض می کنم، تا تحریم قطع شد نصف پول نفت باید به صندوق توسعه ملی واریز شود و از بودجه جاری به کنار رود.

تسنیم: خب خود مجلس هم مقاومت می کند.

عزتی: خب باید این جریان ایجاد شود. باید این گفتمان ایجاد شود. مطالبه گری همگانی باید ایجاد شود.

تسنیم: فرض کنیم با غرب توافقی حاصل شد، نفت را بیشتر فروختیم و این در امد برای ایران افزایش یافت، اگر قرار باشد دوباره درامدهای خام فروشی نفت افزایش یابد که مثل قبل شرایط ادامه می یابد؟

عزتی: حداقل باید از این تجربه استفاده کنیم. برداشتم این است که خیلی ساده می توانیم استفاده کنیم و پول نفت را بیشتر از درامد امروز در جایی خارج از بودجه جاری ذخیره کنیم.

تسنیم: شما به عنوان دبیر همایش ملی نفت و توسعه اقتصادی معتقدید امکان افزایش درامدهای نفتی ایران هست اما اگر این پول آمد نباید با آن مثل گذشته برخورد کنیم؟
عزتی: با هر مبلغی امسال دولت دارد خودش را اداره می کند سالهای بعد که تحریم برطرف شد و فروش نفت اضافه شد می توانیم از ورود این مبلغ به هزینه های جاری کشور به طور مداوم 3 درصد 3 درصد کم کنیم.

* وابستگی بودجه 93 به نفت در واقع 58 درصد است

تسنیم: در لایحه بودجه ای که دولت به مجلس داده، وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی بیشتر شده یا کمتر؟

عزتی: وابستگی به نفت سهمش از پارسال بیشتر است، در لایحه بودجه 93 این رقم به 53 درصد رسیده است.

تسنیم: در دولت فکر کرده اند که افزایش درآمد نفتی داریم و جای هزینه کردن آن هم دیده شده است؟

عزتی: اینکه بودجه وابستگی اش به نفت بیشتر شده بد است.

تسنیم: پس مجلس باید جلوی این رویه را بگیرد؟

عزتی: بله، باید جلوی آن را بگیرد و روی افزایش سهم نفت در بودجه حساس باشند.

تسنیم: پس شما می فرمایید که دولت بودجه ای که داده وابستگی به نفت زیاد شده و نماینده ها باید تدبیری برای این بیندیشند؟

عزتی: من سه تا نکته را کنار هم می گذارم. اولین نکته اینکه دولت دلار را در بودجه 2650 بسته در حالی که در بازار 2900 و خورده ای دارد می فروشد. یعنی بیش از 10 درصد در آنجا دارد گرانتر از مصوب درآمد کسب می کند. نکته دوم اینکه اگر تورم رو خیلی خوشبینانه 30 درصد در نظر بگیریم، 30 درصد درآمد مالیاتی را باید اضافه کند. طبق یک منطق محاسباتی ساده با افزایش 30 درصدی قیمت یک محصول باید مالیات بر ارزش افزوده آن که طبق فرمول مشخصی محاسبه می شود نیز 30 درص افزایش پیدا کند، از اینرو 30 درصد یعنی برابر تورم درامد مالیاتی دولت افزایش پیدا می کند. اگر این درآمد مالیاتی حاصل نشد باید در بودجه بیاورد که چه جاهایی مالیات کم گرفته می شود. پس از آن طرف، دولت نرخ ارز را هم کم اعلام کرده، 2650 تومان تا 2900 و خورده ای حدود 10 درصدگران تر است و این 10 درصد هم باز مازاد درآمدی است که به حساب دولت می آید. دولت به هر علتی درآمدش می خواست کم شود با این جبران می شود. با این حساب خود سهم 53 درصدی تکیه بودجه به نفت نیز 10 درصد بیشتر است . سهم نفت در بودجه سال 93 در واقع 58 درصد است.

تسنیم: پس وابستگی به درامدهای نفتی به جای کاهش دارد مرتبا بالا می رود؟

عزتی: حدود 50 بود، اکنون 53 درصد مصوب شده اما عملا 58 درصد است. احتمالا با این گپ 10 درصدی می خواهند سایر ناکارایی ها را پوشش دهند.

