علوم انسانی اسلامی علوم منسوب به متون اسلامی است/تأکید بر جامعیت قرآن برای نظریه‌پردازی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم از بیست و یکیمن نمایشگاه بین المللی قرآن کریم نشست علمی ـ پژوهشی نظریه‌پردازی قرآنی و تحول در علوم انسانی با حضور حجت الاسلام کریمی عضو هیئت علمی موسسه علمی پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد.

کریمی مراد از علم را نه صرف دانش تجربی (science)، بلکه مطلق معرفت (Knowledge) یا منظومه معرفتی (discipline) دانست که در پی کشف حقیقت است و تشریح کرد: علوم انسانی به مطالعه و بررسی حالت‌ها و مظاهر فردی و اجتماعی انسان از آن جهت که انسان است می‌پردازند و هدف از تکوین آنها یافتن راه وصول به غایت مطلوب در زندگی است. این علوم شامل دانش‌هایی همچون اخلاق، حقوق، سیاست، فلسفه، اقتصاد، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، مدیریت، علوم تربیتی، تاریخ، ادبیات و هنر می‌شوند.

عضو هیئت علمی موسسه علمی پژوهشی امام خمینی به مفهوم شناسی در نظریه پردازی قرآنی پرداخت و عنوان کرد: نظریه پردازی قرآنی استنباط نظریه قرآن کریم در باب مسأله‌ خاص از طریق جمع آوری و دسته بندی تمام آیات مربوط و استنطاق روشمند آنهاست.

وی علوم انسانی را به عنوان مهمترین علم معرفی کرد و گفت: سامان دادن به امور فردی و اجتماعی در جهان امروز نیازمند تلاش علمی، برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، و نظام‌سازی است. به‌سامان رساندن امور مربوط به مسائل انسانی و اجتماعی نیز نیازمند مطالعة سامان‌مند،‌ و مستدل است.همچنین علوم انسانی هدایتگر و سازمان‌دهنده فعالیت‌های جامعه بوده و در ارتقای فرهنگ و ارزش‌‌‌های معنوی جامع  تأثیرگذار است.

کریمی علوم انسانی موجود در جوامع اسلامی را ناکارآمد دانست و افزود: علوم انسانی بر مبانی معرفت شناختی، مبانی هستی شناختی و مبانی انسان شناختی، مبانی روش شناختی و مبانی ارزش شناختی خاص خود مبتنی است. با عنایت به این که علوم انسانی موجود بر مبانی متفاوتی مبتنی است و در جوامع علم غیر اسلامی و در بستر اجتماعی متفاوت از بستر اسلامی شکل گرفته است کارآمدی لازم را در جوامع اسلامی ندارد و باید متحول شود.

عضو هیئت علمی موسسه علمی پژوهشی امام خمینی به ضرورت تولید علوم انسانی اشاره و عنوان کرد: با توجه به امکان معرفی فرهنگ اسلامی از طریق تدوین علوم انسانی اسلامی و قرآنی و هم چنین ضرورت دستیابی به تمدن اسلامی مستقل به عنون هدف انقلاب اسلامی تولید علوم انسانی اسلامی ضروری به نظر می رسد.

وی علوم انسانی اسلامی را علوم انسانی منسوب به متون اسلامی دانست و گفت: برای علوم انسانی اسلامی چند طرح متصور است اول علوم انسانی که عالم و متعلم آن بینش و شخصیت الهی و قرآنی دارد و جهان عالم را مخلوق خدا می‌داند. در تعریف دیگر منظور علومی است که در پی تحقق اهدف اسلام و جامعه قرآنی است و در خدمت اهداف اسلام و قرآن است. تعریف سوم از علوم انسانی اسلامی،علمی مد نظر است که موضوعات قرآنی و مورد نیاز جامعه اسلامی را بررسی می‌کند و در نهایت علوم انسانی که افزون بر پیش‌فرض‌ها و مبانی آن، اهداف و نظریه‌های آن مستند به قرآن باشد.

کریمی در ادامه استفاده صحیح از نظریات موجود در علوم انسانی را بسیار مهم ارزیابی کرد و خاطرنشان کرد: به رغم ناکارآمدی علوم انسانی، لازم است با نظریات مطرح آن برخورد مناسب داشت و برای این کار باید از نظریات موجود در باب علوم انسانی به عنوان مصالح استفاده کرد و این مسئله لازمه روش صحیح نظریه پردازی قرآن در باب علوم انسانی است؛ زیرا دستاوردهای بشری، بعد از قرآن و روایات تفسیری، مصالحی ارزنده برای‌ نظریه‌پردازی قرآن به شمار می‌آید به همین دلیل آگاهی از نظریات موجود یکی از مراحل تولید علوم انسانی اسلامی است.

