مخارج به جای درآمد ملاک حذف یارانه دهک‌ها شود

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، در روزهای اخیر که دوباره صحبت از حذف دهک های بالای درآمدی و اصلاح شیوه پرداخت یارانه نقدی در دولت در شنیده می‌شود، سؤالی که اذهان عمومی و کارشناسان را به خود مشغول می‌کند نحوه‌ی شناسایی این دهکها است؛ سؤالی که هنوز کارشناسان هم برای رسیدن به پاسخ آن به اجماع نرسیده‌اند. این در حالی است که برخی از نمایندگان مجلس اعلام کردند امکان شناسایی دهک‌های پُردرآمد وجود دارد، به شرطی که عزم دولت جدی باشد و از طرف دیگر، وزیر اقتصاد، شناسایی سه دهک در سه ماه را امکان‌پذیر نمی‌داند.
از این رو به سراغ دکتر محمد رحیم اسماعیلی یکی از اساتید اقتصاد دانشگاه آزاد رفته و در این زمینه با وی گفت‌وگو کردیم.

تسنیم: چگونه می‌توان دهک‌های پردرآمد را شناسایی کرد؟ آیا فقط باید درآمد و مالکیت را ملاک قرار داد یا موجودیِ افراد در بانک‌ها و نقدینگیِ آن‌ها به صورت سکه و دلار نیز معیار است؟

اسماعیلی: معمولاً در کشور ما، موضوع تعیین دهک‌ها، دهک‌های درآمدی، یا مبنای محاسبه‌ی ضریب جینی بر اساس دهک‌های مورد نظر، به طور واقعی محاسبه نمی‌شود؛ یعنی اگر بخواهیم بر اساس میزان درآمد و رشد جمعیتی، دهک‌ها را اندازه‌گیری کنیم و بر اساس دهک‌های مختلف، ضریب جینی را محاسبه کنیم و ببینیم که آیا توزیع درآمدها عادلانه است یا اگر بخواهیم در مورد پرداخت یارانه‌ها اقداماتی انجام دهیم، متأسفانه می‌بینیم که بخش‌های مختلف، در محاسبه‌ی دهک‌های درآمدی و محاسبه‌ی ضریب جینی، دقت عمل لازم را ندارند. بنابراین یک محقق برای محاسبه‌ی ضریب جینی، بیشتر از طریق مخارج اقدام می‌کند؛ یعنی مخارج یا هزینه‌ی زندگی افراد را از آن‌ها می‌پرسد. بر اساس مخارج است که به طور نسبی محاسبه‌ی ضریب جینی انجام می‌گیرد. البته دقت عمل محاسبه‌ی ضریب جینی از طریق مخارج،‌ نسبت به محاسبه‌ی آن از طریق درآمدها، بیشتر است.

معمولاً در بعضی از کشورها که درآمد افراد، به دلیل دریافت مالیات‌های تعیین‌شده، کاملاً ثبت شده است، ضریب جینی را بر اساس درآمدها محاسبه می‌کنند. اما در کشوری مثل ایران که متأسفانه اطلاعات آماری آن بسیار بسیار ناقص است، برای محاسبه‌ی ضریب جینی، از مخارج استفاده می‌کنند.
بنابراین اگر دولت بخواهد چنین کاری انجام دهد، ابتدا باید تلاش کند هدفمندسازی یارانه‌ها را بر اساس مخارج افراد اصلاح کند، نه بر اساس درآمد آن‌ها زیرا افراد درآمدهای متعددی دارند.

تسنیم: چند سال پیش، قرار بود شناسایی دهک‌ها صورت بگیرد. اما این کار موفق نبود چرا؟

اسماعیلی: موضوع هدفمندسازی یارانه‌ها موضوعی بود که از سه یا چهار دولت قبل مطرح می‌شد، ولی به هر حال، شاید بتوان گفت نهایتاً آقای احمدی‌نژاد جرات اجرای آن را پیدا کرد. آن هم یک سال یا یک سال و نیم قبل از اتمام زمان ریاست ایشان صورت گرفت. اگر ایشان از همان ابتدای زمان ریاست‌جمهوری اقدام به این کار می‌کرد، مسلماً با معضلات اقتصادی روبه‌رو می‌شد و حتی ممکن بود انتخاب ایشان برای دور دوم به ثمر نمی‌نشست. مشکلاتی که حالا به وجود آمده نشان می‌دهد نحوه‌ی پرداخت غیرعلمی یارانه‌ها در زمان ریاست‌جمهوری‌ آقای احمدی‌نژاد، معضلی را که شاید خود ایشان باید با آن روبه‌رو می‌شدند به دولت فعلی منتقل کرده است. مطمئناً برای دولت فعلی هم امکان‌پذیر نیست که بتواند در کوتاه‌مدت پرداخت یارانه‌ها را اصلاح کند و از طریق روش‌های علمی، تفاوت دهک‌ها را محاسبه کند و یارانه‌ها را پرداخت نماید، مگر اینکه همان اشتباه آقای احمدی‌نژاد را تکرار کند و مجبور شود که دائماً سیاست خود را در کوتاه‌مدت عوض کند که خود نشان‌دهنده‌ی ضعف مدیریت است و متأسفانه ممکن است در دولت فعلی هم به وجود آید.