*بخش اعظم ارز دولت در بازار آزاد فروش می‌رود

تسنیم: شاید بگویند بخش اعظم ارز را در مرکز مبادلات با نرخ دولتی عرضه می کنند؟

عزتی: بخش کمی از ارز در آنجا عرضه می شود. بخش زیادی در بازار عرضه می شود. در ایران به ویژه در سالهای اخیر و از جمله همین امروز هر وقت دولت می خواهد درآمدهای ریالیش کم نشود، ارز را افزایش می دهد وهر گاه ارز می خواهد پایین بیاید، جلوی پایین آمدنش را می گیرد. همین اخیرا که بعد از انتخابات و بحث توافق مقدماتی هسته ای، نرخ ارز به سمت پایین آمدن بود، فورا رئیس بانک مرکزی می گوید ارز نباید پایین بیاید و همه کسانی که در بازار هستند می فهمند اگر بخواهند ارز را ارزان تر بفروشند فردا مجبور خواهند بود از دولت گران تر بخرند. دولت در کشور ما عامل اصلی تعیین کننده نرخ ارز است. امروز پول کم دارد نرخ ارز را بالا می برد.

*یک دولت باید رای خود را فدا کند

تسنیم: کل این فرآنیدی که شما می فرمایید، مثلا یک دولتی بخواهد به رایش فکر نکند، فرض کنیم دولت خوبی آمد که دغدغه اش فقط مصالح ملی باشد، چند تا دولت باید فدا شوند تا این فرایند جدایی نفت از بودجه تکمیل شود؟

عزتی: من معتقدم شروع کننده فقط قربانی می شود. بقیه می توانند ادامه دهند. نه اینکه به یک باره اقتصاد ما درست شود. ما به یک نفر نیاز داریم که فداکاری کند و بگوید من به فکر مردم هستم نه خودم. به فکر اقتصاد ملی و اعتلای ایرانم نه دولت خودم. این اگر رای هم نیاورد نیاورد، ولی در تاریخ ماندگار می شود که آمد روند قطع نفت در بودجه کشور را آغاز کرد. یک ریاضت مختصری به دولت و آنهایی که از دولت پول می گیرند وارد می شود. به جای آن ما سریعا این پول را سرمایه گذاری می کنیم. فرض کنیم ما سالی 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری کنیم، در این صورت ظرف 4 یا 5 سال تمام مشکل اشتغال کشور حل می شود. وقتی همه شاغل باشند دیگر کسی یارانه نمی خواهد، قیمت نیروی کار هم بالا می رود.

تسنیم:‌ مشخص است که در چه بخش هایی این سرمایه گذاری قابلیت دارد؟

عزتی: بسیاری از بخش های اقتصاد شناسایی شده است. می توانیم با مشارکت خارجی ها سریعا تکنولوژی وارد کنیم. فرض کنید وقتی تکنولوژی صنایع پپایین دستی نفت را بگیریم، خام فروشی نکنیم، اگر یک لیتر نفت را خام فروشی نکنیم و تبدیل کنیم به یک لیتر مواد نفتی درآمدمان چند برابر می شود، هم اشتغال تولید کرده ایم و هم درآمدمان چند برابرشده و این درآمد چند برابر را سال دیگر می توانیم سرمایه گذاری کنیم.

اینطور نیست که امسال 100 میلیارد دلار را خرج کردیم از دست داده باشیم، این 100 میلیارد دلاری که سرمایه گذاری شده سالی 20 درصد باز می گردد و بعد از 5 سال این 100 میلیارد برگشته و به گروههای دیگر وام می دهیم، در واقع اگر 5 سال، سالی 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری کنیم بعد از 5 سال صندوق توسعه ملی 500 میلیارد دلار ظرفیت دارد.
البته این میزان سرمایه گذاری فعلا میسر نیست، این زمانی حاصل می شود که ما پول نفت را به سرمایه گذاری اختصاص دهیم نه اینکه بیش از 50 درصد بودجه از درآمد نفتی حاصل شود.

گفت‌وگو از محمدرضا کیاشمشکی

انتهای پیام/