عضو هیئت علمی موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی(ره) در بخش دیگر سخنان خود مبانی نظریه پردازی قرآنی در علوم انسانی را دو دسته دانست و تشریح کرد:دسته اول ،مبانی مربوط به امکان نظریه‌پردازی قرآنی در باب علوم انسانی و دسته دوم این مبانی مربوط به اعتبار نظریه‌پردازی قرآنی در باب علوم انسانی است.

وی، جامعیت و شمول قرآن نسبت به ارائه نظریه و قابلیت زبانی قرآن برای بیان نظریه را از جمله ویژگی های منحصر به فرد قرآن عنوان کرد و گفت: عدم اختلاف و انسجام درونی قرآن، معرفت بخشی گزاره‌های قرآن کریم و استقلال معنایی فرازهای قرآنی از جمله دیگر ویژگی های این کتاب است که هرکدام از این ظرفیت ها می تواند به نوعی در اسلامی سازی علوم به ما کمک کند.

کریمی گفت :ضرورت وحی و نیاز انسان به قرآن (برای رساندن انسان‌ها به سعادت و کمال)،اهداف قرآن کریم (راهنمایی انسان‌ها به سعادت و کمال) و اینکه قرآن مهر پایان وحی و کامل است از جمله دلایل عقلی است که نشان می دهد قرآن جامعیت فراوانی برای نظریه پردازی دارد.

عضو هیئت علمی موسسه علمی ـ پژوهشی امام خمینی(ره) به قابلیت زبانی قرآن اشاره و تشریح کرد: زبان قرآن چند ساحتی و روشن است. قرآن با عنایت به رسالت همگانی خود، با تمام شؤون آدمی سرکار دارد و در ساحت‌های گوناگون حیات فردی و اجتماعی، عقلانی و عاطفی، و مادی و معنوی انسان سخن گفته است. اقتضای رسیدن به این مقصود، متناسب با افق فهم مخاطبان، نوع آموزه‌ها، اهداف خود و در راستای جهان‌بینی الهی از سبکهای گوناگون بیانی به نحو عالی و شگفت‌انگیزی استفاده کرده است. این امر برای عالمان  زمینه را فراهم کرده است، تا بتوانند نظریه‌ قرآن در زمینه‌های مختلف استخراج کنند.

وی در ادامه از واقع نمایی گزاره‌های قرآنی و جاودانگی قرآن کریم، به عنوان مبانی مربوط به اعتبار نظریه‌پردازی قرآنی در باب علوم انسانی یاد کرد و گفت:قرآن کریم افزون بر انسجام درونی، واقع نماست یعنی هر آنچه در باره جهان خارج بیان کرده، مطابق با واقع است. و به هرچه فرمان داده است، کمال انسان را تأمین می کند. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که قرآن جاودانه بوده و پیام آن نه مخصوص یک گروه و منطقه خاصّی، بلکه هدیه الهی برای تمام بشریت است. از این رو، انتظار پاسخگویی به نیازهای امروزین انسان‌ها از آن هست و نظریه آن برای مردمان این عصر اعتبار دارد.

کریمی در ادامه قواعد نظریه پردازی قرآنی در زمینه علوم انسانی را برشمرد و عنوان کرد: لزوم شناخت قلمرو موضوعی قرآن کریم و ضرورت توانمندی در انتخاب مسأله قرآنی ،ضرورت آگاهی از دستاوردهای بشری در باره مسئله، لزوم شناسایی و جمع‌آوری کلیه آیات و روایات مربوط ،در نظر گرفتن شرایط استقلال معنایی فرازهای قرآنی هنگام جداسازی آیات و ضرورت تسلط بر قواعد تفسیر ترتیبی و به‌کارگیری آنها از جمله مهمترین قواعد نظریه پردازی قرآنی است.

وی به فرایند نظریه پردازی قرآنی اشاره و تشریح کرد:طی تمام مراحل نظریه‌پردازی قرآن و با ترتیب منطقی و اجرای قاعده مربوط به هر یک از آن مراحل و دوری از آسیب‌ها برای دست یازیدن به نظریه در یک مسأله، در صورتى این امر میسور خواهد بود که تمام مراحل نظریه‌پردازی قرآنی و قواعد و آسیب‌های مربوط هر یک مشخص شود.

عضوهیئت علمی موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی(ره) در پایان انتخاب مسأله، طراحی و مهندسی تحقیق، مطالعه دستاوردهای بشری درباره مسئله، مطالعه اکتشافی قرآن ، جمع‌آوری آیات مربوط و دسته‌بندی آیات را از جمله مراحل تدوین نظریه قرآنی بیان کرد و افزود:ارائه فرضیه، تفسیر آیات در جایگاه اصلی خود در قرآن ،مشخص کردن آیات قطعی‌الدلالة و تعیین دلالت‌های قطعی آیات ،استخراج نظریه و ارزیابی نظریه از جمله مراحل دیگر تدوین نظریه قرآنی است.

انتهای پیام/