تسنیم: یعنی به نظر رئیس جمهور قبلی اینکه به همه‌ی افراد مبلغ یکسانی پرداخت شود با عدالت سازگارتر است؟

اسماعیلی: هدفمندسازی یارانه‌ها، نه در زمان آقای احمدی‌نژاد و نه در حال حاضر که پرداخت می‌شود، علمی نیست؛ یعنی دقیقاً مشخص نیست که هدف از هدفمندسازی یارانه چه بوده است. مسلماً شاید مشخص و تعریف شده بود که در هر سال به همان نسبتی که یارانه‌ پرداخت می‌شود قیمت سوخت انرژی افزایش پیدا کند. مثلاً قیمت برق و گاز سه برابر شود، آب دو برابر شود و نان هم دو برابر. ممکن است که همه‌ی این‌ها در برنامه‌ی آقای احمدی‌نژاد بوده باشد. مسئله اینجاست که آیا این روند در بلندمدت می‌توانست تولید را افزایش بدهد، به نحوی که با افزایش قیمت‌ها مواجه نشویم؟ مطمئناً زمان آقای احمدی‌نژاد چون مراحل انجام هدفمندسازی یارانه‌ها غیرعلمی بود، نه تنها تولید افزایش پیدا نکرد، بلکه هدفمندسازی یارانه‌ها نیز جز افزایش تورم نتیجه‌ی دیگری نداشت.

تسنیم: خیلی‌ها نظرشان این است که بهتر است یارانه‌ها به صورت نقدی پرداخت نشود و به جای آن، یارانه‌ها به بخش تولید اختصاص داده شود. به نظر شما، این حمایت باید به چه صورت باشد؟
اسماعیلی: این سؤال، سؤالی اساسی است. یعنی 34 سال پیش، افرادی که هدفشان این بود که یارانه بدهند، بهتر بود تشخیص می‌دادند یارانه‌ی نقدی بهتر است یا غیرنقدی. مسلماً در کتاب‌های عادی اقتصادی نوشته شده است که معمولاً یارانه‌ی نقدی بهتر از غیرنقدی جواب می‌دهد. حالا چطور ‌می‌شود که بعد از 34 سال بیاییم و بگوییم ببخشید اشتباه بود؟ پس روی همین روال، بعد از 34 سال تشخیص دادیم که یارانه‌ی نقدی بهتر از غیرنقدی است. حالا هم که داریم یارانه‌ی نقدی پرداخت می‌کنیم، هیچ اصول علمی اقتصادی را در نظر نگرفته‌ایم و نمی‌گیرم. این موضوع آن قدر بر اساس آزمون و خطا در حال انجام است که نه تنها ما و شما، بلکه افرادی که واقعاً مسلط به اوضاع اقتصادی کشور هستند هم نمی‌توانند پیش‌بینی کنند وضعیت نهایی یارانه‌ی نقدی و غیرنقدی چه می‌شود. شاید هدف اساسی این بوده است که تولید تقویت شود و بعد از اینکه تقویت شد، افزایش پیدا کند و جلوی روند افزایش قیمت‌ها گرفته شود.

متأسفانه کار دست کاردان، به معنی واقعی آن، نیست و اگر هم باشد، نمی‌شود انتظار داشت سیستم‌ اقتصادی دولت آقای روحانی بتواند به گونه‌ای عمل کند که در کوتاه‌ترین مدت، نرخ تورم کاهش یابد و تولید افزایش پیدا کند و مواردی از این قبیل. نمی‌دانم این چه توقعی است که به مردم القا می‌کنند و آقای روحانی را مجبور می‌کنند که بگوید در کوتاه‌ترین مدت، مثلاً در صد روز آینده، نرخ تورم کاهش می‌یابد. این جز بیان سیاسی موضوع، چیز دیگری نیست و افکار عمومی را به سمتی هدایت می‌کند که متأسفانه در کوتاه‌مدت نتیجه‌ای جز گسترش بیشتر تشویش اذهان عمومی ندارد.

تسنیم: حذف سه دهک باعث تشویش در جامعه نمی‌شود؟

اسماعیلی: مطمئناً. خدمت‌تان عرض کردم که اگر این سه دهک به هر نحوی حذف شوند، باعث تشویش اذهان عمومی می‌شود. به نحوی بخش‌های خاصی زیر پای دولت را خالی می‌‌کنند و به همین دلیل، دولت باید بتواند منابع پرداخت یارانه‌ها را به طریقی، حداقل تا پایان امسال، تأمین کند. می‌دانم که دولت از نظر تأمین مالی واقعاً مشکلات زیادی دارد. البته واقعاً به این دولت می‌بالم، به این دلیل که با جرات توانسته است کاندیدای ریاست‌جمهوری شود و مشکلاتی را که از دولت قبلی باقی مانده است به دست بگیرد. به همین دلیل فکر می‌کنم که بهتر است و مصلحت نظام نیز در این است که دولت تا انتهای امسال یا انتهای بودجه‌ی امسال به این دهک‌ها دست نزند و حتی صحبتش را هم نکند. بهتر است با روش‌های علمی و از طریق مخارج، دهک‌ها را محاسبه کند. دولت اصلاً نباید با فرم‌هایی که مردم پر کرده‌اند و به بخش هدفمندسازی داده‌اند کاری داشته باشد. خودشان باید یک بسیج همگانی تشکیل دهند و دهک‌ها را از طریق مخارج محاسبه کنند. در صورت محاسبه، می‌توانند به صورت علمی سه دهک را حذف کنند تا منابع تأمین گردد و ان‌شاءالله مشکل بعدی اقتصادی ما حل شود. اما در حال حاضر، حتی حرف حذف سه دهک هم برازنده‌ی دولت نیست و باید حداقل تا انتهای سال 92 یارانه‌ی این دهک‌ها پرداخت شود. در این مدت هم دولت باید حدود شش تا هفت ماه فرصت این را داشته باشد که دهک‌ها را محاسبه کند تا بتواند به طور علمی، سه دهک و شاید هم چهار دهک را حذف کند و پرداخت یارانه‌ها را ادامه بدهد.

تسنیم: شما چه راهکاری برای پوشش هزینه‌ها یارانه نقدی تا پایان امسال، پیشنهاد می‌دهید؟

اسماعیلی: من کاری به نحوه‌ی پوشش هزینه‌ها ندارم. مسلماً دولت مشکل دارد. صد در صد مشکل دارد و این فقط مختص یارانه‌ها نیست، بلکه دولت در مورد پرداخت پول آب و برق و بدهی به بانک‌ها و خیلی چیزها مشکل دارد. از آنجا که مشکلات واقعاً زیاد است، باید به دولت فرصت بدهیم. به هر نحوی که می‌شود باید این فرصت را به دولت بدهیم که بتواند کارهای مهم‌تری را در بخش تولید انجام دهد و بعد از آن درباره‌ی یارانه‌ها اقدام کند. ولی چون موضوع یارانه‌ها دست‌به‌نقدتر است و باید ماهیانه پرداخت شود، دولت حساسیت بیشتری نسبت به این موضوع دارد. دولت می‌تواند بدهی‌های بانک‌ها را با تأخیر بپردازد یا پرداخت پول برق به مپنا و بدهی‌هایش به جاهای دیگر را به تعویق بیندازد، ولی چون مجبور است یارانه‌ها را هر ماه پرداخت کند، حساسیتش نسبت به پرداخت یارانه‌ها بسیار بیشتر است.

البته من فکر می‌کنم حداقل تا انتهای سال دولت بتواند از هر جایی تأمین منابع کند و فکر می‌کنم در سال بعد مشکل تحریم هم ان‌شاءالله به نحوی برطرف می‌گردد. این موضوع باعث می‌شود آرامش نسبی در جامعه برقرار شود و همین آرامش نسبی انتظارات تورمی را کاهش می‌دهد. وقتی انتظارات تورمی کاهش پیدا کند، در این زمان دولت می‌تواند هم این سه دهک را حذف کند و هم فرصتی برای محاسبه‌ی دهک‌ها خواهد داشت تا بتواند علمی‌تر رفتار کند، زیرا در این موقعیت اگر دولت بخواهد هر اقدامی انجام دهد، مثل این است که بخواهد پنچری لاستیک کهنه‌ای را بگیرد؛ پنچری هر جایی را بخواهد بگیرد یک جای دیگر این لاستیک پنچر می‌شود.
انتهای پیام/